Naar de rechter voor gratis anticonceptie

Anticonceptie-armoede Beeld Amanda Winnemuller

Is het je al eens opgevallen dat het woord ‘baarmoeder’ het woord ‘armoede’ bevat? Ergens is dat wel toepasselijk, want een baarmoeder hebben is niet bepaald goedkoop. Gemiddeld is iemand die menstrueert in een leven zo'n 25.000 euro kwijt aan producten zoals maandverband, tampons en menstruatiecups. Daar bovenop komen nog de kosten voor anticonceptie: per jaar bedragen die 40 tot 110 euro voor de pil of 50 tot 150 euro voor het spiraaltje. Wat als je dat geld niet hebt?

Menstruatie-armoede is inmiddels een redelijk bekend begrip, dus de kans is groot dat je er al eens van hebt gehoord. De aandacht voor mensen die geen menstruatieproducten kunnen betalen groeit en er zijn steeds meer initiatieven die daar iets aan willen doen. Maar hoe zit het met anticonceptie-armoede? Om dat probleem op te lossen stapte Bureau Clara Wichmann, een organisatie die zich inzet voor de maatschappelijke en juridische positie van vrouwen in Nederland, naar de rechter. De zitting vindt volgende week plaats. 

1 op de 10
Menstruatie-armoede betekent volgens de Verenigde Naties: beperkte toegang hebben tot middelen om de menstruatie veilig en comfortabel door te komen. Onder deze middelen rekent de VN niet alleen producten om bloed op te vangen, zoals maandverband en tampons, maar ook goede sanitaire voorzieningen en voldoende kennis over menstruatie. In de praktijk gaat het als er over menstruatie-armoede wordt gesproken vooral over dat eerste aspect: te weinig geld hebben voor menstruatieproducten.

Volgens onderzoek van De Bovengrondse uit 2019 speelt het probleem in Nederland vooral bij mensen die onder de armoedegrens leven, met name klanten bij de Voedselbank, dak- en thuislozen en ongedocumenteerden. Deze groepen hebben een weekbudget van 50 euro per persoon of minder. Dit betekent dat zij wel eens te weinig geld overhouden voor menstruatieproducten of moeten bezuinigen op andere basisvoorzieningen zoals eten om maandverband en tampons te kunnen kopen. In Nederland leven er zo’n 600.000 mensen onder de armoedegrens. Hoeveel er daarvan daadwerkelijk te maken krijgen met menstruatie-armoede is lastig in te schatten, maar het zijn er in ieder geval te veel. Om een beeld te geven: uit onderzoek van Plan International blijkt dat één op de tien jonge vrouwen wel eens te weinig geld heeft voor menstruatieproducten.

Buurtbieb met maandverband
Om een einde te maken aan period poverty stemde het Schotse parlement vorig jaar in met een wet die menstruatieproducten gratis maakt. De producten zijn verkrijgbaar op openbare plekken zoals in apotheken en buurthuizen. Na Schotland volgden Engeland, Nieuw-Zeeland en Frankrijk al snel met soortgelijke maatregelen. In de Nederlandse politiek maakt onder andere Lilianne Ploumen van de PvdA zich hard voor het probleem van menstruatie-armoede. In 2019 stelde zij Kamervragen naar aanleiding van de Schotse plannen, maar het kabinet gaf aan om armoede liever integraal aan te pakken: aparte maatregelen om dit ‘deelaspect van armoede’ te bestrijden, zouden weinig zin hebben volgens het kabinet.

Op landelijk niveau wordt er dus nog weinig aan het probleem gedaan, maar dat betekent niet dat er op lokaal niveau niets gebeurt. Vorige week kwam de gemeente Rotterdam met een primeur: jongeren met ouders met een laag inkomen kunnen nu menstruatieproducten aanschaffen met het jeugdtegoed op de Rotterdampas. In andere gemeenten nemen burgers zelf het initiatief om iets aan menstruatie-armoede te doen. De Bovengrondse startte, naar aanleiding van hun eerder genoemde onderzoek, ‘Het Damesverband’: een inzamelactie om menstruatieproducten te regelen voor vrouwen in Amsterdam. Collectief Den Haag tegen Menstruatie-armoede kreeg het onlangs voor elkaar om menstruatieproducten gratis beschikbaar te stellen op openbare wc’s in de stad. In mijn eigen stad Utrecht (om precies te zijn: hier) hangt sinds kort een buurtbieb, die niet gevuld is met boeken maar met maandverband en tampons. Iedereen die menstruatieproducten overheeft kan ze in het kastje achterlaten, voor iemand die het harder nodig heeft. Het idee komt van de Utrechtse Jolijn, die mensen via het Instagramaccount ‘Het Maandverbond’ informeert over menstruatie-armoede.

Anticonceptie-armoede
Initiatieven zoals Het Maandverbond zijn redelijk eenvoudig te organiseren: het enige wat je nodig hebt is een voorraad menstruatieproducten en een geschikte plek om deze neer te leggen. Met anticonceptiemiddelen gaat dat niet zo makkelijk. Een buurtbieb vullen met condooms zou nog kunnen, maar andere middelen zoals de pil of het spiraaltje kan je niet op deze manier aanbieden. Als individu is het dan ook heel lastig om iets aan anticonceptie-armoede te doen. Misschien is dit een van de redenen waarom je over dit aspect van armoede een stuk minder hoort, terwijl dit probleem wel onze aandacht verdient.

Acht procent van de Nederlandse vrouwen heeft uit geldgebrek in de afgelopen tien jaar wel eens geen anticonceptiemiddelen gekocht, blijkt uit onderzoek van Peil.nl en Dokters van de Wereld. Vrouwen die in armoede leven lopen zo meer risico om ongewenst zwanger te raken. Daarnaast beperken financiële barrières hun keuzevrijheid. Volgens het onderzoek zou 27 procent van de vrouwen met een laag inkomen het liefst een ander anticonceptiemiddel gebruiken, als ze daar het geld voor hadden. Terwijl die keuzevrijheid juist zo belangrijk is. Stel je voor dat je de pil slikt, maar dat dit middel eigenlijk niet je voorkeur heeft, bijvoorbeeld omdat je het vaak vergeet of omdat je last hebt van bijwerkingen. Een andere optie, zoals een spiraaltje of een anticonceptiestaafje, kan je niet betalen. Dus blijf je aan de pil, ook al is dat voor jou een minder veilige of minder fijne methode. Iedereen zou de mogelijkheid moeten hebben om te kiezen voor de anticonceptiemethode die het best bij diegene past, geld zou geen beperking moeten zijn.

Gratis anticonceptie: een mensenrecht
Sinds vorig jaar kunnen vrouwen die een abortus hebben ondergaan gratis een spiraaltje laten plaatsen in de abortuskliniek. Maar die abortus wil je natuurlijk juist voorkomen. Mogelijkheden om op een andere manier aan gratis anticonceptiemiddelen te komen, zijn er nauwelijks. Sinds 2011 wordt anticonceptie alleen nog tot 21 jaar vergoed en zelfs dan valt het vaak onder het eigen risico. In februari van dit jaar leek daar verandering in te komen: de Tweede Kamer nam toen de motie van PvdA-Kamerlid Attje Kuiken aan om anticonceptie opnieuw op te nemen in het basispakket. Maar een paar weken geleden kondigde het demissionaire kabinet aan om de motie niet uit te voeren. Reden: te duur. Het besluit ligt nu bij het volgende kabinet.

Gratis anticonceptie is een recht en geen politieke speelbal, aldus Bureau Clara Wichmann. Het zou niet van het kabinet moeten afhangen of anticonceptie wordt vergoed of niet: dit moet nu voor eens en altijd geregeld worden. Daarom startte Bureau Clara Wichmann samen met onder andere DeGoedeZaak en meer dan 7000 mede-eisers een rechtszaak tegen de Staat. Aanstaande maandag 12 juli vindt de zitting plaats. Als ze de rechtszaak winnen, krijgt het kabinet een afdwingbare verantwoordelijkheid om anticonceptie gratis toegankelijk te maken. Dat is voor iedereen fijn, maar vooral voor degenen die moeite hebben om genoeg geld bij elkaar te schrapen voor zoiets essentieels als anticonceptie.

Zelf kiezen
Het vergoeden van anticonceptiemiddelen zou ook kunnen helpen om menstruatie-armoede tegen te gaan, aldus De Bovengrondse, die ook is aangesloten bij de rechtszaak. Uit hun onderzoek: “Het (continu) slikken van de pil of het laten plaatsen van een spiraal kan er namelijk voor zorgen dat je minder last hebt van zware menstruatie of zelfs helemaal geen bloed meer verliest.” Toch zou menstruatie-armoede geen rol mogen spelen in de keuze voor een bepaalde anticonceptiemethode. Uiteindelijk gaat het om zelfbeschikking: zelf kunnen bepalen hoe je omgaat met je menstruatie en je anticonceptie, zonder dat geldgebrek je daarin belemmert.

Het is dan ook te hopen dat Bureau Clara Wichmann en de andere aangesloten organisaties ervoor zullen pleiten dat alle mogelijke anticonceptiemiddelen worden vergoed, inclusief condooms. In de eerdergenoemde motie van Attje Kuiken werden condooms niet meegerekend. Zoals in dit opiniestuk wordt uitgelegd, geeft dit de boodschap dat anticonceptie de verantwoordelijkheid is van de vrouw (of: van degene die zwanger kan worden). Anticonceptie wordt helaas nog te vaak gezien als een vrouwenzaak: van alle mensen die anticonceptie gebruiken is 96 procent vrouw en meestal zijn het dus de vrouwen die opdraaien voor de kosten. Gratis anticonceptie zou bijdragen aan meer gelijkheid, niet alleen tussen vrouwen onderling maar ook tussen mannen en vrouwen.

Wil je de rechtszaak van Bureau Clara Wichmann tegen de Staat blijven volgen? Kijk dan eens op eenzaakvooriedereen.nl. De zitting op maandag 12 juli is te volgen via een livestream. Ook vindt die ochtend een demonstratie plaats bij de Rechtbank Den Haag, waarvoor je je nog kunt aanmelden. Meer informatie over de livestream en de demonstratie vind je hier. 

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.
Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, Linkedin en Facebook