Zwarte Piet versus IS

Vandaag bij LOVER een open brief van onze redacteur Eva M. Verbeek, naar aanleiding van een veel voorkomend argument op sociale media, dat door taalkunstenares Stella Bergsma treffend wordt omschreven als argumentum ad horrendum:  zijn er geen ergere dingen om je druk over te maken? ‘Het probleem zit hem in de vraag,’ stelt Stella. ‘De vraag verschuift de aandacht. Het is een wegkijkvraag. Er zit een valse redenatie achter de vraag. Een drogreden.  Argumentatie om het ergst.’ Bij Eva was het een post van haar over het Zwarte Piet-debat die het argumentum ad horrendum prikkelde. Haar antwoord publiceren we hier: een vurig essay over waarom ze zich druk maakt over Zwarte Piet én IS.

Beste mensen die vinden dat de discussie rond Zwarte Piet nietszeggend is in verhouding tot de huidige terreur. Dat jij zegt dat je de antiracistische beweging onbelangrijk vindt, vind ik vreemd. In jouw hoofd bestaat die tijd van harde racistische acties misschien niet meer, en inderdaad, de veelomvattende slavernij, die van gemartelde zwarte lichamen, ligt gelukkig grotendeels achter ons (al valt dit te betwisten, maar dat terzijde). Niettemin is de erfenis van die tijd nog nadrukkelijk aanwezig, en de erfenis van het gedachtegoed dat die tijd dicteerde kleineert, beperkt en onderdrukt zwarte mensen nog dagelijks, in vooroordelen, representaties, en inderdaad, in Zwarte Piet. Die strijd vind ik zelf verre van triviaal, en niet omdat ik IS onbelangrijk vind, dat zijn jouw woorden.

Jij hebt het over machthebbers die mij erin luizen, maar ik denk niet dat je je realiseert hoe jij het meest effectieve wapen bent van diezelfde machthebbers. Ik denk dat Rutte trots op je zou zijn: je draagt bij aan de instandhouding van racistische gewoontes, door het te bestempelen als nietszeggend en onbelangrijk (daar is Rutte immers elk jaar ook druk mee). Daarbij doe je IS een groot plezier, door mee te gaan in de mediahype die in feite het terrorisme verheerlijkt en de angst verder verspreidt. Ik denk dat wij als westerse wereld een veel groter probleem hebben gecreëerd, waar Zwarte Piet een symptoom en IS een resultaat van is.

Vanuit historisch perspectief kon onze imperialistische houding alleen worden gecreëerd door alles wat anders was dan de gevestigde orde van toen (wit, man), te bestempelen als inferieur, dierlijk, ontoerekeningsvatbaar en zonder recht op zelfbeschikking. Die zwarte wezens in vreemde oorden als dieren in plaats van mensen afschilderen, als anatomisch anders, dommer, slechter, was een methode die nodig was om het ‘ontdekken’ van die nieuwe oorden goed te praten. Van bezetting was dus ook geen sprake, want er woonden immers geen ‘mensen zoals wij’.

Dat superioriteitsgevoel sijpelde ook door naar andere vlakken, naar de wetenschap bijvoorbeeld, die onze houding van superieur versus inferieur moest waarborgen. Kortom, die houding is zo diep in onze witte, Europese bewustzijn verankert, dat verandert niet zomaar. Het heeft ons ego vormgegeven, een ego waarin we de illusie hebben dat de belangrijkste, toongevende continenten van de wereld de westerse zijn, waar beschaving en veiligheid haar oorsprong heeft. Het probleem met ego's is alleen dat ze nooit rationeel handelen, maar alleen maar vanuit een vals gevoel van macht en superioriteit.

We hebben de afgelopen jaren (tien? vijftig? vijfhonderd jaar?) flink huisgehouden in het Midden-Oosten, Noord-Afrika onder meer, en zijn in de strijd naar zelfverheerlijking zo druk bezig geweest om de islam te demoniseren dat we het vreemd vinden dat er nu zoiets als IS bestaat, of dat er jonge moslims zijn die zich daartoe voelen aangetrokken. Dat betekent trouwens niet dat ik het niet verschrikkelijk vind wat er is gebeurd in Parijs, wat overigens de dagelijkse realiteit is in Syrië. Ik ben ook bang, ik vrees voor onze menselijkheid, die ver te zoeken is als ik weer een verslag lees over de duizenden vluchtelingen die in Europa geen dak boven hun hoofd wordt gegund, geen medische zorg krijgen, geen eten. Ik vrees voor onze menselijkheid als ik de harde woorden lees die er over vluchtelingen worden geschreven, mensen die in alle angst hun woning, hun leven, hun familie moesten achterlaten. Diezelfde mensen die die harde woorden schrijven veranderen nog geen fractie later hun profielfoto in een Eiffeltoren, om de slachtoffers in ons zogenaamde beschaafde Europa te herdenken.

Maar die vluchtelingen die voor dezelfde terreur zijn gevlucht zijn blijkbaar geen menselijkheid waardig. Nu begrijp ik dat jij in deze context de Zwarte Piet-problematiek triviaal vindt, er vallen immers geen directe dodelijke slachtoffers door, toch? Maar denk je niet dat de antiracistische beweging via Zwarte Piet strijdt voor een inperking van die oude imperialistische houding waarin wit en Europees/Amerikaans de norm is? Diezelfde houding die de wereld IS cadeau heeft gedaan?

Vertel mij niet dat de antiracistische beweging betekenisloos is, en vertel mij niet dat jij denkt dat onze grootste dreiging IS of de islam is, terwijl alle signalen wijzen op een hele andere richting: onze eigen rol in de dominante machtsstructuren die de wereld in haar geheel in de afgrond stort.