Seksuele zelfbeschikking is onvermijdelijk

Het debat over “de Nederlandse paradox”

Aan de vooravond van de tweedaagse internationale conferentie over Sexual nationalisms die op 27 en 28 januari 2011 wordt georganiseerd door het Amsterdam Research Centre for Gender and Sexuality (i.s.m. UvA-Pride) vond in de Amsterdamse Balie een debat plaats over seksueel nationalisme in de multiculturele samenleving. De zaal was afgeladen vol en gespreksleider Jan-Willem Duyvendak zorgde ervoor dat uit het strak gestructureerde programma een bijzonder levendige discussie opbloeide. Een discussie waarin het laatste woord – gelukkig! - nog niet gesproken is.

In een korte lezing beschrijft wethouder van emancipatiezaken Andrée van Es met een aanstekelijk optimisme hoe zij vanuit haar eigen ervaring de problematiek rond emancipatie en multiculturaliteit ziet. De multiculturele samenleving is een gegeven en seksuele zelfbeschikking is onvermijdelijk. Maar wij kunnen sinds de grote instroom van nieuwkomers niet langer zelfgenoegzaam achteroverleunen. Wij hebben ons te verhouden tot de terugkeer van religie in het publieke domein. Bovendien is het goed om ons te realiseren dat taboes op seksualiteit nog steeds alom aanwezig zijn. En laten wij vooral de angst voor de ander serieus nemen. Het publieke debat over vrouwen- en homo-rechten moet op een constructieve manier gevoerd worden. Daarvoor is het nodig dat wij niet toegeven aan de neiging om ons in bastions van veiligheid terug te trekken, maar het gesprek met elkaar blijven aangaan. Het ontwikkelen van “grootstedelijke burgerschapscompetenties” (Evelien Tonkens) en een herwaardering van de hoffelijkheid vindt zij daarbij even belangrijk als een duidelijke normering vanuit de overheid.

Nederland is een nationalistisch land geworden en “onze” progressieve waarden worden door populistisch rechts gekaapt.
In hun reacties op deze stelling plaatsen Ceylan Pektas-Weber, Anja Meulenbelt en Vera Bergkamp alle drie kanttekeningen bij dat “onze”. Volgens Ceylan is de secularisering in Nederland eigenlijk een onvoltooid proces, dat doorkruist wordt door de immigratiegolf. Anja ontzenuwt de rechts-populistische retoriek door erop te wijzen dat emancipatie een (ongelijktijdig) proces is en niet een waarde die het bezit is van een bepaalde cultuur. Voor migranten-vrouwen is het bovendien een dubbel proces. Laten we daarbij niet vergeten dat de vrouwenbeweging altijd een grote diversiteit gekend heeft. Daarin is geen plaats voor stereotyperingen en vijandbeelden. Vera Bergkamp laat weten dat het COC niet van plan is haar emancipatie-streven door wie dan ook te laten kapen. Niet door links én niet door rechts. En laat seculier Nederland vooral niet denken dat hier alles dik voor elkaar is: ook anno nu heeft 50% van de homoseksuele jongeren ooit suïcide overwogen en is het aantal werkelijke gevallen van zelfmoord onder hen vijfmaal zo hoog als onder hun hetero leeftijdgenoten.
Vanuit het publiek wordt Vera zwaar onder vuur genomen. “Politieke neutraliteit bestaat niet” wordt geroepen en “hoe racistisch moet de PVV worden voordat je openlijk hun steun weigert?” Toen vanaf de tribune het woord “achterlijke PVV” viel, roept Ceylan op tot hoffelijkheid: met zo’n houding zullen we hoe dan ook niets bereiken.

Discriminatie en uitsluiting van homo’s en vrouwen in moslim kringen wordt door links onderschat.
Met deze stelling lijkt Nahed Selim het wel eens te zijn. Zij benadrukt vanuit haar persoonlijke ervaring dat het opgroeien binnen een religieuze gemeenschap een heel dwingend referentiekader schept, waarin eer en zedelijkheid centraal staan. Dat is pakt voor vrouwen altijd verkeerd uit, want zij draaien er doorgaans voor op. Nederlanders zijn zich daarvan te weinig bewust omdat zij hun eigen ongodsdientigheid als te vanzelfsprekend ervaren. Nathalia Walenkamp gaat daar tegenin: om recht te doen aan de diversiteit in religieuze beleving moeten wij hierover met meer nuance spreken. Het publiek valt haar bij: het gaat niet aan onze eigen wrok tegen de godsdienst waarvan wij ons hebben losgemaakt op anderen te projecteren. Een van de panelleden tekent hierbij aan dat we vaak veel te snel het woord onderdrukking in de mond nemen als het gaat om de religiositeit van moslima's.
Selim zou toch graag de meest basale normen – en in haar visie is dat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, als uitgangspunt hanteren voor welke dialoog dan ook. Walenkamp gaat de dialoog liever hoe dan ook en zonder voorwaarden aan. De vraag rijst of een sterke druk om te moderniseren van uit onze normen niet contraproductief werkt. Dennis Boutkan (COC) pleit vanaf de publieke tribune voor een laveren tussen duidelijke retoriek en een uitgestoken hand. Ceylan deelt die mening: door de ander als fout, dom of achterlijk te bestempelen blokkeer je elke dialoog en kom je nooit binnen de groep. Zo verspeel je je kansen om het emancipatieproces daar te begeleiden waar het plaatsvindt.

Niet de islam zorgt voor vrouwenonderdrukking en homofobie, maar specifieke opvattingen over de superioriteit van ‘mannelijkheid’, die we binnen (en buiten) allerlei geloofsgemeenschappen tegenkomen.
Over die mannelijkheid en homofobie weet Marcouch te vertellen dat Marokkaanse jongens nogal in trek schijnen te zijn bij homo-mannen en dat versierd worden door een man inderdaad problematisch is voor het gevoel van mannelijkheid. (Grote hilariteit in de zaal.) Nahed Selim benadrukt nog eens welk een cruciale rol religie volgens haar speelt bij het vormen van dergelijke noties.
Onderzoeker Laurens Buijs meldt dat de Marokkaanse jongens die zo oververtegenwoordigd zijn onder de geweldplegers tegen homo’s juist geen moslims zijn, maar eerder “losgeslagen”.

Dan is het tijd om de winst van deze avond uit te tellen. Zowel Ceylan Pektas-Weber als Anja Meulenbelt zijn blij dat de stereotypering “pro-vrouw en pro-homo = anti-religieus” toch wel doorbroken lijkt te zijn. Meulenbelt: “Haak daar aan waar beweging is.” André van Es sluit de avond af door het vertrouwen uit te spreken dat onze samenleving de botsingen die deze processen nu eenmaal met zich meebrengen aan zal kunnen. We kunnen sowieso niet terug naar de tijd waarin alles omfloerst was. Seksuele zelfbeschikking voor vrouwen en homo’s is onvermijdelijk.

Andrée van Es is namens GroenLinks wethouder van werk, inkomen, participatie, diversiteit, integratie en inburgering in het nieuwe stadsbestuur van Amsterdam.
Jan Willem Duyvendak is sinds 2003 hoogleraar in de algemene sociologie aan de Universiteit van Amsterdam.
Ahmed Marcouch is lid van de Tweede Kamer voor de PvdA.
Anja Meulenbelt is lid van de Eerste Kamer voor de SP.
Ceylan Pektas-Weber is publiciste en hoofdredacteur van Nieuwemoskee.
Emir Belatoui is voorzitter van de stichting Secret Garden.
Nahed Selim is schrijfster en columniste.
Natalia Walenkamp is voorzitter vna de stichting Malaica.
Vera Bergkamp is voorzitter van COC Nederland en columniste voor ZijaanZij.