Verplichte anticonceptie: een dystopisch dilemma

Beeld door Marlijn Metzlar

Stel je voor dat je als moeder kampt met een ernstige psychiatrische stoornis. Jouw kinderen mogen niet meer bij je thuis wonen. Je wil graag nog een kind en hebt zelfs trouwplannen met je partner. Desondanks beslist de rechter dat je geen kinderen meer mag krijgen. Sterker nog, de rechter zórgt er zelfs voor dat dit niet meer kan.
Op bevel van een voor jou onbekende wordt jou driemaandelijks een dosis hormonen in je bil gespoten. Jij hebt hierin geen keuze; het label en de geschiedenis die jij met je meedraagt was voor de rechter bepalend. De man die naast jou woont in de psychiatrische instelling heeft een vergelijkbaar verhaal, maar over zijn voortplantingsorgaan wordt geen beslissing gemaakt door de rechter. Klinkt als een dystopische Netflix-serie, toch? Helaas, niets is minder waar. Sinds september 2020 is dit in Nederland een reële mogelijkheid voor vrouwelijke psychiatrische patiënten met ernstige problematiek. In het ruime jaar dat dit mogelijk is in Nederland werd het leven van zes vrouwen op deze manier bepaald.

Verplichte anticonceptie voor vrouwen
De wet die dit mogelijk maakt is de Wet verplichting geestelijke gezondheidszorg (Wvggz). Hierin is opgenomen dat anticonceptie verplicht gesteld kan worden aan vrouwen met een ernstige psychiatrische stoornis. Alleen aan vrouwen, ja. Want ook al kunnen vrouwen in één leven gemiddeld een keer of 15 een zwangerschap voldragen en kunnen mannen gemiddeld maar liefst 200 kinderen verwekken in hun leven, zijn vrouwen degenen die hier wederom worden verplicht een deel van hun vrijheid in te leveren. En dat terwijl anticonceptie voor mannen, hoewel minder gebruikelijk, absoluut niet onmogelijk is. Een oud-kinderrechter beargumenteert echter dat anticonceptie voor mannen (in de vorm van sterilisatie) ingrijpender is dan anticonceptie van vrouwen. Dat zijn uitspraken die mannen wederom de hand boven het hoofd houden en de verantwoordelijkheid compleet wegnemen bij degenen die veel meer zwangerschappen mogelijk maken dan een vrouw in haar leven ooit zou kunnen. Bovendien insinueert dit gender-stereotyperende beleid indirect dat zwangerschap, baren en de opvoeding van een kind enkel de taak van de moeder is. Door mannen af te schermen van hun aandeel in een gezin, doen we als land niet één, maar tien stappen achteruit in de ontwikkeling die we de laatste 60 jaar gemaakt hebben in de weg naar vrouwenemancipatie.

De andere kant
Wie beslist er of je als moeder ‘goed genoeg’ bent om een kind op deze wereld te mogen zetten? De Wvggz is daar duidelijk over: wanneer de psychiatrische stoornis kan leiden tot ernstig nadeel voor henzelf of anderen, kan de rechter beslissen om anticonceptie te verplichten. Mijn eerste reactie toen ik dit nieuws hoorde, was defensief. Aan de andere kant dreunt er een ander geluid in mijn hoofd, dat van de ruim 41.000 kinderen onder jeugdbescherming in Nederland. Dat is een voetbalstadion aan kinderlevens die anders hadden kunnen lopen als hun ouders goede hulp hadden gekregen. Ongetwijfeld zitten daar ook kinderen bij die in de schoot geboren zijn van ouders die kampen met psychiatrische problemen. Dat deze kinderen ook een plek in de maatschappij verdienen, mag duidelijk zijn. Maar hoe mooi zou het zijn als deze kinderen allemaal een eerlijke kans op een stabiel leven krijgen? Hun leven starten onder een paraplu van liefde, samen met hun ouders die hen bewust wensten en droegen. Als dat bereikt kan worden door mensen aan anticonceptie te helpen, totdat ze een kind die stabiele basis wel kunnen bieden, dan is daar wel wat voor te zeggen. Waar ik als jonge vrouw (en ex-psychiatriepatiënt) niet achter kan staan, is de huidige vorm van inbreuk op de lichamelijke integriteit van vrouwen door hen tegen hun wil in anticonceptie te verplichten. Al helemaal niet zolang mannen voor het gemak buiten beschouwing worden gelaten. Ik maak me namelijk zorgen om deze tweedeling die verstrekkende gevolgen kan hebben op de positie van de vrouw, die (hoe graag we ook anders willen geloven) al kwetsbaar is in onze maatschappij. Bovendien kan ik me alleen maar voorstellen hoe nadelig een dergelijk gerechtelijk vonnis kan zijn in de verwerking van de psychiatrische problemen – die de basis vormen voor het beleid van de rechter. Dat is discriminatie, en ook dat is in Nederland verboden.

De toekomst
Ik vraag me af hoever we als maatschappij gaan in het beperken van de vrijheid van vrouwen. Het afgelopen jaar waren het zes vrouwen die tegen hun wil geacht werden zich over te geven aan de gedwongen anticonceptie, maar hoe zal dit aantal er volgend jaar uitzien? Hoeveel jonge vrouwen zullen er ‘voor de zekerheid’ verplicht worden hun lichaam vol te stoppen met hormonen, terwijl even kwetsbare jonge mannen in geen enkel opzicht gecontroleerd worden op hoe ze zich voortplanten? En welk effect gaat dit hebben op vrouwen die gebaat zouden zijn bij de hulp van een psychiater? Hoeveel vrouwen zullen afzien van psychiatrische hulp vanwege hun kinderwens, waardoor ze alle gevolgen van hun onbehandelde mentale klachten in stilte moeten dragen? Hoe gaat dit eruit zien voor vrouwen met een migratieachtergrond, waarvan hun kinderen nu al oververtegenwoordigd zijn in de jeugdbescherming?

Gedeelde verantwoordelijkheid
De Wvggz roept meer vragen op dan dat het antwoorden levert. Het beschermen van toekomstige generaties is iets waar we ons als maatschappij sterk voor moeten maken, maar laten we dan ook de verantwoordelijkheid daarvoor eerlijk verdelen. Waar een kind geboren wordt, hebben mannen ook een rol – een rol waar de Nederlandse staat met de uitvoering van deze wet zijn ogen voor sluit. En als het ons écht om het welzijn van de kinderen gaat, zorgen we ervoor dat zij op grote schaal beschermd worden. Ook als dat betekent dat het voor de verandering eens mannen zijn die aan anticonceptie moeten geloven.

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.
Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, Linkedin en Facebook