Stitch 'n Bitch

Waarom breien feministisch is

Breien feministisch? De meeste mensen zullen kijken alsof ze het in Keulen horen donderen. Maar zeg 'herwaardering van vrouwenwerk' en 'anticonsumentisme' en wellicht gaat het ze een beetje dagen. De Amerikaanse feministe Debbie Stoller richtte een aantal jaar geleden een Stitch 'n Bitch-groep op, en sindsdien verspreidt het breivirus zich gestaag over de feministische goegemeente. En dan hebben we het echt niet alleen over roze babysokjes. Rinske Bijl bezocht met twee sisters in arms de eerste Nederlandse Stitch 'n Bitch-dag en sprak met Stoller in eigen persoon.

Dat het stoer is om aan je computer te knutselen, te leren lassen en zelf de leidingen voor je wasbak aan te sluiten weten we nu wel. We hebben allemaal wel eens een workshop over auto's gevolgd, een kast getimmerd en een stopcontact aangelegd. Vrouwen die goed zijn in van oorsprong mannelijke zaken worden vol bewondering aangekeken. Iedereen is het erover eens dat het enorm feministisch is om je deze technieken eigen te maken. Hoe anders is het met de techniek die we nu ontdekt hebben en waar we ons vol enthousiasme op hebben gestort. Want als we vol trots aan onze vrienden en vriendinnen vertellen dat we zijn gaan breien, beginnen ze een beetje ongemakkelijk te kijken, barsten in lachen uit of verklaren ons ronduit voor gek. En als we dan ook nog beweren onze nieuwe passie feministisch te vinden, ontaardt dit in lange felle discussies waarin we onze gesprekspartners zelden kunnen overtuigen. Slechts een enkeling kijkt blij verrast op als we vertellen waar we mee bezig zijn. In dat geval zijn we binnen de kortste keren verwikkeld in een gesprek over verschillende technieken, materialen en werkwijzen. We raken niet uitgepraat over het genoegen dat het ons biedt, de prachtige dingen die we geproduceerd hebben en het voor ons zo overduidelijke politieke en feministische aspect ervan. Een bondgenootschap is snel gesloten en we maken plannen voor maandelijkse breibijeenkomsten. Maar nogmaals, dergelijke reacties zijn uitzonderlijk.

GEBREIDE JARRETELS
Breien kampt met een imago-probleem. Breien lijkt saai en suf, iets voor oude dametjes, niet meer van deze tijd. Bovendien hadden vrouwen zich net vrijgevochten van de dwang van deze traditionele vrouwenbezigheid; we wilden toch juist af van het beklemmende en beperkende vrouwendomein, van die kneuterige en oninteressante huiselijkheid? We willen nu toch carrière maken, geld, status en macht verwerven? De wereld ontdekken, wetenschap bedrijven, het publieke domein veroveren? Het grappige is dat de vrouwen met wie we zo enthousiast over breien praten stuk voor stuk interessante banen hebben, gestudeerd hebben en een onafhankelijk leven leiden. En we zijn het erover eens: breien is ontzettend spannend, creatief en anticonsumentistisch. Tijd voor een herwaardering van deze vrouwelijke traditie. We staan hierin gelukkig niet alleen. In de VS is Debbie Stoller, co-oprichtster en hoofdredacteur van het feministische tijdschrift BUST, al jaren bezig het breien onder de aandacht te brengen als jong, hip én feministisch. Ze richtte een ‘Stitch 'n Bitch'-groep op en schreef boeken over breien met daarin allerlei hippe breipatronen. Op internet is er inmiddels een hausse aan breifora, mailinglijsten en webwinkels voor garen van natuurlijke materialen. En als je denkt dat moderne breisters alleen babymutsjes en sjaals breien, kom je bedrogen uit. Want wat dacht je van gebreide jarretels of een string van dropveter? Inmiddels zijn er ook in Nederland al bijna dertig Stitch 'n Bitch-groepen. Onlangs vond in Rotterdam de eerste landelijke Stitch 'n Bitch-dag plaats, waar Stoller workshops gaf. Een goed moment om te onderzoeken of breien nou echt zo feministisch is. Samen met breivriendinnen Corine en Karlijn ging ik op pad. Alledrie zijn we rond de dertig en uitgesproken feministisch, en alledrie hebben we het breien net (her)ontdekt. Lopend van de bushalte naar de Van Nelle fabriek komen we de eerste bezoekers al tegen: groepjes bejaarde dames met tasjes van de plaatselijke wolwinkel. De moed zinkt ons in de schoenen. Zou het dan toch een hoog Libelle-gehalte hebben, deze breibeurs?

KNITTIVISM,
Bij binnenkomst zien we een lange tafel waaraan tientallen breisters tussen de bollen wol aan hun breiwerk bezig zijn. We zien dames van middelbare leeftijd die afschuwelijke roze babysokjes zitten te breien, we zien jonge vrouwen met knalrood geverfd haar in prachtige zelfgebreide truien, we zien hier en daar een man die net zo serieus en geconcentreerd bezig is als zijn buurvrouwen… Dé stereotiepe breister bestaat niet, dat wordt ons in een oogopslag duidelijk. Al snel spreekt een jonge meid me aan, die enthousiast op mijn Ladyfest T-shirt (‘against sexism and homophobia‘) wijst. Yamit uit Israël is blij iemand te ontmoeten die zichzelf ook feminist noemt, want ze is teleurgesteld in het apolitieke gehalte van haar plaatselijke Stitch 'n Bitch-groep, ‘iedereen heeft het alleen maar over breipatronen!'. Wat vindt zij feministisch aan breien? ‘In de jaren tachtig gingen feministen alles doen wat mannen doen. Nu doen we gewoon wat we willen, we hebben het recht onze eigen keuzes te maken. Breien is niet minder cool dan andere dingen!' Carla Meijsen van Stitch 'n Bitch Utrecht heeft een vergelijkbare opvatting van feminisme: ‘Feminisme is doen wat je wilt doen zonder daar een label van mannelijk of vrouwelijk op te plakken.' Bert Zwarteveen van dezelfde breigroep vindt breien daarentegen helemaal niet feministisch of politiek. Wel vindt hij de koppeling met goede doelen leuk. Bijvoorbeeld het breien van mutsen en sjaals voor weeskinderen in Polen, het breien van chemocaps en het project Knit a River (waarmee aandacht wordt ge-vraagd voor het belang van schoon drinkwater voor mensen in ontwikkelingslanden). Als je zoekt op internet blijken er legio van dit soort brei-acties voor goede doelen te bestaan. Op een Amerikaanse website kwam ik zelfs de term ‘knittivism' tegen (‘militante brei-activiteiten, zoals breien in demonstraties en stedelijke interventies, breien op controversiële, ongewone of uitdagende wijze, het systematisch gebruik van breien voor politieke doeleinden'). Hoe gezellig we het ook vinden in de Van Nelle fabriek, we beginnen langzaam toch een beetje te wanhopen over het feministisch karakter van breien en brei(st)ers. Als feminisme niet meer is dan doen wat je wil en de enige politieke betekenis van breien in liefdadigheidsacties ligt, dan is dat toch niet helemaal waar wij naar op zoek waren. Gelukkig is het tijd voor ons interview met Debbie Stoller.

BREIWERK IN EEN ATTACHÉKOFFERTJE
Stoller is de ster van de dag. We moeten haar losrukken van alle fans die zich om haar verdringen. Als we haar eindelijk voor ons alleen hebben vragen we haar waarom zij breien feministisch vindt. Ze brandt meteen los: ‘Ik ben een derdegolffeminist met een goeie carrière. We hebben geleerd om te doen wat mannen doen en daar waarde en status aan te hechten. Maar zo bevredigend blijkt dat nu ook niet te zijn.' Ze trekt een onverwachte conclusie: ‘De tweedegolffeministen keerden zich af van handwerk en traditionele vrouwentaken omdat ze dat repetitief en onbevredigend vonden. Maar nu blijkt een carrière net zo repetitief en onbevredigend te kunnen zijn. Daar lag het dus niet aan. Het probleem was niet dat het vrouwenwerk saai was, maar dat het ondergewaardeerd werd en een lage status had.' Stoller lijkt er haar persoonlijke missie van te hebben gemaakt om breien een positief imago te geven en de status ervan te verhogen. ‘Mensen hebben geen idee hoeveel techniek en vaardigheden breien vereist. Als mensen zich hier bewust van worden, dan krijgt het vanzelf meer respect.' Het behouden van de rijkdom aan technieken is een van de feministische aspecten van breien, volgens Stoller. Het is onderdeel van een herwaardering van het werk dat vrouwen eeuwenlang gedaan hebben. ‘De grote vrouwen uit de geschiedenis werden allemaal beroemd omdat ze een mannenrol vervulden. Ik ben benieuwd naar de rol die vrouwen zelf vervulden. Vrouwen hebben een oneindig aantal uitvindingen gedaan om mensen warm, gevoed en in leven te houden. Het wordt tijd dat we dat op waarde schatten en zorgen dat deze kennis bewaard blijft voor de volgende generaties.' ‘Het zou goed zijn als mannen ook de breinaalden oppakken,' vindt Stoller, ‘anders zal het breien nooit echt serieus worden genomen.' Ze wijst erop dat breien van oorsprong trouwens wél een mannentaak was. Zelf richt ze zich in haar boeken alleen op vrouwen, maar gelukkig voor de breiende mannen verschijnen er inmiddels ook breiboeken speciaal voor hen, zoals Knitting with balls van Michael del Vecchio. De weinige mannen die we tegenkomen in Rotterdam lijken zich echter weinig bewust van hun belangrijke aandeel in het herwaarderen van breien. ‘Ik vind het vreemd dat de bevestiging van mannen nodig lijkt te zijn', zegt Bert Zwarteveen. ‘Wie ben ik, om breien meerwaarde te moeten geven?' Wel vindt hij het leuk om mensen een beetje te choqueren. Hij breit graag in de trein en neemt zijn breiwerk in een attachékoffertje mee. ‘Als ik dan mijn koffertje open en mijn breiwerk eruithaal, zie je al die mannen in hun grijze pakken wegduiken achter de krant!'

GEUZENACTIVITEIT
We zijn inmiddels uitgeput van alle gesprekken over breien en feminisme. Met een kopje thee en een zucht laten we ons in een zachte, comfortabele bank zakken. De feministische beweging van activistische breisters zijn we hier niet tegengekomen, en we realiseren ons dat die (nog) niet bestaat. Tenminste, niet in Nederland. Wel zijn we gesterkt in onze eigen overtuiging en in ons enthousiasme. Voor ons doet breien niet onder voor het zelf repareren van je wasmachine of computer. In deze tijd van snel consumentisme en goedkope kunststof kleding die onder beroerde arbeidsomstandigheden in ontwikkelingslanden wordt geproduceerd, geeft breien je een gevoel van autonomie, creativiteit en duurzaamheid. Eigenlijk is breien voor ons een geuzenactiviteit. Het voelt goed om iets wat jarenlang is weggezet als suf, saai en traditioneel vrouwelijk, op te eisen als een interessante en creatieve activiteit. Het is leuk om mensen te provoceren door in een kroeg je breipennen uit je tas te halen. Eigenlijk net zo leuk als hardop roepen dat je feminist bent.

Rinske Bijl is webredacteur bij NCDO en net aan haar eerste vest begonnen.

Met dank aan Corine Ruigrok en Karlijn de Blécourt.

Tip: tentoonstelling TRAAG
Het duurt nog even, maar van 9 november t/m 12 december 2007 brengt Arti et Amicitae (Rokin 112, Amsterdam, www.arti.nl) de tentoonstelling TRAAG, met werk van 11 kunstenaars die gebruikmaken van brei-, haak- en borduurtechnieken. ‘Handwerken is van oudsher een activiteit die als vrouwelijk, ambachtelijk en dus als “low culture” wordt bestempeld. Buiten het Textielmuseum in Tilburg zijn er nauwelijks tentoonstellingen te zien van of met handwerkende kunstenaars. Daar willen we met TRAAG verandering in brengen.'