De Horror van Imitatie

Sidney prescott in Scream 4

Vrouwen hebben traditiegetrouw een zware tijd in horrorfilms en het publiek is gewend geraakt aan de talloze clichés: een naakte dame die wordt vermoord terwijl ze onder de douche staat; een jongedame wordt opengeritst nadat ze seks heeft gehad; een meisje wordt verkracht en daarna gewurgd. De dader is een man en zij functioneert als willoos slachtoffer. Hoewel hier ook uitzonderingen op bestaan – met misschien als beste voorbeeld Christie uit Clive Barker’s Hellraiser (1987) die in haar eentje de strijd aangaat met helse demonen – bevatten standaard horrorfilms nu eenmaal ook standaard beelden, die er vaak een nare seksuele moraal op nahouden. Maagden zijn goed, neukende vrouwen zijn slecht – waarbij die laatst genoemde groep dood moet.

Het was daarom ook verfrissend toen Wes Craven Scream (1996) uitbracht. Niet alleen reflecteerde de film zelf op alle horrorclichés, maar met de hoofdpersoon Sidney Prescott verscheen er eindelijk weer eens een sterke, intelligente jongedame in het horrorlandschap die de strijd aanbond met haar antagonist en daarbij rake klappen uitdeelde.

Voor iedereen die het allemaal heeft gemist: Sidney Prescott wordt in alle Scream films bezocht door iemand die gekleed is in het zwart met een wit spookmasker. De reden voor het slachtwerk is Sidney’s moeder, die er een promiscue seksleven op na hield waar Sidney voor moet boeten.

Al vanaf deel één is het duidelijk dat deze ‘ghostface’ moordenaar speelt met imitatie. In deel één worden er af en toe moorden gepleegd die refereren aan moorden in andere horrorfilms – waarvan de openingscene bijvoorbeeld verwijst naar de film Halloween – terwijl in Scream 2(1997) de moorden uit deel één worden nagedaan, doordat de slachtoffers namen hebben die overeenkomen met de slachtoffers uit deel één. Imitatie gebeurt ook echter in de film zelf als film. In Scream 2 wordt in de film een film gemaakt over de moorden in Scream onder de naam ‘Stab’. Scream 3 (2000) speelt zich voornamelijk af op de filmset van ‘Stab 3’. Daarnaast is er echter ook nog Gayle Weathers, een journaliste die verslag brengt van alle moorden en op die manier ook betrokken raakt bij het ‘vangen’ van de moordenaar. Moord en doodslag worden zo op drie verschillende manieren gereproduceerd.

De echte horror en terreur van alle Scream films is dan ook niet zozeer dat iemand mensen vermoordt, maar het is de imitatie die hier angst produceert. Om precies te zijn, een eindeloze imitatie, want iedereen kan plaatsnemen achter dat massa-geproduceerde masker van de ‘ghostface’ zonder zelf herkend te worden.

Sidney Prescott is dan ook een bijzondere heldin in het horror genre. Ze is niet iemand die alles overleeft en aan het einde de strijd aangaat met de moordenaar, maar ze staat temidden van de reproducerende doodsmachines en moet continu bedenken wat echt is en wat niet. Wie kan ze vertrouwen en wie juist niet? Tegelijkertijd is ze een heldin in een typisch gothic-verhaal, waarin een onderdrukkend – en in dit geval moordend – systeem vrouwen afstraft, omdat ze weigeren mee te gaan in het systeem, dat strikte rolmodellen voorschrijft. Sidney heeft daardoor meer gemeen met de klassieke gothic heldinnen uit de boeken van Ann Radcliffe of Jane Eyre. Stuk voor stuk verhalen over jonge vrouwen die het moeten opnemen tegen mensen die vrouwen in een keurslijf van beschaving en reinheid willen proppen.

Dat klinkt ver gezocht, maar bedenk wel dat de reden van ‘ghostface’ in Scream om Sidney te vermoorden telkens verwijst naar het feit dat Sidney’s moeder een ‘slet’ was. Sidney moet telkens boeten voor de zonden die haar moeder heeft gepleegd. Sidney heeft hierdoor te maken met een systeem dat wel een heel rigoureuze aanpak hanteert wat betreft ‘losbandige vrouwen’. Het is dan ook veelbetekenend dat Sidney in Scream 3 werkt voor een hulpdienst voor vrouwen die mishandeld worden. Het feit dat Sidney daarom vecht met een moordenaar die moeite heeft met het verleden van Sidney’s moeder krijgt daardoor een interessante betekenis. Sidney bindt de strijd aan met een systeem dat haar dwingt om steeds maar bang te zijn voor de straf die voor haar moeder is bestemd. Echter, Sidney laat zich niet zomaar slaan en vertellen hoe bang ze moet zijn; zij vecht terug – en goed ook.

Maar het typische gothic-verhaal kunnen we ook op een andere manier lezen in de Scream films. Sidney zit ook vast in een stereotype horrorverhaal – dat net zo stevig lijkt te zijn gebouwd als het huis in Emily Brontë’s Wuthering Heights -  waar ze telkens maar niet uit kan ontsnappen. Deze postmoderne benadering van het horrorverhaal is vooral duidelijk in deel drie, waarin Sidney op de filmset – die er precies uitziet zoals haar eigen huis in deel één – vecht met haar moordenaar.

Sidney ondergaat daarmee in alle Scream films een ander lot dan haar moeder – en daarmee die van de typische vrouwelijke slachtoffer van horrorgeweld in films. De raamvertelling waartegen de Scream films zich afspelen, alsmede de terreur van imitatie wordt een horrorverhaal met een subtiele moraal: alleen door identificatie en imitatie kan Sidney ‘ghostface’ uitschakelen. In vrijwel elk deel doet Sidney in de beslissende scene het masker van de moordenaar op om vervolgens af te rekenen met haar antagonist, zonder zichzelf te verliezen in andermans woede en angst – overleven zonder zelf gek te worden. Laten we hopen dat ze dat ook doet in Scream 4.

Scream 4 werd ook weer geregisseerd door Wes Craven en kwam 12 april uit, waarmee het nu te zien in de meeste bioscopen.