Borsten als bommen

Een klein halfjaar geleden waren de borsten van Angelina Jolie plotseling wereldnieuws, toen ze haar preventieve dubbele borstamputatie in de publiciteit bracht. Op dat moment zat filmmaker Sacha Polak in de postproductie van een documentaire over haar eigen beslissing om deze ingrijpende operatie te ondergaan. Sasja Koetsier sprak met haar over haar film Nieuwe Tieten.

‘Ik wilde van iets zo lelijks en naars proberen iets moois te maken. Iets wat, los van het medische, ook een dramatisch verhaal is, dat interessant is voor een heleboel mensen.’ Ze is intussen alweer druk bezig met voorbereidingen voor de draaiperiode van haar nieuwe speelfilm Zurich. Daarom spreken we elkaar via Skype, het medium dat ze in Nieuwe Tieten regelmatig gebruikt om in contact te blijven met vrienden thuis, als ze in de periode van haar borstoperaties een kunstenaarsresidentie in Berlijn krijgt. Wat het tegenstrijdige van haar situatie nog eens onderstreept: ze is in de bloei van haar leven, maar met de hete adem van een dodelijke ziekte in haar nek.

Ergens aan het begin van de documentaire komt een lotgenoot aan het woord, die vertelt hoe ze haar borsten vanaf haar puberteit als ‘tijdbommen’ beschouwde. Net als Polak is ze belast met het BRCA1-gen, dat een hoge kans geeft op agressieve vormen van kanker aan borsten en eierstokken. Beiden verloren hun moeder aan borstkanker, en in het geval van de vriendin gebeurde dat precies op het moment dat ze zelf borsten kreeg. Niet zo vreemd dus, dat ze er nooit een fijn gevoel bij had. Voor Sacha Polak ligt dat anders. Haar moeder overleed toen ze nog een baby was, en de wetenschap dat ze dezelfde ziekte zou kunnen krijgen  heeft ze lange tijd genegeerd. Statistieken voorspellen de risico’s, maar wat vertelt dat precies over je eigen toekomstverwachting? Bij het naderen van haar dertigste voelt ze zich voor een absurde keuze geplaatst: een gezond stuk van haar lichaam opofferen om een potentieel gevaar af te wenden.

‘Ik heb zelf heel erg behoefte gehad aan zo’n soort film’, zo verklaart Polak de keuze om haar dilemma, het besluit en de uiteindelijke ingreep aan het filmpubliek toe te vertrouwen. ‘Ik heb heel lang getwijfeld wat ik nou moest doen, en ik had het fijn gevonden als een film als deze er was geweest.’ Dat die film nog moest worden gemaakt, kwam uiteindelijk ook weer niet zo slecht uit: ‘Het lukte me pas goed om me met dit onderwerp bezig te houden toen ik besloot er een film over te maken. Vanaf dat moment ging ik mensen interviewen, ben ik gaan kijken hoe het bij andere vrouwen is verlopen, welke keuzes zij hebben gemaakt. Doordat ik filmmaken zo leuk vind, ging ik aan de slag met iets waar ik eigenlijk het liefste niet over wilde nadenken.’

All the way

Hoe ze dat met frisse tegenzin toch doet, laat Nieuwe Tieten zien. ‘Zo heilig zijn die borsten nou ook weer niet’, zegt haar stiefmoeder nog. Maar wat krijg je ervoor in de plaats? Het idee van een siliconenimplantaat staat haar tegen, ze is bang dat het altijd zal blijven voelen als iets wat niet bij haar hoort. Dus blijft ze twijfelen. De impasse wordt doorbroken wanneer ze hoort ze over een arts in Gent, die uitzonderlijke resultaten bereikt met reconstructies op basis van eigen weefsel. ‘Er zijn ook Nederlandse ziekenhuizen die deze operatie uitvoeren,’ vertelt Sacha Polak, ‘maar ik ben ervoor naar België gegaan omdat ik wist dat deze chirurg heel veel ervaring had op dit gebied. Ik vertrouwde hem. En omdat mijn ziektekostenverzekeraar banden heeft met dat ziekenhuis werd dit gewoon vergoed.’

Polaks omzwervingen door het medische circuit zijn informatief, maar het zijn de intieme momenten die de film boeiend maken. Gesprekken met haar stiefmoeder, die haar met zachte hand overtuigt om de keuze niet langer voor zich uit te schuiven; met haar vader, die haar alle ruimte laat om zelf een beslissing te nemen en verschrikkelijk zijn best doet om haar niet te belasten met zijn eigen vrees; en met haar vriend, die ze af en toe tot wanhoop drijft met haar besluiteloosheid.

Ook in fysieke zin laat Polak zich op haar kwetsbaarst zien, wanneer ze na de eerste operatie via de badkamerspiegel de camera richt op haar gekliefde tepels – die worden pas bij een tweede operatie afgemaakt – en de nog verse, dieprode littekens. ‘Ja, ik vond dat ik wel all the way moest gaan met deze film, en dat betekent dat je ook de lelijke kanten laat zien, of de momenten dat het niet goed gaat. De periode tussen die twee operaties duurde ruim acht maanden, dat kun je niet zomaar overslaan. Ik wilde laten zien hoe je er dan bijloopt. Ik herinner me dat de arts mij dat van tevoren wel heeft verteld, maar toch had ik me daar een andere voorstelling van gemaakt. Ik denk dat het voor mensen die zo’n operatie overwegen heel belangrijk is om ook dat te zien, niet alleen maar het eindresultaat. En verder maak ik sowieso geen echte feelgoodfilms. Ook in mijn fictiefilms probeer ik het kwetsbare van de mens te laten zien, hun lelijke én hun mooie kanten. Voor mij zit daar juist een interessant spanningsveld.’

Nieuwe Tieten is vanaf 3 oktober in verschillende bioscopen in Nederland te zien (o.a. Amsterdam, Hilversum, Zaandam, Nijmegen en Groningen). De film wordt uitgezonden op 7 oktober om 22.55 uur op Nederland 2 bij NCRV Dokument.