Zwarte Piet in de Bijlmer

Een herwaardering van Zwarte Piet

Sinterklaas. Een racistische Nederlandse traditie waaraan je als zwarte moeder vooral niet moet meedoen? Nee, vindt Anja Breslau. Sinterklaas is bovenal een kinderfeest. En daar hoort op zijn minst één Zwarte Piet bij.

In Suriname heb ik als klein meisje nooit Sinterklaas gevierd, aangezien mijn ouders het een racistisch feest vinden. Ik ben dan ook opgevoed met het idee dat Zwarte Piet de knecht is van de goedheiligman. Weer worden zwarte mensen in een onderdanige positie geplaatst door de blanken. Mijn ouders zijn ervan overtuigd dat Zwarte Piet deze rol nooit zal ontstijgen. De roet van de schoorsteen als oorzaak voor Piets zwarte kleur ten spijt: hij blijft een bediende met een zwart voorkomen en dikke lippen.
Ondanks de uitgebreide viering van Kerst, heb ik het niet vieren van Sint altijd als een groot gemis ervaren. Hoewel ik er als kind niet echt bij stil stond wat ik dan voelde, wilde ik gewoon graag deel uitmaken van het feest; ik miste de mystiek en de gezelligheid. Nu bestaat Suriname uit veel verschillende vreedzaam naast elkaar levende culturen. Het uitpakken van cadeautjes op 5 december was dan ook een strikt persoonlijke keuze, ik had dus ook vriendjes en vriendinnetjes die wél Sinterklaas vierden. Wanneer mijn vader lag te slapen, slopen mijn broers, zussen en ik stilletjes naar buiten om Sint zijn verjaardag bij anderen te vieren. Ik geloof niet dat mijn ouders hier ooit achter zijn gekomen. We voelden ons hier ook nooit schuldig over. Het was ons ‘grote geheim’, waar we nog steeds samen om kunnen lachen.

Glühwein
Ook in Nederland, waarheen we op mijn dertiende verhuisden, bleef het Sinterklaasfeest taboe. Omdat ik op de Mavo het enige zwarte meisje was dat ook nog eens 5 december niet mocht vieren, voelde ik mij uitgesloten van alle festiviteiten. Hoe ik ook zeurde of argumenteerde, mijn ouders bleven vasthouden aan hun standpunten. Ik wendde me naar mijn witte Hollandse leraar. Hij bood mij de gelegenheid om na schooltijd surprises in elkaar te knutselen, zodat ze het thuis niet zouden merken. Samen met mijn klasgenoten bleven we na schooltijd en hielpen we elkaar met het maken van de mooiste gedichten. Het Sinterklaas-feest verwierf zo een bijzondere plek in mijn hart. Ik begon meer en meer overtuigd te raken: Sinterklaas gaat niet over het verdriet om het slavernijverleden, maar om de mystiek van het kinderfeest.
Nadat ik zelf moeder ben geworden van twee kinderen, heb ik vaak in stilte nagedacht over mijn ouders’ interpretatie van Zwarte Piet. Dit vraagstuk heeft mij jaren beziggehouden, maar telkens weer zag ik de blijdschap en vreugde op de gezichtjes van mijn kinderen als ze iets in hun schoen vonden. Ik herinner mij een moment waarop ik als enige zwarte vrouw aan de grachtengordel woonde en wij gezamenlijk met alle buren pakjesavond vierden. Wij vrouwen onder elkaar bakten vaak speculaasjes en pepernootjes met de kinderen en maakten voor ons zelf glühwein met sinaasappel, kaneel en rozijnen. De mannen verkleedden zich als Piet en de kinderen genoten volop van hun pakjes. Uiteindelijk heb ik dan ook mijn beslissing om Sint te vieren aan mijn ouders kenbaar gemaakt. Voor hen was dit een verdrietig en teleurstellend moment. In eindeloze gesprekken hebben we geprobeerd om wederzijds begrip voor elkaar op te brengen. Inmiddels hebben mijn ouders het opgegeven om hun mening hierover aan mij op te dringen.

Anti-sinterklaasnorm
Ik ben stellig van mening dat volwassenen hun pijn niet mogen projecteren op hun nageslacht. Daarmee bagatelliseer ik de slavernij en discriminatie niet, maar wil ik benadrukken dat Sinterklaas een kinderfeest is. Gesterkt door deze overtuiging, ben ik ook nieuwe betekenis gaan geven aan het Sintfeest. Sinds wij in de Amsterdamse Bijlmer zijn komen te wonen, merk ik wel hoe diep sommige wonden zijn. De tijd dat ik werkzaam ben geweest op een peuterspeelzaal, staat voor mij nog steeds symbool voor het breken met de anti-Sinterklaas norm. Het duurde even, maar door eindeloos praten en briefjes in de bussen gooien, groeide ons Sinterklaasfeest van de speelzaal uit tot een enorm buurtfeest waarbij de Sinterklaasliedjes tot diep in de nacht klonken. Alleen vierden wij geen Sinterklaas, wij vierden het Pietenfeest! In plaats van de goedheiligmanverering heb ik Zwarte Piet zijn oorspronkelijke rol laten ontstijgen door hém als mythische figuur centraal te stellen. Hoogtepunt was dan ook onze pietenoptocht van buurtkindertjes, al is ons dit niet altijd in dank afgenomen. Vaak genoeg zijn er kleine pietjes uitgescholden en kreeg de speelzaal boze brieven van buurtbewoners. Ieder jaar heb ik dit geprobeerd te voorkomen door mensen uit te nodigen om erover te komen praten. Het blijft echter een langdurig emotioneel proces dat je op sociaal niveau niet kunt afdwingen.
Momenteel ben ik werkzaam op verschillende scholen in Amsterdam Zuid-Oost. Ieder jaar pretendeert een extern comité actie te ondernemen tegen die onderwijsinstellingen die besluiten om 5 december niet geruisloos te laten passeren. Met steeds weer dezelfde toon en argumentatie presenteert het comité haar conflict: Zwarte Piet is een racistische vertoning omdat hij de rol aanneemt van de underdog. Sommige scholen voelen zich genoodzaakt om te luisteren naar volwassenen die een kinderfeest afkeuren en Sinterklaas voorgoed uit de schoolbanken willen verbannen. Hiermee los je mijns inziens de discussie niet op, maar stel je hem slechts uit. Door mijn gesprekken met ouders hierover zijn veel van hen er nog een keer over gaan nadenken en vieren nu met hun kind Sinterklaas. Ik denk dat je steeds met elkaar in gesprek moet blijven en elke keer opnieuw moet zoeken waar de grens ligt.

Mijn eigen kinderen zijn nu volwassen. Mijn zoon kijkt al uit naar het moment dat hij het Pietenfeest met zijn eigen gezin kan vieren, omdat dit de momenten uit zijn jeugd zijn die grote indruk op hem hebben gemaakt, vertelt hij mij. Uiteindelijk gaat het om een cultureel feest dat voor veel kinderen grote vreugde biedt, juist door de mystiek van Zwarte Piet.

Anja Breslau is als 'Ouder Contact Functionaris' van een welzijnsorganisatie werkzaam voor verschillende scholen.

Illustrator: Joost van Wilgenburg