Stiekem een spiraaltje
Vrouwenrechten in Guatemala (deel 2/3)
Foto door Mirjam Brouwer kunstwerk in San Juan Guatemala
Voor welke rechten strijden vrouwen aan de andere kant van de oceaan? Hoofdredacteur Mirjam woonde en werkte een maand in Guatemala, waar ze stuitte op strikte gendernormen, ongelijke kansen en gendergerelateerd geweld. Met name inheemse vrouwen hebben te lijden onder de patriarchale samenleving en de machocultuur. Zo hebben de meesten toestemming nodig van hun echtgenoot om anticonceptie te gebruiken - en die krijgen ze lang niet altijd.
Dit is het tweede deel van een drieluik over genderongelijkheid in Guatemala.
Vrouw, maar geen moeder
‘Maar hoe oud ben je dan?’ Mijn docent Spaans probeert professioneel te blijven.
‘Drieëndertig.’
‘En je hebt geen kinderen?’
‘Nee, alleen stiefkinderen.’
Als alleenreizende vrouw in Guatemala krijg ik regelmatig verbaasde vragen. Helemaal wanneer ik vertel dat mijn vriend op dat moment thuis zit in Nederland, met, jawel, zijn kinderen.
‘Echt? Wat doe jij dan hier?’
Vrouwelijkheid en moederschap lijken onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als je een vrouw bent, word je moeder, en als je geen kinderen wil of kan krijgen, dan verlies je respect. De machocultuur die mannen en vrouwen in strikte genderrollen dwingt, schrijft voor dat meisjes vooral een goede vrouw en moeder moeten worden. Ook het Katholieke geloof dat veel Guatemalteken aanhangen, draagt hieraan bij. Daarnaast zien veel meisjes trouwen en kinderen krijgen als de enige manier om hun toekomst veilig te stellen. In de afgelegen gebieden zijn het vertrouwen in het schoolsysteem en de kansen op de arbeidsmarkt laag, waardoor ze al op jonge leeftijd in het huwelijk treden.
Zo snel mogelijk een kind
Ik spreek Kirsten Taylor, werkzaam bij de non-profitorganisatie Wings, die anticonceptie verschaft aan Guatemalteken in afgelegen gebieden. Zij bevestigt mijn bevindingen:´Pasgetrouwde vrouwen worden door hun omgeving aangemoedigd om zo snel mogelijk aan kinderen te beginnen. Als ze willen wachten, wordt dat in veel gevallen afgekeurd.´
De organisatie uit de VS licht jaarlijks zo’n 25.000 Guatemalteekse mensen voor en zorgt gratis voor verschillende vormen van anticonceptie, zoals sterilisaties, condooms en spiraaltjes.
‘Veel vrouwen komen stiekem naar onze kliniek. In die gevallen wil bijvoorbeeld de echtgenoot of schoonmoeder niet dat ze anticonceptie gebruiken, en hun meningen wegen zwaarder dan die van de vrouwen zelf.’
Ook voor jonge meisjes en ongetrouwde vrouwen ligt er een stigma op het gebruik van anticonceptie. Het idee dat seks alleen thuishoort binnen het huwelijk, en dat vrouwen die niet getrouwd zijn daar niet mee bezig mogen zijn, is diepgeworteld. Als ze naar het gezondheidscentrum in hun eigen dorp gaan, worden ze in veel gevallen veroordeeld bij een vraag om anticonceptie. ‘De plaatselijke verpleegster is vaak een bekende, zoals een buurvrouw of een vriendin van hun tante, en daarom durven ze niet om anticonceptie te vragen,’ vertelt Taylor. Dit is één van de redenen dat veel meisjes onbeschermde seks hebben. Andere oorzaken zijn armoede, gebrekkige kennis over reproductie en te weinig beschikbare anticonceptiemiddelen. Guatemala heeft een van de hoogste aantallen tienerzwangerschappen van Midden-Amerika, en veel meisjes stoppen voortijdig met hun middelbare school omdat ze een kind krijgen.
Iedereen weet ervan
Bij mannen is er minder terughoudendheid; wanneer zij naar de kliniek komen voor anticonceptie, bijvoorbeeld een vasectomie, hebben ze meestal al met hun hele omgeving gepraat. ‘Met hun vrienden, buren, familieleden… iedereen is op de hoogte en wisselt ervaringen uit,’ vertelt Taylor. ‘Het is een wereld van verschil met de schaamte die bij vrouwen rond het onderwerp hangt.’
Bij mannen is de sociale druk om kinderen op de wereld te zetten kleiner, wat dit verschil kan verklaren. Ook is spreken over seksualiteit voor vrouwen schaamtevoller dan voor mannen in de Guatemalteekse cultuur, net als in veel andere culturen wereldwijd.
Anticonceptie is echter onmisbaar als het om gelijke rechten tussen mannen en vrouwen gaat. Hoe meer kinderen een vrouw heeft, hoe minder tijd ze heeft voor haar eigen scholing en carrière, zeker in een land als Guatemala waar zorg en huishouden als echte vrouwentaken worden gezien. Ook leiden meer kinderen tot meer financiële afhankelijkheid van haar man, wat een eventuele scheiding moeilijk of onmogelijk maakt. Meer voorlichting en middelen zijn dus van ongekend belang.
Ik ontmoet een Guatemalteekse vrouw (ze wil anoniem blijven) die na het op de wereld zetten van een tweeling geen kinderen meer wil. ‘Ik kan in geen enkel ziekenhuis in Guatemala terecht voor een sterilisatie’, vertelt ze. De standaardprocedure is dat artsen de operatie alleen uitvoeren wanneer de persoon in kwestie al twee kinderen heeft gebaard (geen tweeling, maar twee aparte zwangerschappen), en die kinderen nog in leven zijn. Ook heeft een vrouw een ondertekend briefje nodig van haar echtgenoot.
‘Ik heb dit allemaal, maar omdat ik maar één zwangerschap heb gehad, wil geen enkele arts me steriliseren.’
Commentaar in het Westen
Vrouwen hebben één taak, lijkt de algemene opvatting, en dat is moeder worden. Voor Guatemalteekse vrouwen is het moeilijk om een ander pad te kiezen, of om zelfs maar aan een ander pad te dénken. Als buitenstaander kan ik de overheersende overtuiging iets makkelijker naast me neerleggen.
‘Ik wil geen kinderen’, vertel ik mijn docent Spaans. ‘Ik hou teveel van verre reizen maken. En van feestjes, en uitslapen in het weekend.’
‘Je houdt van vrijheid’, zegt ze.
‘Si, la libertad.’
Taylor van Wings herkent mijn ervaring als kinderloze vrouw in Guatemala. ‘Het is waar, ook over mij maken de Guatemalteken zich zorgen.’ Ze denkt even na. ‘Maar toch: als ik in de Verenigde Staten vertel dat ik ongetrouwd ben en geen kinderen heb, krijg ik haast net zoveel commentaar.’
Meer lezen?
Hier vind je deel 3 van dit drieluik: 's Avonds bezitten de mannen de straat
50 jaar LOVER!
LOVER draait sinds de start in 1974 volledig op vrijwilligers en donaties. Dit jaar bestaat LOVER 50 jaar. Voor de jubileumactiviteiten zijn extra middelen nodig. Informatie over (eenmalig) doneren vind je hier.
Potentiële subsidieverstrekkers zijn van harte uitgenodigd om contact op te nemen met het bestuur via .