Risico's voor de vluchtelingenvrouw

De ‘vluchtelingencrisis’ houdt de Eupese Unie in haar ban. De media berichten dan ook doorlopend over vluchtelingen - op gender neutrale wijze. Maar hoe ervaren vrouwen de barre tocht van hun thuisland naar Europa? Ondanks dat zij een wezenlijk deel van het totaal vormen, ontbreekt het aan enige (media)representatie van deze groep. Het Europees Parlement organiseerde daarom in aanloop naar Internationale Vrouwendag het seminar ‘Vrouwelijke vluchtelingen en asielzoekers in de EU’. LOVER was erbij en doet verslag.

De aanhoudende stroom vluchtelingen die Europa dagelijks bereikt, houdt het continent in haar greep. De opvang schiet tekort en de EU-landen zitten met de handen in het haar. Op alle niveaus van de samenleving – politiek, economisch, sociaal – wordt volop gedebatteerd over deze humanitaire en politieke crisis. Het zijn veelal gepolariseerde discussies die haat en angst zaaien; generaliserende verhalen die de diversiteit van de vluchtelingenpopulatie teniet doen. Hoewel het in Nederland nog gaat over de aparte opvang van LHBT(QI)-vluchtelingen wordt er voor de rest weinig tot geen aandacht besteed aan sociaal-culturele verscheidenheid.

De voorzitter van het EP committee voor Gendergelijkheid en Vrouwenrechten, Iratxe García Perez, geeft toe zich te schamen over de unilaterale aanpak van verschillende lidstaten. “Zelfzuchtigheid zal leiden tot het uiteenvallen van de EU. We moeten ons bewust zijn van onze gedeelde verantwoordelijkheden en gemaakte afspraken. Het is tijd om te stoppen met praten en om actie te ondernemen.” Met die opening is de toon van het seminar gezet.

Doorbreek de stilte
Sinds januari bestaat 55 procent van het totaal aantal vluchtelingen uit vrouwen en kinderen, ten opzichte van de 38 procent begin 2015 (bron: Honeyball Rapport, UNHCR). Er zijn echter nog te weinig data beschikbaar en in veel gevallen is de informatie door chaotische omstandigheden niet betrouwbaar. Maar evident is dat de beleving van het groeiend aantal vrouwen dat deel uitmaakt van de vluchtelingenstroom niet gelijk is aan die van mannen.Wat doorstaan vrouwen vanaf het moment dat ze het thuisland verlaten? En wat staat hen te wachten wanneer ze in Europa aankomen? “Het is daarom tijd de stilte te doorbreken,” zoals een van de sprekers pleit.  

Vrouwen hebben te kampen met menstruatie, dragen vaak de zorg voor kinderen en ouderen, en sommigen zijn (ongewild) zwanger. Er is behoefte aan hygiene, medische zorg en anticonceptie. Het aantal zwangere vrouwen is uitzonderlijk hoog. De schatting is dat 19 procent van de vrouwelijke vluchtelingen op dit moment (ongewenst) zwanger is, soms als gevolg van seksueel geweld. Vrouwen en meisjes zijn tijdens de tocht extra kwetsbaar voor seksueel geweld, misbruik en uitbuiting, vooral wanneer zij alleen reizen. Aurelie Ponthieu van Artsen Zonder Grenzen legt uit: “De kans op trauma is ongelofelijk. Zoiets basaals als de scheiding van mannen en vrouwen is vaak niet gegarandeerd. Mensen worden slecht behandeld in centra in Libië, en worden dan in Europa in overvolle centra verwelkomd.”

Risico’s voor vrouwen en meisjes onderweg
“Heel veel vrouwen die aankomen hebben te maken gehad met geweld. Feitelijk, alle vrouwen,” zegt EP-rapporteur Mary Honeyball over de situatie van vrouwelijke vluchtelingen. Duits rapport over de opvang van vrouwen rapporteert eveneens over (seksueel) geweld jegens en uitbuiting van vrouwen door politie in Europese kampen. Een gender neutrale aanpak volstaat daarom niet. Wat volgens Iverna McGowan van Amnesty International nodig is, is: “een humanitaire respons, met een gender sensitieve aanpak.”

Tevens is mensensmokkel van vrouwen en kinderen een veelvoorkomend kwaad. Wij spraken met Sophie Magennis van de UNHCR. “We zijn ons er bewust van dat er sprake is van heel veel mensenhandel. Vrouwen en kinderen zijn onderhevig aan mensenhandel als er geen alternatieven zijn. Verplaatsing, armoede, wanhoop, vormen extreme risico’s voor de veiligheid van jonge meisjes. We moeten meer doen om dit tegen te gaan.” In november voerde de UNHCR een onderzoek uit waaruit bleek dat in sommige gevallen, families hun dochters jong uithuwelijken uit veiligheidsoverwegingen.

In het rood: Sophie Magennis van de UNHCR.

Wat gaat er mis op politiek niveau?
De UNHCR waarschuwde begin deze maand dat Europa afstevent op een crisis die zij aan zichzelf te danken heeft. Afgelopen september beloofden de lidstaten 165.000 mensen te helpen verplaatsen. Daarvan zijn maar 600 mensen werkelijk verplaatst. Magennis pleit voor een beter verplaatsingssysteem: “Het falen van het implementeren van de beloftes die vorig jaar zijn gemaakt door de lidstaten laat nu de meest kwetsbare mensen zonder oplossing achter. Het zijn vrouwen en kinderen, de meest kwetsbare misplaatste groep in de wereld, die hieronder lijden. Zij moeten nu te voet reizen, wat veel meer risico’s met zich meebrengt, of kiezen voor smokkelaars, omdat er echt geen andere alternatieven zijn.”

Wat moet er gebeuren?
Ondanks het Algemeen Europese Asiel Systeem (CEAS) handelen de individuele lidstaten naar eigen inzicht. Met name de mate van bescherming die vrouwelijke asielzoekers genieten verschilt enorm per land en per opvangcentrum. De eerste stap naar een algehele erkenning van de kwetsbare positie van vrouwen wordt vandaag genomen. Mary Honeyball biedt in het kader van Internationale Vrouwendag een adviesrapport aan het EP over de situatie van vluchtelingenvrouwen. Het rapport is eerder aangenomen door FEMM, het committee voor vrouwenrechten en gendergelijkheid. Er spreekt vooral de wens uit dat lidstaten verandering zullen brengen in de huidige situatie, met extra aandacht voor vrouwen en kinderen.

Samenvattend:

• Stelt dat er duidelijke gender sensitieve richtlijnen moeten worden opgenomen in het algehele Europese vluchtelingenbeleid (zo is bijvoorbeeld de Istanbul Conventie - die de noodzaak van gender sensitieve opvang erkend - pas door 13 lidstaten ondertekend.)
• Vrouwelijke hulpverleners in de kampen: vertalen, medisch, beveiliging, etc. die getraind zijn in de omgang met slachtoffers van (seksueel) geweld
• Directe toegang tot rechtsbijstand; vrouwen dienen te worden gewezen op hun rechten en de specifieke gronden waarop zij (individueel!) asiel kunnen aanvragen
• Gescheiden sanitaire faciliteiten en slaapplekken
• Gezamenlijke ruimte exclusief voor vrouwen (cf. Vrouwencafé in München)
• Educatie en opvang voor kinderen
• Privacy tijdens de screening en interviews
• Medische screening en zorg
• Toegang tot reproductieve gezondheidszorg (prenataal, postnataal, anticonceptie en abortus)
• Sociale hulpverlening en traumaverwerking
• Veilige routes naar Europa om mensensmokkel tegen te gaan

Crisis of kans
Om te voorkomen dat ook dit adviesrapport op de groeiende stapel van beloftes belandt, is een eenduidige aanpak op Europees niveau nodig. De individuele landen moeten daarbij tegelijkertijd hun verantwoordelijkheid nemen. Want zoals Sibylle Bassler van de Duitse tv-zender ZDF stelt: “Eigenlijk mag dit helemaal geen vluchtelingencrisis heten. Vluchtelingen zijn geen crisis, vluchtelingen zijn mensen. Met 500 miljoen Europeanen kunnen er best nog paar miljoen mensen bij. We zijn rijk genoeg.” Idealiter zouden de lasten over verschillende Europese landen verdeeld worden. “Maar eigenlijk houd ik niet van dat woord, ‘last’. Ik vind vluchtelingen geen last,” zei Honeyball. Tijdens het laatste panel van de dag werd daarom geopperd om over mogelijkheden te praten in plaats van lasten. De mediarepresentatie van vluchtelingen is met negativiteit beladen, wat onze beeldvorming omtrent migranten op de langere termijn beïnvloedt. Hierdoor “betalen migranten twee keer de hoofdprijs. De eerste keer wanneer ze de tocht maken. De tweede wanneer ze eenmaal hier zijn,” zegt Assita Kanko, een Belgische politica en zelf migrant. Maar “we weten dat immigranten heel veel te bieden hebben. Het hoeft geen crisis te blijven. Het zou heel veel voor Europa kunnen betekenen,” aldus Honeyball.

In het groen: Mary Honeyball, EP rapporteur over de situatie van vrouwelijke vluchtelingen en asielzoekers in de EU.

In het persoonlijke interview dat wij met Mary Honeyball hadden, benadrukte zij vooral dat, ondanks dat er nu vooral humanitaire hulp nodig is, we ook onze focus moeten verschuiven naar de lange termijn. “Mijn stad, Londen, is ontzettend divers. Migrantengemeenschappen hebben daar het leven verrijkt. Maar cultuurverschillen overbrug je niet zomaar. Uiteindelijk willen we ook empowerment bereiken voor vrouwelijke vluchtelingen, maar dit kost tijd.”

Actueel binnengekomen nieuws:
Gisteren werd in Brussel een akkoord gesloten over een one-in-one-out-policy: voor elke Syrische vluchteling die in de EU wordt toegelaten moet er één Syrische vluchteling terug van Griekenland naar Turkije. In ruil daarvoor ontvangt Turkije drie miljard euro van de EU.
Bronnen:
//edition.cnn.com/2016/03/08/europe/europe-migrant-crisis/index.html
http://www.aljazeera.com/news/2016/03/refugee-crisis-eu-turkey-agree-proposal-160308021149403.html

Het akkoord wordt door de UNHCR en Amnesty International met kritiek ontvangen. Iverna McGowan van Amnesty International, die ook in het bovenstaande verslag aan het woord komt, spreekt van ''gesjacher met de rechten en waardigheid van sommige van de kwetsbaarste mensen ter wereld''.

Vrouwelijke vluchtelingen uit Syrië aan het woord: Syrian refugees: Single mothers' daily fight for survival.

Noot van de redactie: in onze ogen hadden de EU en Turkije geen schrijnender boodschap dan deze kunnen uitdragen op Internationale Vrouwendag 2016 - en geen overtuigender bewijs van de noodzaak voor de aanhoudende strijd voor genderrechtvaardigheid.