Waarom de politiek de loonkloof moet dichten

Beeld Stem op een Vrouw

Hoewel het sinds 1975 bij wet verboden is om mannen en vrouwen verschillend te betalen voor hetzelfde werk, verdienen vrouwen in Nederland 13 procent minder per uur dan mannen. In het huidige tempo zal de loonkloof pas in 2050 zijn gedicht. De politiek kan een grote rol spelen om dit voor elkaar te krijgen. In aanloop naar Equal Pay Day op 14 november vragen wij daarom aandacht voor het feit dat er nog altijd een loonkloof bestaat en lichten we toe hoe de politiek hier aan kan bijdragen.

De loonkloof: 47 jaar onrecht
In 1957 werd in Europese wetgeving voor het eerst vastgelegd dat mannen en vrouwen gelijk beloond moeten worden voor gelijk werk. Dat was hard nodig; mannen verdienden destijds regelmatig tot wel twee keer meer dan hun vrouwelijke collega’s, vanwege loondiscriminatie. In Nederland is het principe van gelijk loon voor gelijk werk in 1975 opgenomen in de Wet Gelijke Behandeling, maar 47 jaar later is er nog altijd een groot verschil tussen het bruto uurloon van werkende mannen en vrouwen. In 2022 is dat verschil gemiddeld 13 procent. Dit wordt de loonkloof genoemd. WOMEN Inc. berekende dat een vrouw in haar werkende leven hierdoor gemiddeld 300.000 euro (!) aan inkomsten misloopt.

Voor gemarginaliseerde groepen vrouwen is dit bedrag hoogstwaarschijnlijk nóg hoger. Uit internationaal onderzoek blijkt dat onder andere transgender personen, gehandicapte vrouwen, vrouwen van kleur en zwarte vrouwen, non-binaire personen en (arbeids)migranten het hardst getroffen worden door de loonkloof. Zij krijgen naast ongelijk loon ook vaak te maken met racisme, discriminatie of seksisme op de arbeidsmarkt.

De loonkloof wordt ten onrechte vaak geweten aan dat vrouwen deeltijd werken, inclusief de seksistische term “deeltijdprinsessen", echter de realiteit is complexer. Denk bijvoorbeeld aan hardnekkige stereotypen en culturele tradities waardoor vrouwen in heterorelaties nog steeds het leeuwendeel van de onbetaalde zorgtaken op zich nemen. Door die ongelijke taakverdeling, gecombineerd met het feit dat werken als vrouw vaak letterlijk minder loont, kan de keuze van veel vrouwen om deeltijds te werken niet worden gekenmerkt als een vrije keuze. In beroepen die worden aangemerkt als ‘vrouwelijk’, zoals in de zorg en het onderwijs, is bovendien sprake van lage financiële waardering, worden er veel overuren gemaakt (onderwijs) en is het werk te zwaar (zorg) om het fulltime te doen. De coronapandemie heeft die ongelijkheid verder aangetoond; toen vooral vrouwen in de frontlinies stonden om de pandemie te bestrijden, maar deze waardering niet weerspiegeld zagen in hun salaris. Vrouwen kampen binnen bedrijven bovendien niet alleen met een loonkloof maar ook een glazen plafond; nog steeds stromen vrouwen minder vaak door naar topfuncties.

Gevolgen van de loonkloof
De loonkloof schendt niet alleen internationale en Europese afspraken, het staat ook gendergelijkheid in de weg. Zo is het merendeel van de mensen die minimumloon verdient vrouw, leven vrouwen vaker in armoede, en hebben vrouwen een verhoogde kans op ‘werkende armoede’. Dat houdt in dat je een betaalde baan hebt en toch onder de armoedegrens leeft. Dit komt vooral voor bij alleenstaande moeders. Ruim de helft van de vrouwen in Nederland is niet financieel onafhankelijk. Dat maakt vrouwen erg kwetsbaar bij bijvoorbeeld echtscheiding. De structurele achterstand van vrouwen kan generaties lang doorwerken; omdat vrouwen (veel) minder vaak eigenaar zijn van grond, een huis en geld, is er nauwelijks intergenerationele overdracht door vrouwen van deze middelen. 

Wie doet er wat aan?
In de politiek en in de top van het bedrijfsleven, waar de belangrijkste beslissingen over dit onderwerp worden genomen, zijn mannen nog steeds in de meerderheid. Het tegengaan van de loonkloof staan helaas niet bovenaan hun prioriteitenlijst. Uit onderzoek weten we dat vrouwelijke politici zich vaker dan mannelijke politici inzetten voor problemen die vooral vrouwen raken. Het is dus geen verrassing dat wetsvoorstellen over de loonkloof nu vooral door vrouwelijke politici worden geïnitieerd. Een voorbeeld is het initiatiefwetsvoorstel over gelijke lonen dat in 2019 in de Tweede Kamer is ingediend. Drie van de vier initiatiefnemers zijn vrouw: Ploumen (PvdA), Özütok (GroenLinks) en Van Brenk (50PLUS). En de recent aangenomen Europese richtlijn voor een hoger minimumloon is onderhandeld door Agnes Jongerius (PvdA Europa). 

Er wordt dus wel werk verzet, maar het is nog niet voldoende. Onder de noemer ‘Ik verdien meer’ schreven vrouwenorganisaties uit heel Nederland daarom een lijst op met negen actiepunten, gericht aan de politiek. Ben jij politiek actief? Dan moedigen we je aan om deze eisenlijst op jouw manier over te nemen, bij jouw partij onder de aandacht te brengen, en te helpen om de loonkloof voor eens en altijd uit te bannen.

1. Stop loondiscriminatie
Om een einde te maken aan loondiscriminatie moet bestaande wetgeving actief gehandhaafd worden. Ook in politieke organisaties zoals gemeenten is het belangrijk dat de loonkloof wordt gedicht. Als (lokale) overheid kun je bijvoorbeeld een motie indienen om de loonkloof onder de ambtenaren van jouw gemeente of provincie te laten onderzoeken. Ook onderaannemers van de overheid kunnen onderzocht worden en gestimuleerd om de loonkloof tegen te gaan.

2. Leg de verantwoordelijkheid voor gelijk loon bij werkgevers, niet bij werknemers
Op dit moment is het aan de werknemer om aan te tonen dat zij eventueel ongelijk wordt beloond. Werknemers hebben een kwetsbare positie en meestal te weinig informatie om loondiscriminatie aan te tonen. De Europese richtlijn loontransparantie verschuift onder meer de bewijslast voor gelijk loon naar werkgevers. Dit dwingt werkgevers transparant te zijn over de loonkloof. De Nederlandse regering moet deze richtlijn steunen en zorgen voor snelle implementatie in Nederland.

3. Benoem meer vrouwen in machtsposities
Vrouwen zijn sterk ondervertegenwoordigd in machtsposities, en vrouwen uit gemarginaliseerde groepen nog meer. De afgelopen decennia is gebleken dat verandering niet vanzelf gaat en dat een quotum een effectief middel is om verandering te realiseren. Om organisaties in de private en publieke sector te dwingen een evenwichtiger bestuur te benoemen zal dus een vrouwenquotum ingesteld moeten worden. 

4. Geef cruciale beroepen een rechtvaardig salaris
Vrouwen zijn sterk oververtegenwoordigd in de verzorging, verpleging, schoonmaak, thuiszorg, kinderopvang en het basisonderwijs, waar de werkdruk hoog is en de salarissen laag. Werknemers in cruciale beroepen moeten daarom een rechtvaardig salaris krijgen.

5. Verhoog het minimumloon en verbeter de sociale zekerheid van alle vrouwen
Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in banen op en rond het minimumloon en in tijdelijke en flexibele contracten. We eisen dat het minimumloon wordt verhoogd, de bijstand en uitkeringen standaard meegroeien en dat vrouwelijke werknemers even vaak als mannen een vast contract krijgen aangeboden.

6. Erken de waarde van onbetaald werk door het te meten in het Bruto Binnenlands Product (BBP)
Onbetaald werk (waaronder opvoeding, huishouden, mantelzorg en vrijwilligerswerk) is een onmisbare kracht in onze samenleving en economie. Onbetaald werk is echter grotendeels onzichtbaar en wordt onevenredig veel door vrouwen gedaan. Onbetaald werk verdient erkenning, waardering en een eerlijkere verdeling. Onbetaald werk moet meegenomen worden in het BBP zodat de waarde en omvang van dit werk inzichtelijk wordt.

7. Herverdeel het onbetaalde werk door betere verlofregelingen
Alle partners moeten gelijke kansen hebben om te kunnen werken en zorgen. Op dit moment krijgen zwangeren 16 weken betaald verlof bij de geboorte van hun kind. Partners krijgen slechts één week volledig vergoed en vijf weken gedeeltelijk vergoed. Langer partnerverlof verkleint de kans op zwangerschapsdiscriminatie, waar nu 43% van de zwangere vrouwen door wordt geraakt. Het partner- en geboorteverlof moet worden uitgebreid voor alle partners, inclusief zzp’ers, en volledig wordt vergoed.

8. Onderzoek de loonkloof voor verschillende groepen en maak het beleid met oog voor verschillende perspectieven
Gemarginaliseerde groepen ervaren naast de loonkloof ook andere problemen op de werkvloer, waaronder lhbti+-fobie, racisme, seksisme en validisme. Internationaal onderzoek suggereert dat de loonkloof voor deze groepen nog groter is. In Nederland ontbreekt het aan eigen onderzoek. Het is belangrijk dat het Centraal Bureau voor Statistiek de loonkloof onderzoekt voor verschillende groepen en dat de overheid bij het maken van beleid aandacht heeft voor verschillende perspectieven, zodat er bij de uitvoering van beleid geen ruimte is voor ongelijkheid en discriminatie in de uitkomst.

9. Verklein de afstand tot de arbeidsmarkt voor gehandicapte vrouwen
Onder vrouwen met een handicap is de werkloosheid twee keer zo hoog dan bij niet-gehandicapte vrouwen. De overheid moet zorgen voor banen voor deze groep en er actief op toezien dat meer werkgevers mensen met een handicap aannemen. Ook moeten mensen recht krijgen op de ondersteuning die ze nodig hebben, ongeacht werkstatus of uitkering. Alle werkenden moeten minimaal het functieloon verdienen dat hoort bij de functie die zij uitvoeren en gecompenseerd worden voor de uren die zij niet werken.

Door de loonkloof te dichten wordt gendergelijkheid bevorderd, wordt armoede bestreden en stimuleren we de economie doordat vrouwen meer te besteden krijgen. Heb jij een goed voorbeeld uit de politieke praktijk, waar andere politici ook gebruik van kunnen maken? Laat het ons weten!

Dit blog is onderdeel van de campagne ‘Ik Verdien Meer’. Onder meer Atria, Bureau Clara Wichmann, Emancipator, Feminists Against Ableism, FNV, Sophie van Gool, S.P.E.A.K., Women’s March Nederland, WOMEN Inc. en Stem op een Vrouw voeren in de aanloop naar Equal Pay Day op 14 november actie voor gelijke beloning. Bekijk de website hier en lees hier hoe je zelf in actie kunt komen.

Samenwerking
Dit artikel is een samenwerking tussen LOVER en Stem op een Vrouw. Lees meer over hun inzet voor emancipatie van vrouwen en het verbeteren van politieke representatie op hun website en doneer, zodat zij hun goede werk kunnen blijven doen!

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.
Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.