Doctor Who's evolutie in feminisme

Jodie-Whittaker-First-Female-Doctor-Who-696x348

Vroeger dacht ik dat science fiction alleen maar voor nerds en sukkels was. En ik wilde geen nerd of sukkel zijn. Stiekem hield ik van Star Trek maar verder heb ik vanaf mijn tienertijd tot (veel te ver) in de 20 mij angstvallig afgeschermd van alles wat ook maar rook naar sci-fi. Met de komst van de sci-fi blockbusters en een volwassener hersenpan en niet langer bang voor imagoschade, gaf ik eindelijk toe aan mijn toenamlige guilty pleasure. De pleasure is niet langer guilty en voor één specifiek pareltje sci-fi is de pleasure uitgegroeid tot een liefde. Het is een liefde dieper en groter dan mijn liefde voor mijn eerste kind (denk ik, ik heb er geen dus ik weet het niet zeker): Doctor Who.

Gender van the Doctor

Ik ga proberen uit te leggen waar de serie over gaat voor mensen die het niet kennen maar het is onmogelijk dat te doen zonder volledig maf te klinken. Dus bare with me. The Doctor is een buitenaards wezen van het ras Time Lords die door tijd en ruimte reist in een blauw politiehokje genaamd de TARDIS, die ook een eigen wezen is, maar tegelijkertijd ook een ruimte/tijdschip. En oh ja, van binnen groter is dan van buiten. The Doctor’s voorkomen is altijd menselijk – hij sterft niet maar “regenereert”, haar lichaam verandert en soms verandert een deel van zijn persoonlijkheid maar altijd is ze in de kern nog steeds The Doctor – alleen heeft ze twee harten en twee cardiovasculaire systemen. Haar taak is het redden van het universum maar ze heeft een speciale focus op ons “Earthlings”. Hij haalt een metgezel van Aarde, meestal een blijvend personage of personages voor één of meer seizoenen, om samen te reizen door tijd en ruimte.

Misschien was het je al opgevallen door mijn gehussel met genders in vorige zinnen: The Doctor heeft geen vast gender. Time Lords kunnen bij een regeneratie veranderen van gender. Het is al eerder in de serie besproken dat een Time Lord niet per definitie mannelijk is (al worden vrouwelijke Time Lords bij tijd en wijle door de serie heen wel degelijk Time Ladies genoemd) maar het is pas sinds de laatste regeneratie dat de Doctor ook daadwerkelijk (eindelijk!) een vrouw is. Jodie Whittaker nam de mantel in 2017 over van Peter Capaldi en is daarmee officieel de 13^e regeneratie van The Doctor.

De eerste 12 Doctors waren witte mannen. Al was dit niet altijd de bedoeling (in 2008 lobbyde producent Russel T. Davies al om Catherine Zeta Jones de 11^e Doctor te maken), het is op zijn minst tekenend. Nu het eindelijk werkelijkheid is - de Doctor is een vrouw - kan de serie met recht feministisch genoemd worden. Of is een vrouwelijke lead niet perse voldoende om feminisme te claimen? En, in datzelfde opzicht, is de afwezigheid van een vrouwelijke lead perse afwezigheid van feminisme? 

Feminisme als evolutie van perspectief

Doctor Who heeft, wat mij betreft, ook vóór Whittaker’s vertaling van de Doctor, altijd wel een feministische inslag gehad. Toegegeven: ik ben redelijk vrijgevig ben met de titel feministisch. Tenzij iemands feminisme echt een perversie is en intentioneel een misrepresentatie is van feminisme vind ik dat iedereen die zich hard maakt voor gelijke rechten, op wat voor manier/schaal/niveau dan ook, zich feministisch mag noemen. Nou zijn er vaker wel dan niet misverstanden en onenigheden bij feministen onderling over wat feminisme definieert en eerlijk is eerlijk: sommigen hebben het gewoon mis. Maar zelf leer ik ook nog steeds over feminisme en wat het zou moeten inhouden. Ik zie feminisme daarom liever als een proces dan dat het een statische manier van politiek ‘zijn’ is. Het is het langzaam maar zeker bijstellen van de bril die het feminisme gebruikt om naar culturele overtuigingen, geloofssystemen, instituties, mensbeelden, geschiedenis, series enzovoorts enzovoorts, te kijken. Het is een gewaarwordingsproces. Soms duurt het lang, soms niet, maar altijd wordt onwetendheid gevolgd door een moment van inzicht over je eigen privileges of systemen van onderdrukking. Samengevat is dat de intentie om een complexere en vollediger versie van mens-zijn te omarmen. Een intersectionele versie – meaning inclusief andere assen van sociale identiteiten dan gender zoals klasse, seksuele orientatie, ras – van de beroemde citaat van Marie Shear: “feminism is the radical notion that women are people”. En dát is wat Doctor Who kan. Misschien is het juist omdat the Doctor zelf niet mens is en zijn de momenten van uiterste menselijkheid daardoor een duidelijker spiegel voor het menselijk ras. Maar mens zijn betekent in het Doctor Who universum vooral de waarden die door the Doctor worden omarmt, en dat is een groter frame dan het onderscheid dat in ons normale universum wordt gemaakt tussen wie (“normaal”) mens is en wie niet. In de woorden van een stervende 12^e Doctor: “never be cruel, never be cowardly [...] hate is always foolish, love is always wise. Always try to be nice but never fail to be kind”.

De evolutie van Doctor Who's feminisme

Uiteraard heeft ook Doctor Who zijn makken, net als vrijwel alles wat we maken  binnen de culturele normen en waarden van een patriarchale samenleving. Zoals de lange weg naar een vrouwelijke Doctor en de vaak genderrol bevestigende dynamiek tussen de metgezellen en the Doctor. De infographic van Rebecca Moore's studie uit 2014 hieronder toont bijvoorbeeld hoe goed Doctor Who op de Bechdel test scoort. Laat duidelijk nogal wat te wensen over.

De infographic uit 2014 analyseert alleen de metgezellen vanaf 2005 tot 2014. Moge duidelijk zijn dat de dynamiek en genderrollen tussen 1963 - 1989 traditioneler waren. Maar ook toen waren er momenten van vooruitstrevende inzichten. In 1968 "The Web of Fear" was dit de conversatie die metgezel Anne had bijvoorbeeld:

Capt. Knight: What’s a girl like you doing in a job like this?
Anne Travers: Well, when I was a little girl, I thought I’d like to be a scientist ... so I became a scientist.

De rigide morele code van genderrollen is sindsdien enigszins gesleten. Waar het onvoorstelbaar was dat een sterke, autoritaire vrouwelijke personage populair zou kunnen zijn bij het grote publiek is er vandaag de dag culturele ruimte voor. Beperkte ruimte, controversiële ruimte soms zelfs, maar het is acceptabel voor heel veel Whovians. De meest invloedrijke metgezel, degene die een weg baande van de onmogelijkheid van een vrouwelijke Doctor naar de mogelijkheid is the impossible girl Clara Oswald. Of zoals Jared Oronoff in zijn onlangs gepubliceerde paper stelt:

Ten minste een A for effort 

Maar ook Bill Potts, wiens seksuele oriëntatie volgens maker Steven Moffat en actrice Pearl Mackie "no big deal" zou mogen zijn in de 21e eeuw en niet wordt besproken, plaveide een mooi pad. Met Peter Capaldi als de Doctor verkent Bill Potts terloops een variatie aan feministische thema's op humoristisch wijze, getuigend van groot inzicht. Nou kan het zijn dat omdat dat seizoen het verst is in mijn geheugen dat ik daarom al deze pareltjes wist te vinden maar lees met me mee hoe vanzelfsprekend Peter Capaldi's Doctor en Pearl Mackie's Bill Potts experimenteerde met het bevragen van een overvloed aan sociaal-maatschappelijke normen.

Een ontmoeting van Bill Potts met een Romeinse soldaat in "The Eaters of Light" (2017) bijvoorbeeld.

Bill: There’s, um, something I should explain — this is probably just a really difficult idea. I don’t like men ... that way.
Lucius: What, not ever?
Bill: No. Not ever. Only women.
Lucius: Oh. All right, yeah, I got it. You’re like Vitus, then.
Bill: What?
Lucius: He only likes men.
Vitus: Some men. Better-looking men than you, Lucius.
Lucius: I don’t think it’s narrow-minded. I think it’s fine. You know what you like.
Bill: And you like ... both?
Lucius: I’m just ordinary. I like men and women.
Bill: Well, isn’t this all very ... modern.
Lucius: Hey, not everybody has to be modern. I think it’s really sweet that you’re so ... restricted.
Bill: Cheers.

Time Lords = genderfluid!
????#Pride2017 #DoctorWhopic.twitter.com/isSTjMZIeg

— Doctor Who Official (@bbcdoctorwho) 28 juni 2017

Zoals ondertussen wellicht duidelijk is: mijn analyse van Doctor Who is niet eens een beetje objectief. Maar tegelijkertijd is het ook zinloos te ontkennen dat de serie door de jaren heen worstelde (en waarschijnlijk in de toekomst zal worstelen) met het doorbreken van traditionele genderrollen, bevragen van wit suprematisme, klasseverschillen, lichamelijke beperkingen, en zo nog meer sociaal maatschappelijke vraagstukken. Maar als feminisme inderdaad dat evolutionaire proces is waarvan ik denk dat het is, dan is Doctor Who goed op weg en verdient het minimaal een A for effort voor het laatste seizoen.