´s Avonds bezitten de mannen de straat

Vrouwenrechten in Guatemala (deel 3/3)

Foto door Mirjam Brouwer1

Voor welke rechten strijden vrouwen aan de andere kant van de oceaan? Hoofdredacteur Mirjam woonde en werkte een maand in Guatemala, waar ze stuitte op strikte gendernormen, ongelijke kansen en gendergerelateerd geweld. Met name vrouwen en LHBTI+-personen hebben te lijden onder de patriarchale samenleving en de machocultuur. Zo ontvluchten veel homomannen en trans vrouwen het land wegens uitsluiting, financiële afpersing en moord.

Dit is het derde deel van een drieluik over genderongelijkheid in Guatemala.

Geweld is de erfenis
´Welkom in San Marcos´, zegt de eigenaar van mijn Airbnb, en naast de sleutel van mijn appartement overhandigt hij mij een flaconnetje pepperspray: ‘Voor als je in het donker terug naar huis moet lopen.’

Guatemala is geen veilig land voor vrouwen. Het heeft een van de hoogste aantallen femicide ter wereld, en het worstelt structureel met problemen als seksueel en huiselijk geweld. Tijdens de Guatemalteekse burgeroorlog van 1960 tot 1996 werden verkrachting en moord op vrouwen ingezet als oorlogstactieken, en normalisering van geweld tegen vrouwen behoort helaas tot het nalatenschap.

‘Veel van het geweld tegen vrouwen tijdens het gewapende conflict wordt vandaag de dag herhaald’ zegt Rachel Schwarts van de non-profitorganisatie Inter-American Dialogue, dat sociale, economische en politieke problemen op het Westelijk halfrond in kaart brengt, in een interview met de International Business Times. Volgens haar is het van essentieel belang om dergelijke oorlogsmisdaden meteen te bestraffen, iets waarvan de afgelopen decennia weinig sprake is geweest. ‘Als dit onmiddellijk na de burgeroorlog was gebeurd, zou Guatemala wellicht niet in de huidige situatie verkeren.’

Ook vandaag de dag wordt geweld tegen vrouwen nauwelijks bestraft. Volgens Amnesty USA gaat het daarom onverminderd door: ‘Human rights abusers can literally get away with murder in Guatemala, especially when their victims are women’. Sinds 2008 is er een wet die de rechten van vrouwen moet beschermen, met speciale tribunalen en richtlijnen voor veroordeling, maar in realiteit komt hier weinig van terecht. Seksueel geweld wordt bijvoorbeeld in 98% van de gevallen niet bestraft.

Verplichte heteroseksualiteit
Ook de situatie van LHBTI+-personen is schrijnend: Guatemala is een extreem homofoob land. Ieder jaar vindt er een Gay Pride plaats in Guatemala Stad, maar tegelijkertijd is het voor LHBTI+-personen op veel plekken in het land niet veilig om uit te komen voor hun seksuele- of genderidentiteit. Sommige homomannen en trans vrouwen vluchten wegens constante discriminatie naar Mexico en de Verenigde Staten. Amnesty International verklaart dat ze in Guatemala te maken hebben met een onophoudend gevoel van onveiligheid, financiële afpersing en fysiek geweld, onder andere door criminele bendes. Dit zorgt ervoor dat ze soms geen andere oplossing weten dan te vluchten. In Guatemala wordt er op politiek niveau weinig gedaan om ze te behoeden voor de discriminatie en het geweld, en ze worden niet erkend of beschermd door het rechtssysteem.

Het geweld tegen LHBTI+-personen hangt samen met de strikte gendernormen in het land. Wanneer je je niet vormt naar de rol die je bij geboorte wordt toebedeeld, ben je een bedreiging voor de status quo. Van personen met een vulva wordt verwacht dat ze zich kleden en gedragen als een vrouw en dat ze alleen liefdesrelaties aangaan met mannen; bij personen met een penis geldt het tegenovergestelde. De Guatemalteekse feministe Dorotea Gómez Grijalva spreekt over compulsory heterosexuality: een patriarchaal mandaat dat alleen liefdesrelaties tussen cismannen en -vrouwen legitimeert en dat andere liefdesrelaties afkeurt en bestraft. Wanneer mensen zich losmaken van dit mandaat, zoals personen van de LHBTI+-gemeenschap doen, trekken ze daarmee de gevestigde gedragsregels in twijfel en ook de normen die het patriarchale systeem in stand houden. De bestaande machtsverhoudingen (met de dominante rol voor cismannen en de ondergeschikte rol voor alle andere personen) komen onder druk te staan. De afkeer en het geweld dat LHBTI+-personen oproepen, illustreert hoezeer ze een bedreiging vormen.

Antifeministische vrouwen in de politiek
De ondervertegenwoordiging van vrouwen en LHBTI+-personen in de politiek is een van de redenen waarom hun veiligheid geen prioriteit heeft. Het aantal vrouwen in nationale parlementen in Latijns-Amerika is ‘zeer laag’, en Guatemala scoort nog een stuk lager dan het regionale gemiddelde. Vrouwen zijn echter niet per definitie progressieve kandidaten. Veel vrouwen die politieke functies bekleden, behoren tot antifeministische rechtse partijen die negatief staan tegenover thema’s als abortus, immigratie en LHBTI+-rechten. Presidentskandidaat Sandra Torres, die vorig jaar de verkiezingen verloor, is hier een voorbeeld van. Zij propagandeerde het traditionele familiebeeld met een heteroseksueel koppel, waarvan de vrouw alle zorgtaken op zich neemt.

De sociaaldemocraat Bernardo Arevalo versloeg haar met zijn progressievere zienswijzen. Hij beloofde de corruptie in het land aan te pakken, zodat er meer middelen vrij komen voor groepen die deze het hardst nodig hebben, en op te komen voor de belangen van meisjes en vrouwen. Feministen en vrouwenorganisaties zien zijn aanstelling als positief en hoopvol. Seksisme en homofobie zijn echter zo diepgeworteld in Guatemala dat echte verandering tijd zal kosten.

Zonder pepperspray
Ook ik voelde de dreiging van geweld op straat. De pepperspray die ik had gekregen, droeg niet echt bij aan mijn gevoel van veiligheid, zelfs niet nadat ik een paar keer had geoefend in de wasbak. De eerste twee weken van mijn verblijf durfde ik niet in het donker terug naar huis te lopen (er gonsden verhalen over mannen met kapmessen). Toen ik de plek beter leerde kennen, begon ik me vaker ´s avonds buiten te wagen, maar nooit zonder me bewust te zijn van eventueel gevaar.

Toen ik weer terug in Nederland was, klaarwakker van de jetlag, maakte ik meteen een wandeling. Het was 22.30 uur op een ijskoude avond in maart, en ik realiseerde me hoeveel ruimte het gevoel van onveiligheid had ingenomen in mijn hoofd. Ik keek naar de sterren, in mijn veilige dorp in dit behoorlijk veilige land.

In Guatemala bezaten de mannen ´s avonds de straat. Hier in Nederland waren de straten ook van mij*.

Meer lezen?
Hier vind je deel 1 van dit drieluik: Nooit een dag naar school geweest

50 jaar LOVER!
LOVER draait sinds de start in 1974 volledig op vrijwilligers en donaties. Dit jaar bestaat LOVER 50 jaar. Voor de jubileumactiviteiten zijn extra middelen nodig. Informatie over (eenmalig) doneren vind je hier. 
Potentiële subsidieverstrekkers zijn van harte uitgenodigd om contact op te nemen met het bestuur via .

Meer LOVER? Volg ons op X, Instagram, LinkedIn en Facebook.

*Helaas geldt dit nog lang niet altijd en overal in Nederland. Ook bij ons valt er nog veel te verbeteren wat betreft veiligheid van vrouwen en LHBTI+-personen.