'Waarom hebben wij geen vrijheidstafel?'

Deel 2 van het interview met activiste Mercedes Zandwijken

Vandaag vervolgen we het interview met activiste Mercedes Zandwijken door LOVER-auteur Anissa Buzhu. Mercedes spreekt over haar activisme, initiatieven en toekomstvisie.

‘Vier jaar geleden was ik erg geëmotioneerd door alles rondom ras, maar nu ben ik erg strijdbaar geworden. Ik ben ongeveer vijf jaar geleden begonnen met het ontwikkelen van een traditie om stil te staan bij de herdenking en de afschaffing van het slavernijverleden. Ook omdat ik zag dat er bij de herdenking alleen maar Surinaamse mensen waren en geen witte mensen. Mijn missie werd om witte mensen naar de herdenking te laten komen. Dat is een eerste stap in de verwerking. Mijn partner is joods en de joden herdenken elk jaar het feit dat ze ooit slaaf zijn geweest in Egypte. En dat doen ze wereldwijd, met een mooi ritueel: ze zitten aan een gedekte tafel en eten allerlei symbolische gerechten die verwijzen naar de slavernijtijd. Sommige gerechten zijn bitter als teken van de moeilijke tijd in het slavernijverleden en andere gerechten zijn zoet, wat symbool staat voor de vrijheid. Kinderen mogen aanhangen en leunen, want ze zijn geen slaaf meer.

Het bijzondere is dat ze aan tafel met die kinderen praten over wat vrijheid voor hun betekent en wat ze als ouders kunnen doen om zich optimaal vrij te voelen. Ik dacht: waarom hebben wij niet zo’n vrijheidstafel? Toen ben ik een dergelijke tafel gaan ontwikkelen... Het belangrijkste is dat er steeds 50% wit en 50% zwart aanwezig is bij die bijeenkomsten. Als je het verhaal een keer van de ander gehoord hebt, is het persoonlijk geworden en gebeurt er iets bij jezelf.’

Waarom past Keti Koti in de Nederlandse samenleving?
‘Omdat het een onbesproken geschiedenis bespreekbaar maakt. Nederland lijkt hier ook behoefte aan te hebben, want op dit moment wordt het gesprek over dit onderwerp op kleuterniveau gevoerd: ’Ik ben niet racistisch.’ of ‘ik ben kleurenblind’: dat soort opmerkingen… die kunnen mij zo opwinden, omdat het niet om jou gaat. Ik heb er niks aan dat jij aan mij wilt laten weten dat we allemaal aan elkaar gelijk zijn. Want in de praktijk blijkt dat niet zo te zijn – en jij negeert dat door ‘ik zie geen kleur’ te zeggen .

Kijk bijvoorbeeld naar het diversiteitsbeleid dat al sinds 1985 in Nederland van kracht is. Nergens is het gelukt. Alle organisaties zijn nog steeds wit. Weet je hóeveel geld eraan is besteed?! Ja, sorry… ik raak er nu nog steeds door verontwaardigd. Dan denk ik: fuck diversiteit! Het moet anders! Zolang er een disbalans is van het personeel, breed en binnen allerlei instituties, moeten er affirmative action-programma’s ontwikkeld worden om de achterstand weg te nemen. Ik snap niet waarom deze discussie niet breed gevoerd wordt.’

Waar denk je dat het aan ligt?
‘Omdat we onze mond tot nu toe niet zo op deze manier hebben geopend. Ik heb laatst op de Reinwardt Academie een UNESCO-lezing gedaan voor honderd man – allemaal blabla over ‘Diversiteit, we krijgen het niet voor elkaar, want we kunnen ze niet vinden.’ Nu pas voel ik mij, dankzij de nieuwste publicatie van professor doctor Gloria Wekker, White Innocence, voor het eerst empowered genoeg om het eens een keer over wit te hebben. Professor Wekker heeft de identiteit van de witte Nederlanders wetenschappelijk onderzocht, en de uitkomsten zijn onderbouwd, er zijn nieuwe sociologische termen, er is een idioom waardoor het narratief wordt verruimd. Ik kan witte mensen nu beter beschrijven, bijvoorbeeld het flatterende zelfbeeld dat ze hebben en het feit dat ze niet in staat zijn om zichzelf te beschrijven – ze kennen zichzelf niet…

Mijn beginvraag bij de lezing was: ‘Wie heeft weleens nagedacht over wit zijn?’. Heel voorzichtig gingen er wat handjes omhoog. Toen heb ik verteld over Gloria Wekkers onderzoek en over wit als een locatie van macht. Wat ik toen terugkreeg, waren klassieke verhalen ‘Mijn schoonzusje is Surinaams, dus ik kan niet racistisch zijn’, ‘Je bent zelf racistisch, want je begint er zelf steeds over’ of weer het ‘Ik ben kleurenblind’-verhaal. Dit is het niveau van het gesprek… Mijn reactie hierop is nu heel simpel: als mensen niet gaan lezen wat ik heb gelezen, dan wil ik niet verder in gesprek. We gaan dit vanaf nu doen op basis van literatuur en onderzoek.’

Van welk Nederland droom je?
‘Dan droom ik van een sitcom die multicultureel is, waarin een jood met een Arabisch meisje is getrouwd en een Surinamer met een witte Nederlander en alle toestanden die dat met zich mee brengt. In plaats van de eenheidsworst die we telkens voorgespiegeld krijgen. Verder droom ik van scholen die gemengd zijn – geen zwarte en witte scholen meer. Dat kinderen van jongs af aan bij elkaar over de vloer komen en kennis mee krijgen van de iftar en het kerstfeest. Dat Nederland bestuurd wordt door de afspiegeling van de samenleving – in alle lagen. Dat we een keer een zwarte minister krijgen. Ik hoop dat ik dat mee mag maken.’

Lees hier deel 1 van het interview.

Anissa Buzhu is schrijver en heeft samen met nichtje en soulsister Shaima Brown, Brainy & Beautiful in het leven geroepen om een inclusief online platform te bieden voor en door andere zielen die zichzelf willen uiten via schrijven en delen wat er op hun hart ligt.