You Better Work!

de drag queen en haar subversiviteit

"Kun je mannen zo gek krijgen dat ze hysterisch beginnen te krijsen bij het dagelijkse briefje: TYRA MAIL!!!!! Of lukt dat alleen bij een walk in fridge vol flesjes Heineken?" vraagt Garjan Sterk zich af in haar column over het stereotype gendergedrag in America’s Next Top Model (zie LOVER Voorjaar 2011). Om die vraag maar gelijk te beantwoorden: Nee, Garjan, godzijdank niet! Het lukt namelijk ook als je die mannen in een travestieten-wedstrijd zet en ze elke week een videoboodschap geeft van de Amerikaanse drag superstar Ru Paul. Mannen alleen hysterisch bij het zien van bier? Als je mannen beschouwt als de anthithese van wat het betekent om vrouw te zijn, misschien wel. Maar omdat die heteroseksuele tegenstelling niet voor iedereen opgaat is er daarom ook Ru Paul’s Drag Race.

Ru Paul’s Drag Race laat zich het best omschrijven als een mix van Next Top Model en Project Catwalk – waarin modeontwerpers het tegen elkaar opnemen. Niet alleen moeten de de dames het tegen elkaar opnemen in diverse opdrachten en de wekelijkse catwalk, ook dienen zij al hun outfits zelf in elkaar te zetten. Dat dat niet altijd over rozen gaat spreekt voor zich. Ru Paul is echter onverbiddelijk in zijn kritiek, maar wat wil je dan ook van iemand die zijn persoonlijke motto ooit tot de hoogste regionen van de Amerikaanse hitparade heeft gezongen – you better work! Of zoals één van de kandidaten in het derde seizoen zei; ‘It ain’t easy to be pretty.’

Laat het ook maar duidelijk zijn dat Judith Butler’s voorstelling van een subversief potentieel nauwelijks wordt nageleefd. De travestieten-identiteit is ondertussen zo’n begrip geworden dat zij al haar subversiviteit lijkt te hebben verloren. De imitatie van heteronormativiteit die we voorbij zien komen in dit programma is nauwlijks een politiek punt zoals Butler zich dat voorstelde. Natuurlijk zijn er veel mensen die geshockeerd zullen zijn als ze een-man-in-vrouwenkleren langs zien komen op hun tv-scherm, maar misschien zijn ze dat ook wel als ze het woord ‘erectie’ horen of ‘radicale feminist’. Veel drag queens zien zichzelf ook meer als kunstenaar of entertainer, waarbij het veel eerder over esthetiek gaat en plezier dan over een politiek statement. Nou ja, so be it zou ik zeggen, misschien is het politieke statement geïnternaliseerd of misschien doet het er ook niet toe. Ru Paul’s Drag Race is voor mij ook meer een soort junkfood voor de hersens – daar moet je óf niet aan beginnen óf je moet er gewoon van genieten. Toch gebeurt er veel in het programma om het zo maar in te nemen zonder reflectie, want vooral in de Untucked versie worden er zaken vertoond die te interessant zijn om te laten liggen.

Ru Paul’s Drag race: Untucked is een behind-the-scenes special die volgt na elke aflevering. Wanneer de jury zich beraadt over de winnaar en verliezer begeven de kandidaten zich naar achter de schermen om daar te wachten op de uitslag onder het genot van een cocktail. Dit is het uitgelezen moment om elkaar te bekritiseren en de dames gaan dan vaak ook flink los. Sensatie tv natuurlijk – net als bij Next Top Model – maar toch is er meer aan de hand.

Behalve dat de dames elkaars schoonheid becommentariëren zijn er ook onderhuidse discussies over leeftijd en afkomst. In het huidige seizoen zegt Alexis Matteo, die zelf uit Puerto Rico komt, bijvoorbeeld over een andere kanditaat die Puertoricaans bloed heeft maar geboren is in New Jersey: “She is not Puertorican, she is American. She wouldn’t even know how to survive on our island.’ Boze blikken alom. Ook Manilla’s herhaaldelijke parodie op Aziaten wordt niet door iedereen in dank afgenomen. De catfights zijn keihard, waarbij er zelfs met drank wordt gegooid en mensen worden uitgescholden.

Er ontstaan zelfs twee duidelijk kliekjes in het derde seizoen, waarbij één van de kandidaten zegt dat zij en haar vrienden ‘Heathers’ zijn (verwijzend naar de film over vier populaire meisjes op een school die iedereen terroriseren) en de anderen ‘boogers’ (een soort monsters). Eén van de ‘boogers’ is op haar beurt ook duidelijk over hoe het allemaal in elkaar zit: “Look, there’s team ‘talent’ en team ‘looks’. The ‘Heathers’ are obviously team ‘looks’. They just look pretty, but they do not have any personality.” Een goede drag queen is kennelijk niet alleen iemand die op de juiste manier een vrouw imiteert – en er zijn heel veel manieren om dat te doen, want tussen ‘camp’ and ‘realness’ zit een groot grijs gebied – maar ook iemand die mensen weet te entertainen. Deze opvatting wordt geconstrasteerd met de opvatting dat het toch vooral om esthetiek gaat – je moet ervoor zorgen dat alles perfect is zodat mensen ‘blown away’zijn. Toch is iedereen het wel met elkaar eens: dit doe je voor de goedkeuring, voor Ru Paul, voor de liefde van het publiek. En de aandacht en bevestiging is erg verslavend. Zo eerlijk is iedereen wel: “Without drag I am powerless”, zegt een drag queen.

Het is een nogal geïdealiseerd beeld dat mannen geen conflict aangaan in een wedstrijd. Dat doen ze natuurlijk wel, maar programmamakers weten ook dat mensen dat niet willen zien. Mannen moeten natuurlijk vooral mannen blijven – rationeel, kleerkast-lichaam, ontspannen en vooral ontop of their game. Zo zien mannen er op reclamefoto’s ook altijd uit – alsof ze het middelpunt van de wereld zijn, alsof mannen nooit emotioneel geraakt worden en altijd alles zelf in hand hebben. Hysterie en geruzie is kennelijk alleen voor vrouwen – dat dat soort zaken ontstaan in een heteroseksueel, patriarchaal systeem waarin er alleen plek is voor vrouwelijkheid als ondergeschikte aan mannelijkheid wordt nooit besproken.

Op die manier bevinden representaties van gender als in Next Top Model zich in een voortslepende, nooit veranderende, heteroseksuele dynamiek tussen verwachtingen en representaties van vrouwelijkheid en mannelijkheid. Ru Paul’s Drag Race vormt hieruit een fijne uitweg. Onder het mom van ‘may be the best woman win!’ wordt de parodie op dit soort stereotypering uitgewerkt tot een lach die op z’n zachts gezegd relativerend werkt en met een beetje goede wil Tyra Banks en haar soortgenoten even goed op hun plaats zet. Zou de drag queen dan toch nog steeds iets van haar subversiviteit hebben behouden? Ik weet het niet, but you better work it girl!