Seksueel geweld: de stilte regeert nog steeds

Zijn de onderwerpen van de 'tweede feministische golf' achterhaald, of juist verrassend actueel?  Voor de eerste blog van de serie ‘Van Dolle Mina tot Twitterfeminist’ las Ingrid van Amelsfort een boek uit 1976 over seksueel geweld tegen vrouwen.

Zodra seksuele agressie tegen vrouwen in de publiciteit komt, gebeuren er twee dingen. Over de daders praten we nauwelijks, tenzij het een specifiek doel dient. Zoals bij de aanrandingen in Keulen, waar de afkomst van de daders past in een racistisch verhaal. We praten daarentegen des te meer over de vrouw. Klopt haar verhaal wel? En wat had ze moeten doen om het seksuele geweld te voorkomen?

Deze reacties duiken iedere keer op. Cabaretière Anke Laterveer kreeg er eind vorig jaar mee te maken toen ze publiekelijk over haar aanranding sprak. Prompt verweet advocaat Bart Swier haar onder andere dat ze niet snel genoeg de politie belde. De cabaretière sloeg terug met een tegenstuk: "houd toch eens op met victim blaming".

Houd toch eens op met het slachtoffer de schuld te geven had ook de titel kunnen zijn van het boek van Jeanne Doomen, wat ik voor dit blogproject las. Het werd het neutralere Verkrachting: ervaringen, vooroordelen, achtergronden, maar de tekst is doordrenkt van verzet tegen de manier waarop de samenleving in 1976 slachtoffers behandelde.

De wereld die Doomen schetst in tien interviews en een aantal theoretische hoofdstukken, is er eentje waarin het CBS jaarlijks rond de 200 gevallen van verkrachting telt, opvang voor slachtoffers nauwelijks bestaat en een veertienjarig meisje haar lesje al geleerd heeft: "Ik moest er maar niks over zeggen".

Zwegen ze niet, dan kregen vrouwen te maken met dezelfde mentaliteit waar Laterveer tegenaan botste. Doomen sprak onder anderen Thea de Wit, die thuis verkracht werd door een inbreker. Vervolgens ontstond op het politiebureau het volgende gesprek: “Ik moest helemaal uitleggen hoe het gegaan was. Ze vroegen of ik aanleiding had gegeven en ik zei ‘ik dacht dat ik, als ik in mijn eigen bed lig, geen aanleiding heb gegeven’.’’ De dader lijkt niet van belang.

Toen en nu deden en doen feministen verwoede pogingen die dynamiek te veranderen. Het ontging mensen als Doomen niet dat de mannelijke sekse de meeste daders levert. Ze legt in haar boek verbanden tussen seksueel geweld en de maatschappelijk dominante positie van mannen. Ook gaat ze in op constructies van stoere mannelijkheid, gekoppeld aan het structurele seksisme in de samenleving.

Ondanks alle pogingen stokte dit debat over daders sneller dan je ‘mannenhater’ kunt zeggen. Nog steeds overheerst die grote stilte. Als ik het onderwerp op mijn weblog bespreek, volgen steevast vijandige reacties. Ook de auteurs van de Emancipatiemonitor, een tweejaarlijks onderzoek van de overheid, zwijgen bewust over mannen. De verklaring voor het feit dat mannen in het narratief over geweld ontbreken is de volgende: "Het is belangrijk je terminologie zo te kiezen dat je mensen niet voor het hoofd stoot en toch de essentie weergeeft."

Toch blijf ik hoopvol. Veertig jaar geleden bestonden sociale media niet. Nu wel. Met Twitteracties zoals #wijoverdrijvenniet en de Amerikaanse campagne #yesallwomen komen zoveel ervaringen in de openbaarheid, dat het patroon niet meer te ontkennen valt. De bewustwording begint zodoende enigszins op gang te komen. Ook bij mannen. Die gingen na Keulen bijvoorbeeld in minirok de staat op, om te benadrukken dat je met je handen van vrouwen af moet blijven, wat ze ook aanhebben.

Ik vind het hoog tijd dat wij als samenleving dit aarzelende begin versterken en mannen in de schijnwerpers zetten. Mannen, wat speelt er bij jullie sekse dat jullie zoveel daders leveren? Wat kunnen jullie doen om elkaar te bewegen minder vaak anderen aan te randen of te verkrachten? Zoals Doomen al stelde: "De verantwoordelijkheid ligt niet bij de vrouw". Daar sluit ik mij bij aan. Verkrachting stopt pas als verkrachters stoppen. Zolang het gesprek daar niet over mag gaan, weten we zeker dat er nog vele De Wits en Laterveers zullen volgen.

Ingrid van Amelsfort (44) omarmde het feminisme als jong meisje. Naast haar baan bij een gemeente in het midden van het land schrijft ze op weblog De Zesde Clan opiniestukken en achtergrondartikelen, waarbij de vrouw als mens centraal staat.

Met de blogserie ‘Van Dolle mina tot Twitterfeminist’ verkennen we wat we nu nog kunnen met de thema's van de ‘tweede golf’. Aanleiding is de realisatie van een digitale bibliotheek met materiaal uit de ‘tweede feministische golf’ bij Atria. Het digitaliseringsproject wordt met medewerking van SLAA op 8 maart 2016 gepresenteerd in de Tolhuistuin.

Deze blog verscheen ook bij AtriaOntmoet.