Thinspo op Tiktok: de schaduwkant van sociale media

Annie Spratt - via Unsplash

Content warning: in dit artikel wordt er gesproken over automutilatie en eetstoornissen.

Sociale media zorgen voor FOMO, maken ons ontevreden over ons leven en over ons lichaam. Want de ander doet het altijd beter. Tot nu toe niks nieuws, behalve dat dit soort ideeën ook spelen in community’s die eetstoornissen en ander destructief gedrag verheerlijken. Deze ‘groepen’ – verenigd door hashtags en gelijksoortige content – hebben hun eigen regels, met als belangrijkste: hoe zieker je bent, hoe meer status. De app TikTok, die voornamelijk populair is bij jonge gebruikers, is een walhalla voor pro-ana (pro-anorexia) content waar je als gebruiker steeds makkelijker in verzeild raakt.

Ondanks het blokkeren van hashtags en het verwijderen van accounts die eetstoornissen als Anorexia Nervosa verheerlijken, lukt het de grote apps als Instagram en TikTok maar niet om dit soort community’s onder controle te krijgen. Is er gewoon te weinig regulering of is er meer aan de hand?

Even terug in de tijd
Pro-ana op internet is niet nieuw en lijkt meegegroeid te zijn met de opkomst van sociale media. Uit onderzoek van de Universiteit van Pittsburgh blijkt dat hoe intensiever je sociale media gebruikt, hoe groter de kans is dat je een eetstoornis hebt. Bij de 25% grootgebruikers is dit risico zelfs meer dan twee keer zo groot ten opzichte van leeftijdsgenoten die minder online zijn. Vaak gaat het bij pro-ana niet alleen om het verheerlijken van anorexia en gerelateerde eetstoornissen, maar ook om zelfbeschadiging en soms zelfs suïcide die verheerlijkt worden. De nu 22-jarige Emily was als tiener actief op verschillende fora en chatrooms over pro-ana. “Het was zo’n heftig onderwerp,” vertelt ze. “Daar wil je je ouders en vrienden niet mee belasten. Ik had op dat moment geen hulp in de vorm van therapie of iets dergelijks en had geen uitlaatklep. Dus toen ben ik actief op zoek gegaan naar mensen die door hetzelfde heen gingen. Online, waar het anoniem kon.”

Lotte, nu 23, was minder actief naar de content op zoek, maar raakte op Twitter desondanks verstrikt in een ‘community’ – die, net als op veel andere platforms geen besloten groep was, maar een clustering van gebruikers op basis van gemeenschappelijke volgers, hashtags en content. Jonge meiden plaatsten er foto’s van zelfbeschadiging en meisjes met extreem ondergewicht. “Ik zou niet zeggen dat het echt per toeval ging. Ik ging een paar accounts volgen die wat meer depressieve content plaatsten. Een paar maanden later kwamen er foto’s voorbij van mensen die door hun ziekte in het ziekenhuis waren beland.” Door interacties onder dergelijke posts kwam Lotte bij meer van dit soort accounts terecht. “Als ik dan een account zag met ‘selfharm’ in de naam, dacht ik vaak: hey, daar is er weer een! En dan ging ik dat account ook volgen. Zo is het gaan rollen.”

Het gevaar van algoritmes
Het verhaal van Lotte is een goed voorbeeld van hoe (sociale) media ons mee kunnen trekken naar steeds extremere content. In de veelbesproken Netflix-documentaire The Social Dilemma is te zien hoe algoritmes zorgen voor verregaande polarisatie, omdat ze ons vooral content laten zien die onze ideeën bevestigt. Of die content goed is voor de gebruiker, maakt daarbij niet uit. Het gaat erom dat de gebruiker zo lang mogelijk online blijft en daarbij zoveel mogelijk advertenties ziet, want advertenties zijn het verdienmodel.

Algoritmes worden steeds beter en verfijnder en TikTok lijkt de kunst van algoritmes te hebben geperfectioneerd. De app verzamelt wat jij als gebruiker liket en deelt, maar ook welke bijschriften en hashtags gebruikt worden bij de video’s die je leuk vindt en welke geluiden er onder die video’s staan. Met deze informatie is TikTok in staat om voor iedere gebruiker een gepersonaliseerde ‘For you’-pagina te vullen. Daar hoef je zelf geen andere gebruikers voor te volgen – TikTok zorgt ervoor dat je een eindeloze stroom content op je bordje krijgt. Volgens de app zelf is deze pagina “central to the TikTok experience” en tevens de plek waar gebruikers de meeste tijd doorbrengen. Niet zo gek, als je bedenkt dat deze precies is afgesteld op de bewuste en onbewuste voorkeuren van deze gebruikers.

Kittens en retrievers
Zo’n algoritme kan relatief positief uitpakken. Toen ikzelf TikTok aanmaakte, had de app al snel door dat ik vooral schattige kittens en knuffelende golden retrievers wilde zien. Ook ontdekte hij binnen no time dat ik bijzonder geïnteresseerd ben in een specifieke audio die beschrijft hoe een hond een stok vindt en daar trots mee rond paradeert. Dit lijkt niet relevant, maar wat ik duidelijk wil maken is dit: als ik TikTok open, weet ik ondertussen heel zeker dat ik honden en katten zal zien, en bijna zeker dat die specifieke audio een keer langskomt. TikTok weet namelijk heel goed hoe je mij aan mijn scherm gekluisterd houdt, terwijl ik nooit bewust heb geselecteerd dat dit is wat ik wil zien.

Laten we een gedachte-experiment doen. Laten we mijn kittens en golden retrievers eens vervangen door video’s over eten. Je bent bijvoorbeeld geïnteresseerd in video’s die laten zien wat iemand op een dag eet. Daar haal je inspiratie uit voor nieuwe recepten. Maar de hashtag #WhatIEatInADay bevat ook video’s die laten zien wat iemand eet tijdens het afvallen. In eerste instantie heb je dat niet zo door – je bent immers vaak aan het scrollen terwijl je iets anders aan het doen bent – en bovendien ziet die gezonde wrap er best lekker uit. Ondertussen slaat TikTok echter wel op dat jij geïnteresseerd bent in video’s met hashtags als #WeightlossJourney, die jij niet hebt opgemerkt, maar die wel bij de filmpjes staan. Steeds vaker zie je content over afvallen. Stiekem ben je best onzeker over je lichaam en in de video’s vind je veel herkenning, dus blijf je ze kijken. Ook dat slaat TikTok op. De meisjes en vrouwen die je op je scherm ziet worden steeds dunner en steeds vaker plaatsen ze er teksten bij over hoe dik ze zichzelf vinden. De What I eat in a day’s beschrijven ondertussen hoe je onder een caloriehoeveelheid kunt blijven die zelfs voor een kind van vijf ongezond is. En nog steeds volg je geen accounts gericht op eetstoornissen, nog steeds heb je nergens aangevinkt dat je dit soort content wil zien. Gewoon wat accounts ontvolgen heeft dus ook weinig zin – je zit vast in een web van thinspiration en pro-ana, gevoed door de onrealistische schoonheidsidealen van onze maatschappij.

Niet beter, maar erger
Bovenstaande situatieschets is een van de vele manieren waarop (vaak) jonge TikTok-gebruikers de pro-anacommunity in komen. En eenmaal daar is het niet zo makkelijk om eruit te geraken, want stiekem voelt het comfortabel om in contact te zijn met mensen die met dezelfde problemen worstelen als jij. Emily vertelt: “Ik vond het toen heel fijn. Ik dacht: eindelijk mensen die het begrijpen, die me niet vreemd aankijken. Maar ik zie nu eigenlijk dat dit soort dingen me alleen maar heel erg triggerden.”

Ook Lotte volgde accounts voor de herkenning, maar nuanceert dit meteen. “Als ik heel eerlijk ben, deed ik het vooral voor de aandacht. Als ik foto’s plaatste, liet ik zien: kijk, het gaat slecht met mij. Laat het iemand alsjeblieft iets boeien.”
Maar uiteindelijk hielp de community Lotte helemaal niet. “Het maakte het echt veel erger. Ik ben een enorme perfectionist en dat vertaalde zich in de manier waarop ik me ging verhouden tot anderen daar. Als ik zag dat de dingen die zij bij zichzelf deden erger waren dan dat ik deed, dan moest ik dat ook doen. Want als zij zover kunnen gaan, moet ik dat ook kunnen.”

Blokkeren, afschermen en reguleren
Is er dan niks wat apps doen om te stoppen dat jonge meiden elkaar al dan niet onbewust aanmoedigen in ongezond gedrag? Gelukkig gebeurt dit op aardig wat applicaties wel, al laat dit beleid op sommige platforms absoluut te wensen over. De meeste apps hebben echter hashtags zoals #proana en #anorexia geblokkeerd en Instagram geeft regelmatig pop-upmeldingen als je probeert bij content terecht te komen die gevaarlijk gedrag stimuleert. Ook TikTok blokkeert hashtags. Bovendien kun je accounts rapporteren gebaseerd op ‘zelfmoord, zelfverwonding en gevaarlijke handelingen’.

Ondanks dat dit beleid impulsieve zoekers tegenhoudt, zitten er wat haken en ogen aan. Zo zijn community’s vaak slimmer dan het beleid van TikTok en verwerken ze spelfouten in hun hashtags, zodat ze – als je weet waar je moet zoeken – nog steeds toegankelijk zijn. Bovendien worden de video’s die de geblokkeerde hashtags wél gebruiken, niet verwijderd en zijn ze via andere wegen nog steeds te bekijken.

Het beleid van TikTok zorgt daarmee voor een paradoxale situatie. Aan de ene kant ontstaat er een cultuur waarin pro-ana niet via enkele kliks gevonden kan worden. Wat hierdoor juist gebeurt, is dat de community grotendeels zelfstandig kan opereren en levensgevaarlijke content zoals meanspo – gemeen commentaar om anderen te motiveren om af te vallen – vrijuit gaat. Aan de andere kant zorgen algoritmes ervoor dat gebruikers wél gemakkelijk op een geleidelijke manier bij deze content terecht kunnen komen. Bovendien hóéven gebruikers natuurlijk niet op TikTok te blijven als de regels hen daar niet bevallen. Regelmatig komen er dan ook berichten langs met daarin links naar chatrooms en fora, of zogenaamde ‘coaches’ die via apps als Kik meisjes aanmoedigen om nóg minder te gaan eten.

En nu?
Enkel blokkeren heeft dus geen zin, blijkt ook aan het feit dat op alle grote platforms wel een dergelijke community te vinden is. Een klinkklare oplossing dient zich echter nog niet aan. En dat is uiterst frustrerend, want wenselijk is deze situatie zeker niet. The Social Dilemma laat zien dat de cijfers rondom meisjes tussen de 10-14 die naar aanleiding van zelfbeschadiging in het ziekenhuis terechtkwamen, tijdens de opkomst van sociale media tussen 2009-2015 met 189% is gestegen. Voor suïcide geldt eveneens een sterke stijging. En hoe verfijnder de algoritmes worden, hoe makkelijker het wordt om in dit soort community’s verzeild te raken.

Die community’s kunnen ook op latere leeftijd nog verregaande gevolgen hebben, weten ook Lotte en Emily. Lotte: “Dit soort groepen voedt het idee dat je moet doen alsof het niet goed met je gaat, omdat je dan aandacht krijgt en het lijkt alsof mensen om je geven. Daar heb ik nu nog steeds last van.” Ze heeft er spijt van dat ze ooit bij de community betrokken is geraakt. “Ik benadeelde mezelf zo in mijn eigen herstel.” Ook Emily is negatief over de destructieve cultuur waarin ze zich bevond, maar het gaat nu beter met haar. “Nu volg ik accounts op TikTok van mensen die body positive zijn en heel open over hun herstel praten. Dit heeft juist een positief effect op me en helpt me met moeilijke dagen doorkomen. Maar die fora van vroeger hoef ik echt nooit meer te zien.”

Uit privacyoverwegingen zijn de namen van Emily en Lotte gefingeerd. Hun echte namen zijn bekend bij de redactie.

Steun LOVER!
Vond je dit een goed artikel? Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Laat je waardering blijken door een (eenmalige) donatie en help ons. LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.