The Feminine Mystique: huisvrouw of gevangene?

Beeld door Khaddouj Barghout

Als ik 70 jaar geleden had geleefd, had ik nu in mijn ene arm waarschijnlijk een kind gehad en in de andere een strijkijzer. Maar ik leefde niet 70 jaar geleden, en vandaag de dag zit ik daarom op mijn twintigste in mijn derde jaar van mijn studie. Echter, voor vrouwen van mijn leeftijd (en jonger!) was er in de jaren ‘50 en ‘60 van de twintigste eeuw eigenlijk maar één toekomstbeeld: huisvrouw worden. Maar waar kwam dit allesoverheersende beeld vandaan?

Deze vraag wordt beantwoord in het boek The Feminine Mystique van Betty Friedan. Dit boek werd precies 60 jaar geleden gepubliceerd, in 1963, en was toentertijd revolutionair en is nog steeds een accurate weerspiegeling van de realiteit waarin vrouwen zich destijds bevonden. In veertien hoofdstukken doet Friedan een poging om te laten zien hoe de rol van de huisvrouw tot stand kwam en in stand gehouden werd, en hoe vrouwen in deze rol ontzettend werden beperkt zonder het door te hebben. Friedan focust zich in haar boek vooral op de Amerikaanse vrouw, maar ook de Nederlandse vrouw had in de jaren ‘50 en ‘60 met de worstelingen die ze beschrijft te maken. In dit artikel ligt de focus op één hoofdstuk uit het boek, “The Crisis in Woman’s Identity”. 

Disclaimer: The Feminine Mystique is op sommige gebieden zeer gedateerd. Vooral Friedans overtuigingen over homoseksualiteit en transgenderisme zijn niet in lijn met mijn eigen overtuigingen. Dit artikel is dan ook niet bedoeld om Friedan als persoon of activiste de hemel in te prijzen, maar om het onderzoek dat zij met dit boek heeft gedaan en haar inzet voor vrouwenrechten aan het licht te brengen.

The Feminine Mystique
The Feminine Mystique; wat betekent dat eigenlijk? Deze term komt neer op het idee dat het hoogste en enige doel van de vrouw het “vervullen van haar vrouwelijkheid” zou moeten zijn (28). Volgens de mystique zit de oorzaak voor alle problemen die vrouwen door de geschiedenis heen hebben moeten verdragen in het feit dat vrouwen altijd te veel op mannen hebben willen lijken. De mystique zegt dat vrouwen gewoon hun eigen natuurlijke vorm moeten accepteren, die zich enkel zou uiten in “seksuele passiviteit, mannelijke dominantie en moederlijke liefde” (29). De mystique uitte zich in allerlei overtuigingen die erg onderdrukkend waren (en nog steeds zijn) voor vrouwen, maar deed dat op een manier waardoor niemand echt doorhad dat het onderdrukking was. Friedan legt uit dat de mystique alledaagse, huiselijke taken - koken, schoonmaken, kinderen verzorgen - veranderde in een religie, een patroon dat alle vrouwen moesten volgen, en als ze dit niet deden waren ze niet ‘vrouwelijk genoeg’ (29). De invloed van deze overtuiging kan niet onderschat worden; kijk alleen al naar vrouwentijdschriften met titels als “Vrouwelijkheid Begint Thuis”, “Wees Niet Bang Om Jong te Trouwen”, en “Koken Is Voor Mij Net Poëzie” (29). De mystique verkocht het perfecte plaatje van een zielsgelukkige huisvrouw die compleet content was met haar rol in de samenleving en maakte iedereen wijs dat huisvrouw zijn een fulltime baan was. Tot op zekere hoogte kan dat waar zijn, maar zoals Friedan zegt: “housewifery expands to fill the time available” (190). De mystique was dus de tijdgeest die heerste, en op sommige vlakken is die nog steeds aanwezig in de maatschappij van vandaag. Het huishouden wordt bijvoorbeeld nog altijd gezien als vrouwelijk werk, en nu de meeste vrouwen er ook nog eens bij werken krijgt dat onbetaalde werk in huis weer een heel andere lading. 

Vervreemding van identiteit
“Toen we aan het opgroeien waren, konden velen van ons zichzelf niet inbeelden na hun 21ste.” Dit zegt Friedan over zichzelf en haar vrouwelijke generatiegenoten ter introductie van het hoofdstuk “The Crisis in Woman’s Identity” (51). “We hadden geen beeld van onze toekomst, van onszelf als vrouwen,” voegt ze toe. Twijfelen over onze toekomst, dat doen we allemaal weleens, maar deze twijfel nam een geheel andere rol aan bij meisjes en jonge vrouwen in de jaren ‘50 en ‘60. Hoe ik op mijn zestiende nadacht over wat ik in godsnaam zou gaan studeren, beschrijft Friedan hoe meisjes van dezelfde leeftijd driekwart eeuw geleden nadachten over hoe groot de kans was dat ze na de middelbare school überhaupt nog verder zouden gaan leren. In gesprekken die Friedan met haar generatiegenoten maar ook met jongere vrouwen voerde merkte ze een problematische trend op; meisjes en jonge vrouwen raakten steeds vervreemder van hun eigen identiteit. Toen Friedan een groep laatstejaars vroeg wat ze na de middelbare school van plan waren te gaan doen, antwoordde één meisje: “Niemand van ons weet dat. We willen er niet eens over nadenken. De meisjes die gelijk gaan trouwen hebben geluk, zij hoeven er niet over na te denken” (52). Jonge vrouwen hadden simpelweg geen idee wat hen te wachten stond na de middelbare school en voelden zich ook niet bevoegd genoeg om hier zelf actief sturing aan te geven. De mystique bood enkel één toekomstbeeld aan en gaf meisjes geen voorbeelden van hoe het kon zijn om een daadwerkelijke carrière achterna te gaan. Jonge vrouwen misten daarmee een fundamenteel aspect van hun identiteit; een eigen ‘droombeeld’ van je toekomstige positie in de maatschappij. In de interviews van Friedan wordt duidelijk dat meisjes en jonge vrouwen dit gemis ook zeker voelden, maar dat ze niet konden aanwijzen waar dit door kwam. Dat was de geniepige tactiek van de mystique. 

“Wil ik als vrouw eigenlijk wel werken?”
Stel je voor hoe zenuwslopend het is om na te denken over een toekomst waarin je als vrouw afwijkt van wat normaal is, van wat er van je verwacht wordt: een toekomst waarin je geen huisvrouw wordt. Friedan legt uit hoe bang ze was toen ze de kans kreeg om psychologie te gaan studeren. “Is dit wel echt wat ik wil gaan doen?” De toekomst kwam steeds dichterbij, maar Friedan kon zich helemaal niet inbeelden wat ze in die toekomst ging doen (51). Als alle jonge vrouwen om je heen gaan trouwen en kinderen krijgen, als de mystique zegt dat dit het enige is wat je als vrouw hoeft te doen, hoe hoog ligt de drempel dan wel niet om als een van de weinigen iets anders te gaan doen? Friedan geeft toe dat ze met opluchting besloot om niet te gaan studeren, omdat ze bang was daarmee een leven van “koude eenzaamheid” te kiezen (52). Het was haast ondenkbaar dat een jonge vrouw zowel ging studeren als ging trouwen. Het was het één of het ander, en de druk op het ander lag zo hoog dat voor veel jonge vrouwen de keuze snel gemaakt was. En kan je het hen kwalijk nemen? Het belang van de scholing van jonge vrouwen werd continu ondermijnd en volgens de mystique was het creëren van een veilig en fijn thuis voor je man en kinderen het meest waardevolle werk dat je als vrouw kon doen. Het is niet makkelijk om als jonge vrouw te dromen over een carrière als je alleen maar te horen krijgt dat je simpelweg niet hoeft te werken, sterker nog, dat je eigenlijk helemaal niet thuishoort op de arbeidsmarkt zoals mannen dat wel doen.  

Nieuwe identiteit klaargestoomd
Want dat was echt wat jonge vrouwen verteld werd. Die onzekerheid die jonge vrouwen over hun identiteit voelden, die twijfel over hun toekomst waarin ze zich constant bevonden, werd in stand gehouden, zelfs aangemoedigd, door de mystique. Als een jonge vrouw zich afvroeg: "Wie of wat ben ik nou eigenlijk?”, dan beweerde de mystique (de samenleving) dat “Theo’s vrouw” en “Sara’s moeder” valide, complete antwoorden waren (53). De jonge vrouw hoefde zich geen zorgen te maken om haar individuele, onafhankelijke identiteit als ze zichzelf simpelweg in relatie tot de mensen om haar heen kon identificeren. Ze hoefde zich niet druk te maken over haar eigen dromen en aspiraties; ze had immers een man en kind, en dat was genoeg. Het privé beeld dat de jonge vrouw ooit van zichzelf had, bijvoorbeeld dat van een acteur en schrijver, werd weggetrokken, en daarvoor in de plaats kwam het publieke beeld van de mystique: huisvrouw. Dit publieke beeld was ook nog eens heel handig ontworpen om wasmachines, kookboeken, deodorant, gezichtscrème, haarverf, etcetera te verkopen; de huisvrouw moest toch ergens haar tools vandaan halen (53)? Één van de redenen voor, of minstens een ‘aangename’ bijwerking van, de feminine mystique was toch zeker de winst die grote beauty, lifestyle en interieur bedrijven konden maken. Anders gezegd: de jonge vrouw werd gedwongen haar eigen identiteit te vergeten zodat de samenleving haar een nieuwe kon aanpraten, eentje die haar ertoe zou brengen meer geld uit te geven. En dat laatste stukje ‘eentje die haar…’ kan vervangen worden door alle andere ongelooflijke gedachtegangen achter de mystique. Bijvoorbeeld; ‘eentje die haar uit de collegebanken zal houden’, of ‘eentje die haar niet kan laten reflecteren op haar positie in de maatschappij’. Want daar komt het bij uitstek op neer: de rol van de huisvrouw was ontworpen ter onderdrukking van de vrouw, zonder dat ze dat zelf echt doorhad. Daarom deed Friedan met dit boek ook iets heel belangrijks; zij leverde al kritiek op de ‘huisvrouw cultuur’ toen deze cultuur nog volop de norm was, begin jaren ‘60. 

Meer weten?
Wil je meer weten over de mystique die ik in dit artikel heb geïntroduceerd, maar waar nog zoveel meer bij komt kijken dan ik hier heb kunnen uitleggen? Dan is het het zeker waard om dit boek een keer open te slaan, want in elk van de dertien andere hoofdstukken wordt weer een ander aspect van de mystique toegelicht waardoor je aan het einde van het boek het complete plaatje doorhebt. En zou je nou ook graag willen dat de discussie hier niet ophoudt? Dan heb ik goed nieuws: redactielid Aurora schrijft binnenkort een artikel over de ongelijke verdeling van huistaken tussen mannen en vrouwen in onze huidige samenleving. Dus houd de website daarvoor in de gaten!

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.
Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.

Bibliografie
Friedan, Betty. The Feminine Mystique, Penguin Books, 1963.