Vrouwen zorgen vaker
Dag van de Mantelzorg
Met de afbrokkeling van onze verzorgingsstaat ontstaat er een groeiende vraag naar mantelzorgers. Maar wie zijn die mantelzorgers? Op de Dag van de Mantelzorg is er tijd om stil te staan alle mantelzorgers die Nederland rijk is. Maar ook om een kritische blik te werpen op een veranderende tijdsgeest met een groeiende vraag naar mantelzorg en een onevenredige zorgverdeling tussen mannen en vrouwen.
“Hoe doet tante Hennie dat nou?” vraag ik mijn 80 jarige oma die eens in de twee maanden op bezoek gaat bij onze tante Hennie. “De buurvrouw helpt veel.” antwoordt mijn oma. “Elke week komt ze op bezoek en doet ze boodschappen voor haar. Ze maken regelmatig een wandeling zodat Tante Hennie nog buiten komt”.
Tante Hennie is 92 jaar en woont zelfstandig. Mijn beide oma's zijn 80 jaar oud, en ondanks dat ze door hun eigen starheid en zelfredzaamheid nooit zouden willen in een verzorgingstehuis terecht zouden willen komen, vraag ik me af of het niet de tijdsgeest is die de onafhankelijke, zelfstandige en zelfredzame burger in onze participatiemaatschappij automatisch minder hulpbehoevend maakt.
Wij zorgen? Of zij zorgt?
Elk jaar worden er op 10 november door heel het land evenementen georganiseerd om de mantelzorger in het zonnetje te zetten. Want, zo luidt het thema van dit jaar: “Mantelzorgen doe je samen!” Een mantelzorger zorgt langdurig, vrijwillig en onbetaald voor een naaste met een ziekte of beperking.
Volgens Mezzo zijn er ruim 4 miljoen mantelzorgers waarvan er 610.000 zowel langdurig (langer dan drie maanden) als intensief (meer dan 8 uur per week) mantelzorgen. Maar kunnen we wel spreken van een wij-cultuur bij mantelzorgen?
Onevenredige verdeling
In 2015 werd - evenals alle voorgaande jaren - bekend dat bijna 60% van de mantelzorgers vrouw is. Deze rolverdeling moet evenrediger, stelde Dorenda Gerts vorig jaar in de Trouw, voorafgaand aan een expertmeeting over gendersensitief mantelzorgen, georganiseerd door de Nederlandse Vrouwen Raad, Atria, Mezzo en Movisie.
“Onevenredig verdeelt? Dit hebben vrouwen nog altijd zelf in de hand” beschrijft Rick Kwekkeboom, lector Community Care aan de Hogeschool van Amsterdam in hetzelfde artikel, want: “De man-vrouwverdeling is best een punt om op te letten, maar ik denk niet dat we het zo groot moeten optuigen. Er is geen vrouw die met het pistool op de borst wordt gedwongen om te mantel-zorgen”. Nou, dat zou er nog eens bij moeten komen, zo’n pistool op het borst! Eerder schreef LOVER al over de ‘third shift’ waar vrouwen in Nederland mee te kampen hebben: het op zich nemen van, naast betaald en onbetaald werk, de algehele coördinatie en emotioneel welbevinden van het gezin, vrienden en familie. Mantelzorg valt onder die third-shift. Wij-denken is dus niet geheel op zijn plek wanneer wij praten over mantelzorg, zoals al eerder besproken door Nora Uitterlinden in LOVER. Ik stel voor dat het eerder een zij-denken (enkelvoud) is door de onevenredige verdeling van mantelzorg onder mannen en vrouwen.
Spanningen tussen beleidsdoelen
“Je kunt je beleid er niet op richten dat mensen andere keuzes gaan maken”, stelde Jantine Kriens, directeur van de Vereniging Nederlandse Gemeenten, voorafgaand aan de expertmeeting over gendersensitief mantelzorgen. Een opvallende uitspraak aangezien beleid niet alleen keuzes beperkt maar vaak ook sturing geeft aan de te maken keuzes. In een rapport over de toekomst van de mantelzorg van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) in 2009, werd al gewaarschuwd voor de spanning tussen twee doelen van het beleid van een participatie samenleving: meer mensen langer aan het werk, en de grotere eigen verantwoordelijkheid van burgers voor hulpbehoevende mensen in hun netwerk.
Zorgverdeling en zorgverlening
In een informatie boek ‘vrouwen, mannen en mantelzorg’ van het SCP schrijven Saskia Keuzenkamp en Alice de Boer dat het cliché is om te blijven redeneren in onevenredige verdelingen tussen mannen en vrouwen als er niet gekeken wordt naar wat er daadwerkelijk wordt verdeelt . Hierbij proberen ze aannames te ontkrachten, bijvoorbeeld het idee dat mannen alleen zorgen, voor zover het werk dat toelaat, en vrouwen werken, voor zover de zorg dat toelaat. Vrouwen zouden vaker, langer en intensiever mantelzorgen. Waar Keuzenkamp en de Boer deze laatste aanname proberen te ontkrachten wordt dit in een rapport Wie doet er wat? van het SCP in 2015 bevestigd. Concluderend stelt het SCP dat van alle mantelzorgers 58% vrouw is, en van de mantelzorgers die lang en intensief helpen zelfs 59% vrouw is. Wederom bijna 60%. Dit hoger aandeel vrouwen wordt volgens het SCP bewerkstelligd doordat "vrouwen vaker hulpbehoevenden (her)kennen, of dat zij meer tijd hebben om te helpen omdat zij minder vaak fulltime werken, maar het kan ook zijn dat zij een andere houding hebben. Mannen zouden pas gaan helpen als hen iets wordt gevraagd".
Structurele verschillen tussen mannen en vrouwen die zorg dragen blijken dus geen cliché of aanname te zijn maar met gedegen onderzoek te worden aangetoond. Hoe zal het met mijn oma’s gaan wanneer ze dezelfde leeftijd als tante Hennie bereiken? En mijn ouders? Ik denk dat ik mijn vader en broer alvast om hulp ga vragen.
Voor een overzicht van alle mantelzorg evenementen die de komende dagen in dit land georganiseerd worden neem een kijkje op de website van Mezzo.
Op Amsterdam op 24 November organiseert Amsterdam-Amstelland een expert meeting in Pakhuis de zwijger met de titel: ‘mantelzorg een kunst op zich…’