"Vrouwen moeten uit hun comfortzone komen"

Women on Top wil Nederlandse vrouwen wakker schudden

Opeens waren ze er, de dames van Women on Top. Hun eerste actie: een brief aan de (fictieve) informatrice van de nieuwe Nederlandse regering, met daarin een lijstje actiepunten op het gebied van emancipatie. Of ze ervoor kon zorgen dat die in het nieuwe regeerakkoord terechtkwamen. Een paar maanden later kwam Women on Top weer in het nieuws met haar presentatie van het Vrouwenkabinet: een visuele aanmoediging voor meer vrouwen op het bordes bij Beatrix. LOVER sprak met de founding mothers van deze intrigerende actiegroep: Heleen Mees en Mirjam van Tiel.

Het begon allemaal eind 2005, toen Heleen Mees gegrepen werd door een artikel van Linda Hirshman, Amerikaans hoogleraar Genderstudies, over hoogopgeleide vrouwen die thuisblijven om voor het huishouden en de opvoeding van de kinderen te zorgen.
Mees: ‘Hirshman vond dit niet alleen slecht voor de vrouwen in kwestie, maar ook voor hun dochters. Het artikel sprak me meteen aan. Maar pas in januari 2006 toen het op zakelijk vlak even tegenzat – meestal buitengemeen goed voor de creativiteit – heb ik mezelf gedwongen mijn ideeën uit te werken.’
Ze schreef een artikel in NRC Handelsblad – dat zo aansloeg dat ze vaste columnist werd. In het artikel verwijt ze Nederlandse vrouwen dat ze zichzelf onvoldoende serieus nemen. ‘Je hebt als mens een rol, in feite een morele plicht, om naar vermogen bij te dragen aan de samenleving. Dat doe je niet door thuis te blijven zitten.’ Ook schrijft ze een brief aan Neelie Kroes, die ze als beschermvrouwe ziet voor een nieuwe feministische beweging. Mees wordt met open armen ontvangen in het kantoor van Kroes.

Mannenkartel
In het NRC-artikel is Mees ook kritisch over Women Inc. en hun grote vrouwenfestival dat najaar 2005 plaatsvond in de Beurs van Berlage. ‘Die vrouwen met hun blote buiken. Ze maakten zich druk over het aantal orgasmen dat een vrouw kan hebben.’ Women Inc. reageert sportief op de kritiek en gezamenlijk organiseren ze eind oktober 2006 een avond over gender balance aan de top. Mirjam van Tiel, projectmanager met een achtergrond in de sociale wetenschappen en de tijdschriftenuitgeverij, haakt aan. Ze kent Mees nog uit de tijd dat ze in New York werkte en zorgt ervoor dat de juiste mensen uit de politiek, het bedrijfsleven en de media erbij zijn.
De Women Inc.-avond wordt afgesloten met drie actiepunten. Allereerst gaan een aantal vrouwen een open brief schrijven aan de (helaas denkbeeldige) informatrice van het nieuwe kabinet over maatregelen die nodig zijn om de emancipatie in Nederland te bevorderen. En er wordt een klacht ingediend bij de NMa tegen het ‘mannenkartel’, omdat mannen in de top van het bedrijfsleven vrouwen buitensluiten (beide brieven zijn te vinden op www.women-on-top.nl). Tevens ziet Women on Top die avond het licht. De belangrijkste eisen van dit actiecomité: meer vrouwen in topposities, grotere vrouwensolidariteit en het stoppen van de feminisering van armoede. Mees en Van Tiel vormen samen het bestuur.
Op de eerste bijeenkomst in december 2006 wordt de werkwijze van Women on Top duidelijk. De groep voert actie op basis van ‘paradoxale interventies’: praktische en enigszins ludieke initiatieven. Telkens committeren een paar vrouwen zich aan zo’n actiepunt: zij zorgen ervoor dat er daadwerkelijk iets in gang gezet wordt – liefst zo publiek mogelijk. Een goed voorbeeld is de ‘financiële bijsluiter’ voor vrouwen die hun omstandigheden zien veranderen door huwelijk, echtscheiding, minder werken als de kinderen komen, etc. Deze zal binnenkort via een aantal media onder de aandacht worden gebracht. Van Tiel: ‘Want terwijl de keuze voor de juiste hypotheek met veel wikken en wegen gepaard gaat, worden de economische gevolgen van een huwelijk – en een eventuele scheiding – veel te weinig doordacht.’
Mees en Van Tiel hebben hun actiebereidheid gedeeltelijk in de VS ontwikkeld. Beiden hebben in New York gewoond en gewerkt. Van Tiel: ‘De combinatie zorg en werk is in Amerika ook een punt van discussie, maar ze zijn daar toch verder dan hier. Vrouwen op hoge posten zijn daar niet vreemd. En deeltijdwerk kennen ze niet. Uitbesteden is het antwoord. Wat ook meespeelt, en dat vind ik zo leuk aan Amerika, is de can do-mentaliteit. Als we het anders willen, dan doen we het gewoon anders. Heel gericht.’ Mees en Van Tiel zetten het sterke Amerikaanse geloof in verandering en in leading by example af tegen het Nederlandse poldermodel.
Maar die actiebereidheid is toch geen exclusief Amerikaans verschijnsel? Jullie aanpak lijkt misschien nog wel het meest op het Wij Vrouwen Eisen van de tweede feministische golf in Nederland.
Mees: ‘We hebben die werkwijze niet bewust overgenomen, maar ik houd erg van die sfeer en mentaliteit van de seventies. Eind jaren negentig is alles wel heel traag geworden. Mensen zijn bijna niet meer vooruit te branden in Nederland. Dat “ach, waar maken we ons druk over, we hebben het toch goed”, dat spreekt me heel weinig aan. Ik ben voor scherpte.’

Keukentafelgesprekken
En scherpte biedt ze. Puntige standpunten over de tekortschietende ambitie van Nederlandse vrouwen, de nadelen van parttime werken en lange zorgverloven zorgen ervoor dat Women on Top de gemoederen verdeelt. Over verlofregelingen zegt Mees: ‘In Amerika zijn die er veel minder. Ze houden in Nederland de ongelijke verdeling van de zorgtaken in stand. Want alles wordt afgedekt.
Volkskrant-journalist Kees Kraaijeveld zei niet voor niets “terug naar de keukentafel en onderhandelen, strijden”. Alles wordt nu opgelost met extra verlof. Kijk maar naar die levensloopregeling: de man neemt verlof op om te gaan zeilen, terwijl de vrouw voor de kinderen gaat zorgen. Dus dat verlof is echt killing voor de emancipatie. Beatrijs Smulders stelde zelfs voor om vrouwen standaard een jaar lang zorgverlof te geven, na de bevalling van hun kind. Na dat jaar zijn ze echt “probleemeigenaar” geworden. En vrouwen die langer thuisblijven, de carrière op een laag pitje: hoe pak je dat weer terug?’
Van Tiel: ‘Ik heb mijn kind in Amerika gekregen. Ik had geen zwangerschapsverlof, geen vroedvrouw, geen consultatiebureau en geen kraamzorg. Ik baarde gewoon een kind. Doordat hier zo’n heel circus is ontwikkeld dat ook nog eens gericht is op de moeders – de vader moet na een paar dagen verlof gewoon weer aan het werk – word je als moeder ook de enige die voor dat kind kan zorgen. Zo wordt het nooit wat.’
Mees: ‘Ik heb helemaal niet het gevoel dat een kinderwens het monopolie is van vrouwen en ik denk dat we de wereld er een stuk beter mee zouden maken als we dat ook niet zouden monopoliseren.’ En hoe zit het dan met vrouwen die aangeven dat het hun keuze is om minder te werken als ze kinderen krijgen?
Van Tiel: ‘Het is maar de vraag of het echt een vrije keuze is. Er is een grote druk om de sociaal-wenselijke keuze te maken voor de moeder als belangrijkste verzorger van het kind. En dan de argumentatie dat de man meer verdient en dat het dan het verstandigst is als de vrouw thuisblijft. De kosten van kinderopvang worden bij de keukentafelgesprekken ook altijd alleen maar van het inkomen van de vrouw afgetrokken.’

Boze reacties
Mees en Van Tiel wijzen op de praktische en economische gevolgen voor vrouwen.
Mees: ‘Stel dat je relatie stukloopt en je hebt jezelf buiten de arbeidsmarkt geplaatst, uit zogenaamd vrije keuze. Dan zit je daar wel met je kinderen. Rechters in Nederland wijzen de kinderen gewoon systematisch toe aan de economisch zwakste partner, terwijl ik denk: geef ze mee aan de economisch sterkste partner. Vrouwen in een relatie verliezen hun economische belangen vaak uit het oog. Ze denken dat die man wel blijft, maar relaties eindigen. Vrouwen zijn thuis gebleven en hebben geen pensioen opgebouwd. Je voelt de negatieve gevolgen jaren erna nog. En daar mag je weinig van zeggen, dat is de spanning van het debat over moederschap en economische zelfstandigheid. Als je vrouwen die thuisblijven of een klein baantje hebben, wijst op de economische gevolgen, krijg je hele boze reacties. Het moederschap is een emotioneel onderwerp. Daarom zou de overheid daar rationeel op moeten reageren. Die moet ervoor zorgen dat mensen geprikkeld worden om hun economische zelfstandigheid echt in de gaten te houden. Want dáár ligt de sociale tweedeling.’
Ook waar het gaat om de zelfstandigheid van moslima’s vindt Mees dat de overheid meer kan sturen. Mees: ‘Je kunt in beginsel niet in het privé-domein van mensen treden tenzij ze een uitkering aanvragen. Dus moslima’s die geen aanspraak doen op de overheid kun je niet verplichten om te werken. Verdonk is daar wel positief bezig geweest, die heeft relatief veel eisen gesteld aan mannen die een uitkering wilden. Dan moest de vrouw naar een inburgeringcursus. Je moet gewoon zorgen dat die vrouwen de straat opkomen. Vrouwen moeten het huis uit. Volgens mij wordt de wereld dan een stuk beter.’

Nagels lakken
Het is duidelijk: economische zelfstandigheid vormt de kern van de Women on Top-filosofie. Combinatie-scenario’s op het gebied van arbeid en zorg, waar veel Nederlandse feministen zich hard voor maken, zijn aan hen niet erg besteed. Volgens Mees en Van Tiel moeten vrouwen simpelweg veel meer zorgtaken uitbesteden.
Mees: ‘Daar wordt de samenleving heel plezierig van. Dat werkt toch een klassenmaatschappij in de hand? Of een scheiding tussen vrouwen uit de blanke middenstand en migrantenvrouwen die dat werk gaan doen?
Mees: ‘Het is goed voor de economische zelfstandigheid van al die vrouwen, en voor de integratie en de acceptatie. Ook voor mannen. In de periode 1990 – 2000 zijn er een miljoen migranten in New York bijgekomen. Vooral uit China en India. Het is in het belang van migranten dat er instapbaantjes zijn, zolang er voldoende sociale mobiliteit is. Ze komen doorgaans ook niet voor hun eigen carrière, ze komen voor de carrières van hun kinderen.’ Maar de arbeidsomstandigheden zijn vaak bedroevend. Er is toch ook sprake van uitbuiting?
Mees: ‘Dat wil ik ook echt niet wegpoetsen. Het snijdt mij ook door het hart om altijd zwarte kindermeisjes met spierwitte baby’s te zien. Dat is een erg complexe problematiek vanwege de erfenis van de slavernij. Die stigmatisering is moeilijk. Maar het is voor migranten niet per se slecht om te beginnen met persoonlijke dienstverlening, als je zorgt dat er voor de kinderen hele goede opleidingen beschikbaar zijn en dat ze door kunnen groeien. Waarom hebben we in New York niet dezelfde nare sfeer als hier nu in Nederland? Mensen krijgen een gezicht, je gaat hen aardig en nuttig vinden. De dame die je rug masseert en je nagels lakt, daar ben je dol op. Het zijn allemaal mensen.’
De vrouw die je nagels lakt is alleen niet die ‘woman on top’ die jullie steeds voor ogen hebben. Wordt er bij Women on Top veel gepraat over klasse en etniciteit?
Mees: ‘We praten wel over etniciteit, maar we zien allochtone vrouwen, of vrouwen met een andere etnische achtergrond, liever als deel van “ons vrouwen”.’

Het trickle down-effect
Uiteindelijk wil Women on Top vooral bereiken dat er meer vrouwen in hoge posities in politiek, wetenschap en raden van besturen terechtkomen.
Van Tiel: ‘Vrouwen hebben op startniveau nog een voorsprong, dan komen ze gelijk met mannen en hoe hoger je komt, des te lager de percentages vrouwen. De vanzelfsprekendheid is er niet en die moet er wel komen. Meer vrouwen in topposities betekent waarschijnlijk efficiënter vergaderen en op andere uren, er is meer oog voor diversiteit. Het werkt ook naar beneden goed: het trickle down-effect is groter dan het effect van de bottom-up-benadering. Bovendien, bedrijven met louter witte mannen aan de top laten kansen liggen. Ondernemingen met een evenwichtiger personeelsbestand hebben een uitgebreider klantenbestand, een groter marktaandeel en zijn winstgevender, zo blijkt uit onderzoek.’ Maar hoe lang duurt het nog? Je kunt het wettelijk opleggen, maar de organisatiecultuur verzet zich er volstrekt tegen.
Van Tiel: ‘Neelie Kroes zei het mooi: “Het neemt een beetje toe met die vrouwen, elk jaar een half procent, maar ik heb niet het eeuwige leven.” Dus je moet het vooral wèl opleggen. Het is gewoon onzin dat er door het invoeren van quota incompetente vrouwen op hoge posities zouden komen. Laat het maar gebeuren.’
Mees: ‘Vrouwen moeten uit hun comfortzone komen en zich niet meer beperken tot dat hele piepkleine kringetje. Vrouwen met ambities en carrières doen het tegenwoordig ook beter op de huwelijksmarkt dan de minder ambitieuze vrouwen. En: naarmate de vrouw langer werkt doet de man ook meer in het huishouden! Huwelijken lopen daar tegenwoordig niet meer op stuk. Dat kan groots op de affiches van Women on Top!’