Nooit een dag naar school geweest
Vrouwenrechten in Guatemala (deel 1/3)
Foto door Mirjam Brouwer
Voor welke rechten strijden vrouwen aan de andere kant van de oceaan? Hoofdredacteur Mirjam woonde en werkte een maand in Guatemala, waar ze stuitte op strikte gendernormen, ongelijke kansen en gendergerelateerd geweld. Met name inheemse vrouwen hebben te lijden onder de patriarchale samenleving en de machocultuur. Zo moet 80% van de Maya-vrouwen toestemming vragen aan haar man als ze het huis wil verlaten om te werken, te studeren of naar de winkel te gaan.
Dit is het eerste deel van een drieluik over genderongelijkheid in Guatemala.
Probeer het dan zelf maar
‘Nee, die draad moet onderlangs.’
Amalia Tay Mendoza, onderneemster in San Juan, een dorp in de binnenlanden van Guatemala, neemt me het weefgetouw uit handen. ‘Zo.’ Met vlugge handelingen herstelt ze het patroon van de sjaal. Tay Mendoza is een van de eigenaressen van TinteMaya, een vrouwencollectief dat handgemaakte kleding verkoopt en weef-workshops geeft aan toeristen.
‘We kregen vaak klachten van Westerlingen dat ze onze spullen te duur vonden. Toen dacht ik: probeer het dan zelf maar eens.’
De laatste jaren poppen in San Juan steeds meer van dergelijke collectieven op: groepen vrouwen die handgemaakte kleding of kunst verkopen, en zo in hun eigen onderhoud voorzien. Dit terwijl een bedrijf starten voor vrouwen in de regio allesbehalve gebruikelijk is.
‘We zaten dagelijks voor ons huis kleding te weven, voor onszelf en voor onze kinderen, en steeds vaker stopten toeristen om ons werk te bewonderen. Ze wilden onze handgemaakte spullen kopen maar konden onze traditionele Mayakleding niet gebruiken. Daarom begonnen we ook andere producten te maken: tassen, sjaals, hoedjes… Vanaf dat moment liep de verkoop.’
De winkel kan alleen bestaan omdat ze die met een grote groep vrouwen - zo’n 25 - runnen. Geen enkele vrouw in het dorp heeft de middelen om in haar eentje de winkelruimte te huren, of de vrijheid om hele dagen aan het werk te zijn, maar gezamenlijk is het mogelijk.
Alleen voor knappe vrouwen
Financiële onafhankelijkheid is geen gegeven voor Guatemalteekse vrouwen. Met maar 32% van de vrouwen op de arbeidsmarkt is het een van de landen met de laagste percentages vrouwelijke arbeidsparticipatie in de wereld. Onder de oorspronkelijke bewoners, die bijna de helft van de totale bevolking uitmaken (met de Maya’s als grootste groep), is dit percentage nog lager.
‘Als vrouw kan je alleen een goede baan krijgen als je een diploma hebt, knap bent om te zien en jonger dan veertig,’ vertelt Tay Mendoza. ‘Daarna zijn je kansen verkeken’
Mede daarom zijn vrouwen vaak financieel afhankelijk van een man, waardoor ze weinig vrijheid hebben en het moeilijk is om aan gewelddadige thuissituaties te ontsnappen (meer hierover in deel drie van dit drieluik).
Het aantal werkende vrouwen in Guatemala is gelukkig stijgende, mede dankzij de groei in schoolparticipatie van de afgelopen decennia. De verschillen tussen mannen en vrouwen blijven echter groot, vooral in de binnenlanden.
´Naar de universiteit gaan is voor iedereen moeilijk,´ zegt Tay Mendoza. ´Het kost geld dat mensen hier niet hebben. Maar voor meisjes is het extra moeilijk, omdat mannen niet graag zien dat ze het huis verlaten.´
´Waarom niet?’
Ze haalt haar schouders op: ‘Machismo.’
Zorgzaam en gehoorzaam zijn
De cijfers ondersteunen haar opmerking: volgens UNWomen moet maar liefst 80% van de Maya-vrouwen aan haar man toestemming vragen om naar buiten te gaan. De machocultuur, die Tay Mendoza als een van de oorzaken van hun gebrek aan vrijheid noemt, dwingt mannen en vrouwen in traditionele genderrollen waarbij de man als superieure partij gezien en de vrouw als minderwaardig. Om respect te verdienen moet ze trouwen, moeder worden, zorgen voor het huishouden en gehoorzaam zijn.
Juana, met haar 72 jaar een van de oudste eigenaressen van TinteMaya, vertelt me dat ze nog nooit een dag van haar leven naar school geweest is. Net als vele Maya-vrouwen kan ze niet lezen en schrijven: ‘Maar nu ben ik maestra’, zegt ze trots. Docent in de weverij. In gebroken Spaans (haar tweede taal, naast de Mayataal Tz'utujil) zegt ze dat mijn sjaal klaar is. ‘Stop maar.’
Terwijl ze hem losknipt van het weefgetouw wrijf ik over mijn onderrug. De vier uur lang voorover buigen hebben hun tol geëist.
Gek op leren
‘Klaar?’ Tay Mendoza’s veertienjarige dochter loopt langs en bekijkt mijn werk. ‘Je moet nog een beetje meer oefenen, hoor.’
Zelf draagt ze een geborduurde rode blouse en een wijde zwarte rok, de traditionele klederdracht van vrouwen in het dorp.
‘Ga je naar een feestje?’ vraag ik.
‘Nee, naar school. Dit is mijn uniform.’ Ze vertelt me dat ze gek is op leren.
‘Wat wil je later worden?’
‘Chef.’
‘Manager?’
‘Nee, chef in een keuken! Of ik wil kleding maken.’
Ik knik.
Koken en weven blijven nog steeds de meest voor de hand liggende taken voor meisjes in het dorp, of ze nu naar school zijn geweest of niet.
Meer lezen?
Hier vind je deel 2 van dit drieluik: Stiekem een spiraaltje
50 jaar LOVER!
LOVER draait sinds de start in 1974 volledig op vrijwilligers en donaties. Dit jaar bestaat LOVER 50 jaar. Voor de jubileumactiviteiten zijn extra middelen nodig. Informatie over (eenmalig) doneren vind je hier.
Potentiële subsidieverstrekkers zijn van harte uitgenodigd om contact op te nemen met het bestuur via .