Sociaal vaderschap(pen)

Deel 2: ‘de rol van de vader en de sociale constructie van vaderen’

Moeder ben je, vader word je. Dat is in ieder geval wat de definitie in het woordenboek suggereert. Een pleidooi voor gelijkwaardig ouderschap.

Volgens de Dikke van Dale is de betekenis van va-der (de; m; meervoud: vaders) – wanneer we het niet hebben over een uitvinding of eretitel – 1. een man die één of meerdere kinderen heeft. Va-der- schap (het; o) is 1. het vader-zijn; betrekking van de vader tot zijn kinderen. Dat de betekenis van ‘moeder’ in onze Nederlandse taal ‘een vrouw [is] die één of meerdere kinderen heeft’, zal niemand verbazen. ‘Moederschap’ behoeft helemaal geen extra aanvulling, geen rol of relatie tussen moeder en kind(eren). Nee. Moe-der- schap (het; o) is slechts 1. Het moeder-zijn. Dankjewel Dikke van Dale voor deze taalwetenschappelijke kennis: ‘moeder’ ben je, ‘vader’ word je.

In dit vervolg op deel 1 ‘Vaderschaps- en Moederschapsideologie’ wil ik het hebben over ‘vaderschappen’. Niet het meervoud van het woord vaderschap, maar ‘vaderschappen’ als werkwoord. Vaderschap als een rol die je je als vader eigen kunt maken. Een taak die je in je agenda plaatst en door kan strepen wanneer hij is uitgevoerd.

Vaderschap: een sociale uitvinding

Antropologe Margaret Mead zei het al in 1953: “Moederschap is een biologische noodzakelijkheid, vaderschap een sociale uitvinding”. De rol van de vader is, zoals ik in deel 1 van deze reeks betoogde, beperkt door de korte verlofregelingen voor vaders na de geboorte. Vrouwennetwerk Women Inc. heeft onlangs de Nederlandse (vaderschaps-)verlofregelingen in kaart gebracht. Ondanks dat verschillende (inter-)nationale instituten de ontoereikendheid van deze regelingen bekritiseren, is er nog weinig veranderd in Nederland. Dit is spijtig, omdat er de laatste jaren meer bewijs is dat vaders een positieve bijdrage leveren aan de opvoeding van kinderen. Zo stelt Jop de Vrieze in het NRC op 20 juni jl. dat actief ‘vaderende vaders’ op verschillende vlakken positief bijdragen aan de ontwikkeling van hun kinderen. Als voorbeeld geeft hij dat vaders minder voorzichtig zijn en uitdagender. Door te stoeien zouden kinderen hun motoriek breder ontwikkelen. Ook leren ze mogelijk andere woorden omdat vaders hun taalgebruik minder aanpassen aan de woordenschat van hun kinderen. Op latere leeftijd hebben kinderen van actieve vaders gemiddeld meer zelfvertrouwen, betere schoolprestaties en zijn ze beter in het aangeven van hun grenzen. Een uitgebreidere verlofregeling kan daarom prima opgevat worden als de Duitse Campagne van Haribo: “Es macht Kindern froh und Erwachsene ebenso”. Deze leus heb ik trouwens van mijn vader die zijn woordenschat nooit aanpaste aan dat van zijn dochter. Ik spreek nog steeds geen Duits.

Wel spijtig dat Jop, voorstander van het verruimen van ouderschapsverlof, van ‘vader’ een werkwoord maakt wanneer hij spreekt over ‘vaderende’ vaders. De titel van het artikel: “Moeders laat je man eens vaderen”, suggereert dat ‘vaderen’ een activiteit is die vaders moeilijk wordt gemaakt, terwijl ‘moederschap’ gepresenteerd wordt als een vanzelfsprekende identiteit.

Vaderschap in Zweden

Wanneer je door Zweden loopt zal de hoeveelheid vaders achter kinderwagens je niet ontgaan. In Zweden kunnen beide ouders namelijk samen 480 dagen betaald verlof opnemen. Ik herhaal: samen. Vaders kunnen dus ook beslissen om meer dagen op te nemen dan moeders, minder of een evenredig aandeel. Verdeel je deze verlofdagen gelijkmatig, dan krijg je zelfs een ‘Zweedse vaders’ van fotograaf Johan Bavman in Malmö.

Juist omdat vaders die maandenlang vaderschapsverlof opnemen zo uitzonderlijk zijn in Europa, maakte Bavman een reeks portretten van zo’n veertig Zweedse vaders die er voor kozen minstens zes maanden thuis te blijven. Hij vroeg hen naar hun beweegredenen. Vader Ola Larsson (foto 1) beschrijft zijn redenen als volgt:

 “Het is belangrijk dat iedereen een zekere keuzevrijheid heeft om wel of geen verlof op te nemen. Het is de cultuur die op grote schaal zou moeten veranderen, met mannelijke rolmodellen die het vaderschap promoten. Ik heb heel wat tranen weg moeten pinken toen ik mijn zoon voor de eerste keer naar het kinderdagverblijf bracht. Het is een waar geschenk om zulke emotionele banden aan te gaan. Je zou het eigenlijk moeten ervaren, zodat je kan begrijpen wat je wellicht mist als je ervoor kiest om door te werken”.

Jonas Feldt (foto 2) is sinds een jaar op verlof met zijn 1 jaar oude dochter Siri. Voorheen was hij9 maanden op verlof voor zijn dochter Lovis, die nu 3 jaar oud is.

 “Ik werd letterlijk wakker geschud toen ik een survey las van het magazine ‘Kamratposten’ die beschreef dat de meeste kinderen zich tot hun moeder wenden wanneer ze verdrietig zijn, gerustgesteld willen worden of simpelweg met iemand willen praten. Na de moeder kwam een familielid, daarna een broer of zus, iemand van school en helemaal onderaan deze lijst stond de vader. Ik wil dat mijn kinderen zich bij mij net zo veilig en vertrouwd voelen als bij hun moeder. Dat is de band die ik met hen opbouw tijdens mijn verlof.”

Vader zoekt verlof

Dat er een taboe heerst op ‘vaderen’ en ‘vaderschappen’ erkennen ook steeds meer jonge en/of toekomstige Nederlandse vaders, die dit stigma bespreekbaar maken met een politiek actieplan. Op Vaderdag 19 juni jl. startte Doetank PEER, Jonge Democraten, Dwars, Jonge Socialisten en Emancipator de actie ‘Van vaders naar vaderschap. Waarom betrokken vaderschap van belang is voor kinderen’. Daar zullen lezingen gegeven worden door o.a. Dr. Renske Keizer (bijzonder hoogleraar Vaderschap, UvA), Drs. Peter Tromp (Voorzitter Vader Kennis Centrum, president platform voor Europese Vaders) en Saskia de Hoog (Women Inc.)

Hopelijk zien steeds meer Nederlanders in dat vaderschap een sociale constructie is, die wordt gevoed door bepaalde ideeën over vaderschap en moederschap. Ideeën die versterkt worden door taalgebruik en verlofregelingen. Met acties als ‘vader zoekt verlof’ hoop ik dat de nieuwe generatie vaders hier verbetering in kunnen brengen.

Binnenkort zal LOVER een interview plaatsen met een van deze wereldverbeteraars, de oprichter van Emancipator: Jens van Tricht. Naast vaderschap zal hij het hebben over destructieve mannelijkheid.

Literatuur

Mead, M. (1980), Man en Vrouw; Een studie over de sexen in de veranderende wereld. Utrecht: Bijleveld.