Partnergeweld onder controle: verander het systeem

*Trigger warning: geweld tegen vrouwen

art installation 'Broken' by Dennis Josef Meseg / photo by Mika Baumeister / Unsplash

In veel gevallen van partnergeweld lijkt de relatie voor de buitenwereld ogenschijnlijk goed. De dader laat zich op social media liefdevol uit over zijn vriendin, wat haar wellicht ook weer het gevoel geeft: “zie je wel, hij geeft wél om me”. In het openbaar draagt hij haar op handen, maar diezelfde middag – achter gesloten deuren – drukt hij haar in een wurggreep op de bank. Of, wanneer zij uiteindelijk toch de moed heeft verzameld bij hem weg te gaan, wordt ze enkele maanden later dood aangetroffen. En dat “had niemand verwacht”.

Dit blijkt ook uit het geval van de ‘veelbelovende’ Jeffrey van den D., die zijn ex-vriendin – én de moeder van zijn kind – Clarinda doodstak. In een recent artikel in het AD wordt met vele positieve woorden over de dader gerept, en vooral: vol ongeloof. Er wordt bijvoorbeeld geciteerd: “Ja, haar moeder zei in De Telegraaf dat ze werd geslagen, maar dan nog is dit iets wat ik nooit van hem verwacht heb. Het is een aardige gast. Een beetje zelfingenomen soms, maar altijd vriendelijk en vrolijk.”
Hier gaat zoveel mis. Ten eerste lijkt slaan alleen niet ‘erg genoeg’. En bovendien is slaan niet een opzichzelfstaande actie. Slaan betekent in de praktijk stelselmatig mishandelen, kleineren, en meer dan waarschijnlijk ook seksueel misbruiken. En waar is Clarinda in dit verhaal? Ergens onderaan bungelt een alinea, waarin staat dat zij werkzaam was bij de Jeugdbescherming. “Dat juist iemand die altijd opkomt voor het recht van anderen dit moet overkomen, kan er bij mij niet in. Dit is zo oneerlijk.” Hoe goed bedoeld deze tekst ook is, partnergeweld is altijd oneerlijk. En daar ligt ook een belangrijke kern van de bestaande, hardnekkige misvattingen rondom dit onderwerp.

Toxic masculinity
In Nederland leeft het idee dat de strijd voor gendergelijkheid wel zo’n beetje is afgerond, maar niets is minder waar. Natuurlijk, vrouwen hebben inmiddels meer rechten dan een halve eeuw geleden. Dat zegt echter niet dat die rechten in de praktijk ook tot uiting komen. Vrouwen zijn slachtoffer van geweld, omdat ze vrouw zijn. Aan de basis hiervan ligt het idee van toxic masculinity: een cultuur van giftige mannelijkheid waarin geweld wordt verheerlijkt en het tonen van emoties als zwak wordt gezien. De Nederlandse aanpak van partnergeweld is daarentegen genderneutraal. Hoe goedbedoeld ook: dit werkt niet. Zeker, ook mannen zijn slachtoffer van geweld. Maar het merendeel van de slachtoffers is vrouw. En hiervoor is “beleid nodig dat oog heeft voor de gender- en machtsongelijkheid die mede ten grondslag ligt aan het probleem”, aldus Tweede Kamerlid Kirsten van den Hul in OneWorld.

Victim blaming
De bekende uitspraak ‘waar twee vechten hebben twee schuld’ gaat in het geval van partnergeweld niet op. Een ‘conflict in de relationele sfeer’ of een ‘echtelijke ruzie’ doet vermoeden dat er sprake is van gelijkwaardigheid en dat het slachtoffer zelf ook wel iets verkeerd zal hebben gedaan. De vrouw als slachtoffer heeft in dit geval aan niets meer schuld dan aan haar vrouw-zijn. Tegelijkertijd is dit schuld-verhaal wel precies wat slachtoffers regelmatig te horen krijgen. Bovenop de emotionele mishandeling door hun eigen partner volgt het victim blaming door naasten en de maatschappij in het algemeen. “Waarom ben je dan niet eerder weggegaan?” of “Waarom heb je tegen ons gelogen?” Bovendien speelt  ongeloof dat iemand tot zulke grove mishandeling in staat is een rol, vooral wanneer de dader naar buiten toe de vriendelijkheid zelve is. Mensen kijken liever de andere kant op of willen niet inzien zelf ook door de dader te zijn gemanipuleerd. Daarnaast is er, zowel in het algemeen als bij de politie, voornamelijk aandacht voor fysiek en seksueel geweld, het zogenoemde zichtbare geweld. “Maar psychisch geweld, zoals vernedering of manipulatie, is eveneens erg schadelijk, net als economisch geweld. Dat een partner bijvoorbeeld schulden maakt in jouw naam of je dwingt jouw salaris aan hem af te staan,” aldus Nicole van Gelder, promovenda partnergeweld aan de Radboud Universiteit.

Mijn eigen ervaringen met geweld door een ex-partner herken ik in die van Lina, uit een interview met OneWorld. “We hadden een heftige discussie gehad, zoals steeds vaker, dus ik besloot op de bank te slapen. Maar daar was hij het niet mee eens. Hij trok me van de bank en zei dingen als ‘jouw plek is naast mij in bed’. Hij wilde bewijzen dat hij de baas was, en verkrachtte me. Toen ik schreeuwend en huilend aan hem vroeg of hij wel besefte wat hij aan het doen was, stopte hij pas, en vertelde hij me waarom hij zich zo vreemd gedroeg. Hij was verslaafd aan mijn morfinepillen.” Het gevoel ‘recht op jou te hebben’ in combinatie met verslaving en in veel gevallen een (narcistische) persoonlijkheidsstoornis is een veelvoorkomende combinatie bij partnergeweld. Bij een dergelijke persoonlijkheidsstoornis heeft iemand als het ware twee gezichten. “Aan de ene kant staat een opgeblazen gevoel van zelfbelang en zucht naar bewondering centraal, en aan de andere kant is er sprake van een extreem gevoel van minderwaardigheid en onzekerheid.”

Onderschat probleem met lage prioriteit
Narcistisch gedrag is vaak lastig te herkennen en als slachtoffer is het des te frustrerender dat de buitenwereld – waaronder zeker ook hulpverleners – niet door de façade heen lijken te prikken. Dit in combinatie met genderneutrale hulpverlening en te weinig kennis over huiselijk geweld bij politie en justitie, “voedt onbedoeld een neiging om het te onderschatten”, zo geeft Renée Römkens, bijzonder hoogleraar Gender Based Violence, aan in een interview met EenVandaag. Partnergeweld heeft bij politie geen prioriteit, wat “krappe budgetten en onderbezetting” als reden zou hebben. “Aangiftes kunnen niet adequaat worden opgevolgd, met alle gevolgen van dien,” aldus Kaouthar Darmoni, directeur van Atria kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis, in het Nederlands Dagblad.

Hierbij wordt bovendien vaak gedacht dat de politie niet voldoende informatie of bronnen zou hebben om zich op te baseren. Maar zelfs bij twee individuele aangiftes en drie meldingen tegen dezelfde man door vijf verschillende vrouwen komt de politie niet in actie. En ondertussen volgt slachtoffer nummer zoveel. Zal zij ook haar mond open durven doen? Hoeveel slachtoffers zitten er nog tussen die niets durven zeggen? Hoeveel verder kan de dader nog gaan, terwijl de politie de andere kant op kijkt? Zeker wanneer er een kind in het spel is, lijkt de politie zich de handen er niet aan te willen branden. Maar juist politiewerk is nodig om ook kinderen veilig te kunnen houden. Is een man die meerdere vrouwen achter elkaar mishandelt, ook in bijzijn van het kind, in staat om voor zijn kind te zorgen? Ons systeem vindt van wel.

Het systeem veranderen
Wat is er nodig om het systeem te veranderen en gezonde, leefbare situaties te creëren voor vrouwen, mannen en kinderen? Volgens Römkens valt er “winst te behalen in de manier waarop de beeldvorming van de hulplijnen op dit moment geprofileerd worden”. Partnergeweld is geen ‘gezinsprobleem’, het is een “probleem dat primair vrouwen, moeders en kinderen treft. Er moet duidelijker worden gemaakt dat vrouwen vaker en veel ernstiger geweld meemaken binnenshuis dan mannen. In het beleid, de beeldvorming en in de hulpvoorziening moet dit duidelijker naar voren komen.”

Daarnaast gaat partnergeweld over “het principe dat een man het niet kan verdragen geen controle te hebben over ‘zijn’ vrouw. Er is een verwachtingspatroon van dominantie binnen de patriarchale samenleving en dat is hier nog steeds een probleem,” onderkent Darmoni. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) pleit er al jaren voor om mannen te onderwijzen in hun perceptie van mannelijkheid en welke waarden zij hieraan toekennen. Het idee is dat mannen van toxic masculinity kunnen afkomen door in groepsverband en onder leiding van een coach te onderzoeken wat mannelijke socialisatie is, hoe zij naar genderrollen kijken en welk effect dat heeft op hun relatie met vrouwen (en zichzelf).

Ook kunnen we een voorbeeld nemen aan de telefonische hulplijn in Zweden, speciaal voor vrouwen die te maken krijgen met geweld. In de woorden van Römkens: “In Nederland moet dat ook komen. Vrouwen zijn de grootste slachtoffergroep van geweld, dus zij hebben ook recht op hulp die erkent dat zij als vrouwen het slachtoffer zijn.” Een organisatie als Veilig Thuis, die werkt vanuit het genderneutrale perspectief, wordt door veel vrouwen niet als de hulp ervaren die zij ervan (mogen) verwachten.

Ken of ben jij iemand die te maken heeft met partnergeweld? Neem dan contact op met SAFE of Slachtofferhulp Nederland.

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.

Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.