Does Katniss Everdeen count?

De vrouwelijke actieheldin is een veelbesproken figuur in feministische cultuurkritiek. Een symbool van vrouwenemancipatie, maar tegelijkertijd een seksistisch stereotype. Soms empowering, soms teleurstellend, maar altijd voer voor discussie. LOVER-redacteuren bespreken de komende tijd op ‘Wonder Woensdag’ hun favoriete heldinnen en hun verhouding tot het feministische gedachtengoed.

In de quiz die ik gisteren tijdens een verloren uurtje op Facebook besloot te doen (What period in history do you belong in?) zat de opdracht om een superheld te kiezen en een van de mogelijke antwoorden was ‘Does Katniss Everdeen count?’ Dat confronteerde me met wat ik mezelf al enkele weken afvraag: is Katniss Everdeen van The Hunger Games wel een superheldin? Katniss Everdeen heeft geen goddelijke attributen als Wonder Woman, geen nuttige superkracht als Storm en is niet opgeleid, zoals Hit Girl, om misdadigers te liquideren. Ze is zelfs geen gewone tiener met een mystieke lotsbestemming. In tegenstelling tot de andere heldinnen die we in deze LOVER reeks besproken hebben is Katniss een heldin enkel en alleen omwille van wat ze doet, en niet wie ze is.

Voor degenen die niet weten over wie ik het heb (en die zich het afgelopen jaar hebben afgevraagd wie die Jennifer Lawrence toch is die continu langskomt op social media met steeds grotere en charmantere blunders): Katniss Everdeen is de heldin van The Hunger Games (vert. De Hongerspelen), een young adult boekenserie door Suzanne Collins. The Hunger Games verhaalt van een toekomstige samenleving genaamd Panem waar twaalf districten worden geregeerd door een grote, rijke metropool: het Capitool. Als straf voor een gefaalde opstand selecteert het Capitool ieder jaar twee kandidaten, een jongen en een meisje tussen de twaalf en zeventien jaar, uit elk van de districten. Deze kinderen gaan de competitie aan in de Hongerspelen en vechten tot de dood in dit bloederige reality-tv evenement.  Slechts een van de vierentwintig kandidaten overleeft de Hongerspelen en wordt als winnaar gekroond.

Katniss woont in district twaalf, het armste en meest afgelegen district waar kolen gemijnd worden. Na de dood van haar vader zorgt Katniss dat haar familie niet van de honger omkomt: ze is een uitstekend jager en boogschutter. Voor de vierenzeventigste editie van de Hongerspelen wijst het lot Prim Everdeen, het kleine zusje van Katniss, aan. Katniss offert zich vrijwillig op en vertrekt naar de arena met de belofte aan Prim dat ze terug zal komen; dat ze gaat winnen. Dit doet ze ook, maar haar gedrag in de arena zet een kettingreactie in werking en Katniss wordt, onwillig en onverwacht, het symbool van de tweede revolutie. 

Op dit moment zijn de eerste twee delen van The Hunger Games verfilmd, en wacht de wereld met smart op het derde deel. Met smart is misschien een understatement: The Hunger Games en het vervolg Catching Fire hebben zelfs de records van Twilight en Harry Potter verbroken. Jennifer Lawrence, die Katniss tot leven brengt, is Hollywood’s darling en favoriete rolmodel. En, hoewel ze in de film niet de juiste huidskleur kreeg, is Katniss de vrouwelijke actieheldin op het witte scherm die ons al jaren beloofd is.

Zo lijkt het in ieder geval, want Katniss is met groot enthousiasme onthaalt op vele feministische blogs en andere nieuwssites. In een recente poll vroeg de Huffington Post hun lezers wie het sterkere personage was: Bella Swan, heldin van de Twilight saga, of Katniss Everdeen. De respons was overweldigend: meer dan 90% van de lezers stemde op Katniss. Jezebel.com en Feministfrequency zijn ook fan van de heldin.

Toch is het ondubbelzinnige onthaal van de ‘heldin’ Katniss een tikje vreemd. Waar Katniss namelijk drie boeken en vier films lang mee worstelt is haar gebrek aan agency. Ze wordt gebruikt en gekolonialiseerd door idealisten en vrijheidsvechters. Katniss zelf wilde alleen haar familie en vrienden beschermen, eigenlijk alleen maar overleven in een ondergeschikte rol die ze allang geaccepteerd en geïnternaliseerd had. In plaats daarvan werd ze de ‘Mockingjay’, het vleesgeworden symbool van de revolutie. De rol past haar niet, en toch weer wel. Nog meer dan Buffy verzet Katniss zich tegen haar roeping, want ze mag er zelf geen invulling aan geven. Het script wordt voor haar geschreven; ze wordt van links en rechts gemanipuleerd. De mannen in haar leven (Haymitch, Gale en Peeta) maken plannen waar zij een hoofdrol in speelt, maar vertellen haar niets, zoals blijkt uit de grandioze ontsnapping uit de arena van Catching Fire en Peeta’s starcrossed-lovers kunstgreep uit The Hunger Games. Katniss probeert ondertussen haar agency terug te claimen en keuzes te maken. Ze vraagt Haymitch om Peeta in plaats van haarzelf te redden, maar ze is te waardevol voor de revolutie. Ze vraagt Gale om met haar weg te lopen, maar ook hij vindt Katniss belangrijker als verzetssymbool dan als persoon. Ontsnappen uit haar ‘subaltern’ positie blijkt nog moeilijker dan overleven in de arena en bijna de hele serie lang wordt Katniss geleefd door anderen.

Maar er zijn natuurlijk genoeg redenen voor een feminist om head over heels verliefd te worden op de norse maar toegewijde Katniss. Ze is een ultiem voorbeeld van sisterhood: ze beschermt haar jongere zusje en in de arena sluit ze een verbond met Rue, een klein maar behendig twaalfjarig meisje wiens onvermijdelijke dood verreweg voor de meeste tranen in de bioscoop zorgde. The Hunger Games heeft bovendien een respect voor femininiteit waar het veel andere superheldinnen-series aan ontbreekt. Naarmate het verhaal vordert leert Katniss de zorgzame kwaliteiten van haar moeder en haar zusje te bewonderen en op waarde te schatten, en ontwikkelt ze zelfs een schoorvoetend respect voor haar moeders emotionele kant.

En het is, uiteindelijk, haar verhaal en haar woorden. De paar subversieve keuzes die ze weet te maken hebben een dusdanige impact op haar wereld dat Katniss uiteindelijk gewoon de Mockingjay is. Wees er dus zeker bij op 21 november voor The Hunger Games: The Mockingjay, part I.