Verwende prinsesjes (2)

Het sprookje van de keuzevrijheid

In dit hoofdstuk van Verwende Prinsesjes wast Elma Drayer ons allemaal stevig de oren. Of we nu zijn als die bijstandsmoeder die al achttien jaar de staat als kostwinner heeft of als die hoogopgeleide jonge vrouw die denkt zich meer te kunnen ontplooien door zich in haar hobby’s terug te trekken. Of slechts lid van een samenleving die het als een onaantastbaar vrouwenrecht lijkt te zien dat wij de keuzevrijheid genieten om ons desgewenst tot het aanrecht te beperken. Hoe is het in ’s hemelsnaam mogelijk dat wij met ons allen de keuze voor economische afhankelijkheid als het toppunt van vrijheid en een onbetwistbaar recht beschouwen?

Ooit was het een van de speerpunten van de Tweede Feministische Golf: vrouwen dienden economisch onafhankelijk te zijn. Want wat was daar niet allemaal bij te winnen? Een steviger gevoel van eigenwaarde, een grotere maatschappelijke inbreng, een steun in de rug voor algehele weerbaarheid binnen en buiten het huwelijk. Het kostwinnersmodel stond op de nominatie voor verdwijning. Hoe kan het dat daar zo weinig van terecht is gekomen, vraagt Elma Drayer zich verbaasd af.

Als een van de hoofdoorzaken wijst Drayer het invoeren van de Algemene Bijstandswet in 1965 aan. En dan vooral de daaraan gekoppelde vrijstelling van sollicitatieplicht voor alleenstaande ouders. Op de top van de echtscheidingsgolf die volgde werd door veel vrouwen “de ene kostwinner voor de andere ingeruild: de man voor de staat.” Pas in 1991 probeerde de politiek het tij van toenemende armoede onder met name vrouwen te keren door een sollicitatieplicht in te voeren op het moment dat de kinderen boven de twaalf waren. Een paar jaar later werd de grens omlaaggetrokken naar vijf jaar en eind jaren negentig poogde de overheid álle bijstandsmoeders sollicitatieplichtig te maken. Behalve een stroom van protest vanuit alle hoeken van de samenleving en een haperende praktijk op het niveau van de gemeenten leverde dit geen substantiële toename van de arbeidsparticipatie van vrouwen op.

Elma Drayer stelt dat dit beleid en deze mentaliteit onder het mom van sociale zekerheid te bieden juist het tegengestelde doet: “de manier waarop Nederland zijn bijstandsmoeders ontziet is niet barmhartig of sociaal, maar uitgesproken onbarmhartig en on-sociaal.” En: “De overtuiging dat bijstandsmoeders per definitie zielig zijn en dat je ze daarom per definitie met rust moet laten, leidt in de praktijk tot levenslange afhankelijkheid. En daar is niemand bij gebaat.”

Het vuur van Drayer’s morele verontwaardiging laait pas echt hoog op zodra zij het gaat hebben over hoger opgeleide thuisblijfmoeders. Met vlijmscherpe ironie citeert zij uit een aantal artikelen in de landelijke pers, waarin deze vrouwen aan het woord worden gelaten of zelfs in het zonnetje gezet. Bijvoorbeeld over de 42-jarige Suzanne, die “haar baan opgaf om bij haar twee kinderen, hond en drie paarden te zijn. Ze heeft naar eigen zeggen ‘een lekker leven’, en wie haar dagindeling bestudeerde, kon dat alleen maar beamen. ‘Ik heb een prachtig huis, een hulp voor vijf uur in de week en tijd om elke dag uren bij mijn paarden door te brengen.” Schaamteloze kapitaalvernietiging, oordeelt Drayer.

Hoewel zij erop wijst dat dit dedain tegenover betaalde arbeid onderdeel is van een veel breder gedragen vrijheidsstreven en afkeer van het ‘calvinistische’ arbeidsethos, is het Elma Drayer toch vooral een doorn in het oog dat wij op dit punt met ons allen een gender-ongelijkheid in stand houden die moeilijk als emancipatoir te verkopen valt. En toch gebeurt dat met een hardnekkige vanzelfsprekendheid. Zij citeert uit het rapport Samen Werken, Samen Leven, dat minister Plasterk in 2009 liet opstellen. “Keuzevrijheid en zelfbeschikking zijn belangrijke elementen van het feministische en emancipatorische gedachtegoed. Binnen ons huidig emancipatorisch beleid komen deze begrippen in het gedrang, omdat er zo’n grote focus ligt op arbeidsparticipatie volgens een mannelijk model en naar mannelijke maatstaven.”

Al jaren pleit Elma Drayer een einde aan deze vorm van keuzevrijheid te maken. Meestal krijgt zij daarop veel verontwaardigde kritiek.

Hoe denken de bezoekers van het LOVER weblog hierover?

Lees ook de nummers drie uit deze serie!