De superheldin die vecht voor zelfbeschikking

Recensie Jessica Jones

Ze ontbrak destijds in de LOVER-special over actie- en superheldinnen langs de feministische meetlat. Een omissie die nu nagenoeg onvoorstelbaar is, sinds de Marvel/Netflix-serie over haar werd uitgezonden. Sindsdien is Jessica Jones een meetlat op zichzelf, waar alle andere Marvel- en DC-heldinnen die we kennen langs gelegd zullen worden. Bij voorbaat al een ongelijke strijd, vermoedelijk. Want al in de strip had Jessica uitzonderlijk veel diepgang voor een comic-personage. Waar vrijwel alle andere superheldenverhalen gaan over het verkrijgen van macht, gaat dat van Jessica over het verlies van macht.  

Posttraumatische stressstoornis, psychologisch misbruik en verkrachting: het zijn ook geen alledaagse thema’s voor een superheldencomic. Een realistische en integere benadering van deze thema’s is óók in televisiefictie zeldzaam. Jessica Jones is de grote uitzondering. Alias, de strip die Jessica in 2001 introduceerde, behoort dan ook tot de Marvel MAX imprint, met verhalen die bedoeld zijn voor een volwassen publiek. Jessica is een ex-superheldin die privédetective is geworden na een traumatische ervaring. Haar superkrachten – ze is bovenmenselijk sterk en beschikt over een vorm van vliegen die ze zelf ‘gecontroleerd vallen’ noemt – dankt ze aan een ongeluk waarbij de rest van haar familie om het leven kwam. Ze groeide op in een pleeggezin en onder de invloed van haar innige band met pleegzuster Trish ‘Patsy’ Walker besloot ze haar krachten in te zetten als superheldin. Haar korte carrière kwam ten einde toen ze in handen viel van Kilgrave, ook wel bekend als Purple Man, een superschurk met mind control als superkracht.

Als we Jessica in de serie ontmoeten, heeft ze zich al aan Kilgrave ontworsteld, maar het trauma beheerst haar leven. Ze verdooft zichzelf met alcohol, wordt gekweld door schuldgevoel en zelfhaat en houdt zelfs Trish op afstand. Kilgrave komt in de eerste afleveringen nog nauwelijks in beeld, maar zijn dreiging is voelbaar, in haar nachtmerries en flitsen van herinneringen, waarna ze zich vasthoudt aan de mantra die de therapeut die ze niet meer bezoekt haar leerde: het opnoemen van de straat waar ze woonde voor het ongeluk en alle straten in de buurt. De laatste veilige haven in haar leven. Wat Kilgrave haar liet doen, laat haar evengoed niet los. Als ze niet aan zaken werkt, besteedt ze haar tijd aan de observatie van een bareigenaar met de naam Luke Cage, die zonder het te weten een van Kilgraves slachtoffers is. De dood van de vrouw van Cage was namelijk de directe reden waarom Jessica zich van Kilgrave kon losmaken. Als ze vervolgens een zaak rond een ontvoerd meisje aanneemt, wordt ze teruggesleurd naar Kilgraves invloedssfeer.

Jessica Jones, prachtig vertolkt door Krysten Ritter die haar precies de juiste balans van woede, cynisme en kwetsbaarheid meegeeft, is vooral en bovenal een portret van een vrouw die moet vechten voor haar recht op zelfbeschikking. Haar krachten betekenen niets zonder de macht over haar eigen wil, die Kilgrave haar ontnam. Het maakt haar een complexe, feilbare, getroebleerde heldin, die projecteert, vlucht, mensen afstoot en vaak de verkeerde beslissingen neemt. Of zoals Luke Cage zegt: ‘a hard drinking, short-fused mess of a woman’. Ze staat ook model voor elke vrouw die ooit het slachtoffer is geweest van misbruik. Jessica’s uitdagingen en confrontaties – het ongeloof dat ze overal ontmoet als ze Kilgrave ter sprake brengt, is naadloos vergelijkbaar met de reacties die veel slachtoffers van misbruik krijgen als ze zich in de openbaarheid wagen – zijn dezelfde als die van alle andere vrouwen met hetzelfde trauma.  

Kilgrave, een weergaloze rol van de Britse Doctor Who-vertolker David Tennant, die van Kilgrave een sinistere en geperverteerde versie van de tiende Doctor maakt, is al evenmin een standaard superschurk. Hij is alledaagser en daarom des te verontrustender. En in feite is hij misschien wel monsterlijker dan elke andere superschurk. Hij is in elk geval ongetwijfeld de gevaarlijkste, omdat zijn superkracht almacht nadert. De beheersing over ieders wil naar wens. In tegenstelling tot veel 'larger than life'-superschurken als The Penguin in Batman, Lex Luthor in Superman of Kingpin in die andere Netflix-serie die bij Jessica Jones hoort, Daredevil, streeft Kilgrave niet naar dominantie over véél mensen. Welk nut heeft wereldheerschappij immers als iedereen toch al doet wat je zegt?

Kilgrave wil maar één ding: Jessica. Hij is de man die denkt dat vrouwen zijn bezit zijn, dat hij recht heeft op zijn macht over hen, en Jessica is degene die ontkwam.  Het spoor van slachtoffers dat hij achterlaat in zijn missie om haar terug te krijgen raakt des te harder omdat ze stuk voor stuk persoonlijk zijn en maar één doel hebben: de volledige aandacht van Jessica eisen. Het credo van alle superhelden, ‘with great powers comes great responsibility’ wordt door deze verongelijkte en verwende sociopaat totaal op zijn kop gezet. Dat Kilgrave niettemin gevaarlijk charmant blijft, komt voor rekening van Tennant, die het charisma dat hem als de tiende Doctor Who beroemd maakte optimaal benut. Een gegeven dat overigens ook meteen één van de beste insidersgrappen van de serie oplevert, als Kilgrave zijn beklag doet over zijn ongelukkige jeugd en Jessica hem beantwoordt met een droog: ‘Well, you’re not ten anymore’.   

Feministisch uithangbord
‘You’re not ten anymore’ mag een insidersgrap zijn, maar het is ook een sleutelzin in de serie die het thema misbruik op méér niveaus benadert dan alleen op dat van Jessica en Kilgrave. Kilgraves jeugd wordt afgezet tegen de minstens zo tragische jeugd van Jessica’s beste vriendin Trish (met verve vertolkt door Rachael Taylor). Trish – volledige naam Patricia – is nu een succesvolle radiopresentator, maar vroeger was ze het nog veel succesvollere kindsterretje Patsy Walker, dat schaamteloos geëxploiteerd werd door haar manipulatieve moeder. Rebecca de Mornay speelt haar als een vrouwelijke Kilgrave: met minder macht, maar niet minder beangstigend of gevaarlijk.

Maar op Trish heeft het misbruik in haar jeugd juist precies het tegenovergestelde effect. Trish is warm, empathisch, sociaal bewogen en onwrikbaar loyaal aan Jessica, ook als die zich daartegen verzet. In zekere zin is er geen band in de serie die zo hecht en belangrijk is als die tussen Jess en Trish, ook niet die tussen Jess en Luke – en juist dat beeld van ‘sisterhood’, tussen twee vrouwen die elkaar niks hoeven uit te leggen over de consequenties van misbruikt zijn, is een van de aspecten die Jessica Jones bij uitstek feministisch maakt.

Misbruik is ook het thema van een andere belangrijke zijlijn: die over Jessica’s keiharde advocate Jeri Hogarth. In de strip is Hogarth een man, in de serie wordt ze gespeeld door Carrie-Ann Moss en is ze getrouwd met een vrouw van wie ze wil scheiden voor haar jongere minnares. Hoé misbruik een thema is in Hogarths verhoudingen is niet toe te lichten zonder te spoileren, maar Hogarth is ook om andere redenen relevant, omdat de serie lesbische relaties met dezelfde onnadrukkelijkheid behandelt als ze met interraciale relaties doet. Luke Cage (een bijzonder goed gecaste Mike Colter)  is namelijk niet zomaar een passant, in de strip heeft hij zijn eigen reeks.

Luke Cage is een zwarte superheld en in het Defenders-universum, waar onder meer hij, Jessica, Daredevil en de Kung Fu-superheld Iron Fist deel van uitmaken, staan Jessica en Luke bekend als een waar power couple. Een superheld met een handicap (Daredevil is blind), een vrouw en een zwarte superheld. Inderdaad, intersectioneel feminisme pro forma: als Iron Fist nou niet alleen een Aziatische vechtsport zou beoefenen maar ook nog Aziatisch zou zíjn, zouden The Defenders er een uithangbord voor zijn. Vandaar dat ik één echte spoiler geef – al heeft die weinig met het verhaal te maken – voordat ik aan mijn conclusie begin: de volgende Netflix-serie over een Marvel-superheld gaat over Luke Cage, de daaropvolgende gaat over Iron Fist, en in de laatste serie op de planning worden die vier personages verenigd in een overkoepelend Defenders-verhaal.

En dan nu mijn uitdaging: een conclusie die niet in zijn geheel uit superlatieven bestaat. Ik zal het proberen te houden bij ‘ernstig verslavende tv van het hoogste niveau’. Want dat is het. Ernstige bingewatch-tv over een belangrijk actueel thema dat al mijn snaren raakt, en misschien wel de beste serie van het jaar 2015 is. Tijdens het kijken ervan leek Jessica’s leven echter dan dat van mijzelf, ik heb me dan ook maar meteen al aangemeld als potentieel vertaler voor de reeks als die in het Nederlands mocht verschijnen, en constateer tot mijn verontrusting lichte Kilgrave-verschijnselen bij mezelf: Jessica Jones dreigt een obsessie te worden. En als de Facebook-tijdlijn van mijn vrienden die zich er ook al aan gewaagd hebben één indicatie is, ben ik niet de enige. ‘Must-see’ was nog nooit zo terecht.