Een katholiek feministe

Marie-Elisabeth Belpaire. Gender en macht in het literaire veld 1900-1940

De geschiedenis is rijk aan vrouwen die toonaangevend waren voor de literatuur, maar vandaag de dag bijna zijn vergeten. Marie-Elisabeth Belpaire is er een van. De Vlaamse had grote invloed op het literaire veld begin vorige eeuw. Als conservatieve katholiek en lid van de Vlaamse Beweging is zij desondanks niet zomaar te verafgoden als feministische heldin. Myrthe Derksen leest meer over haar in het boek van Geraldine Reymenants.

Marie-Elisabeth Belpaire (1853-1948) was een belangrijke kracht binnen het Vlaamse literaire veld. Ze was onder andere eigenaar en financier van het tijdschrift Dietsche Warande en Belfort en had een grote zeggenschap in de inhoud van dit blad. Dietsche Warande en Belfort verscheen voor het eerst op 15 januari 1900 en bestaat tegenwoordig nog steeds onder de naam DW B. Katholicisme en Vlaamsgezindheid werden duidelijk uitgedragen door het tijdschrift. De Vlaamsgezindheid was vooral te merken door de taal van het tijdschrift: Vlaams/Nederlands. Hiermee wilde de redactie de Verfransing van de maatschappij tegen gaan en de Vlaamse letterkunde een impuls geven. Het is opmerkelijk dat Belpaire zoveel macht kon vergaren in een tijd waarin vrouwen geen rol van betekenis speelden in de Vlaamse literaire wereld. Zij slaagde erin de muur van mannelijke auteurs, redacteurs en critici te doorbreken. Haar vrouw-zijn weerhield haar nergens van en ze was zeker niet bang om haar mening te uiten.

In Marie-Elisabeth Belpaire: Gender en macht in het literaire veld 1900-1940 doet Geraldine Reymenants grondig onderzoek naar Belpaire en haar werkzaamheden. De auteur laat zeer precies en onderbouwd de ontwikkelingen van Belpaire zien en weet goed haar motivaties weer te geven. Enige interesse voor Belpaire en het literaire veld is wel nodig, anders kunnen sommige gedeeltes (te) gedetailleerd en langdradig overkomen. Interessant zijn vooral de passages over feminisme en gender. De analyses van de positie van vrouwen binnen Dietsche Warande en Belfort, de rol van vrouwen in de Eerste Wereldoorlog en het wel en wee van vrouwen tijdens het Interbellum geven een goede indruk van de geschiedenis.

Het is fascinerend om te lezen wat ertoe bijdroeg dat een vrouw zoveel invloed kon hebben in die tijd. Zoals Reymenants ook aangeeft leefde Belpaire onder de juiste omstandigheden: ze was van goede afkomst en had goede contacten die ze zelf dank zij haar intelligentie wist uit te breiden. Ook het feit dat schrijven in die tijd gezien werd als iets dat vrouwen thuis konden doen en waarmee ze hun positie als verzorgster of huisvrouw niet in beding brachten, speelde een belangrijke rol. Marie-Elisabeth Belpaire werd daarom ook niet gezien als een gevaarlijke of feministische vrouw. Maar ze koos er ook heel bewust voor om niet bekend te staan als de hoofdredacteur van het tijdschrift, maar als moeder van de redactie. Ze was niet dominant ten opzichte van de medewerkers, maar probeerde slechts voor hen te zorgen. Haar autoriteit liet zij blijken op een zachte, vrouwelijke manier, zoals de toenmalige etiquette het voorschreef. Ze was zich er goed van bewust hoe ze ervoor kon zorgen dat haar vrouw-zijn geen negatieve invloed had op haar positie. Reymenants noemt hier het belang van haar aanspreektitels; Belpaire werd het liefst aangesproken met Mamieke, Mejuffrouw Belpaire of Moeder Overste. Haar zelfgekozen rol als moeder en haar cultureel, economisch en sociaal kapitaal droegen eraan bij dat haar vrouw-zijn werd ‘vergeten’ of ‘ overwonnen’. [1] Maar ook al zag ze zichzelf liever als moeder, Belpaire was wel degelijk (hoofd)redacteur van meerdere tijdschriften (tevens van De Belgische Standaard tijdens de Eerste Wereldoorlog). Daarnaast gebruikte ze haar positie om andere vrouwen aan te sporen om ook te gaan schrijven. Zo nam ze meerdere vrouwen onder haar vleugels en hielp hen hun literaire kennis en ambities te vergroten. In het boek worden de vrouwen waar Belpaire regelmatig contact mee had uitgebreid behandeld.

Het boek toont ook de paradoxen van de vrouwen die machtig waren in die tijd. Belpaire was devoot katholiek en vond dat de vrouw de verzorger van het gezin hoort te zijn, maar was zelf niet getrouwd, had geen kinderen en focuste zich vooral op haar carrière. Feminisme sprak haar niet aan, maar ondertussen richtte ze wel meisjesscholen op waarmee ze toch een belangrijke verandering teweeg bracht in het leven van veel meisjes. Vrouwen hadden volgens haar vrome zedelijkheid te bieden, in tegenstelling tot mannen en liepen hierdoor een tandje voor op mannen. Feminisme hield volgens haar te weinig rekening met de ware aard van de vrouw en de ‘heiligheid harer plicht’. [2] Door haar conservatieve opvattingen behield ze haar plaats en was ze dus geen directe bedreiging voor de mannelijke dominantie in de literaire wereld. Door haar conservatieve houding hield ze helaas ook jongeren en vernieuwende inzichten uit beeld bij haar tijdschrift. Alle artikelen die niet zuiver katholiek waren of te vooruitstrevend in hun taalgebruik, werden geweerd. Hierdoor liep Dietsche Warande en Belfort veel nieuw talent mis.

Niettemin is het knap dat Marie-Elisabeth Belpaire zo’n onafhankelijke en machtige vrouw was in die tijd. Belpaire is een inspirerende vrouw en liet zich door niets of niemand tegenhouden. Kortom, het boek is een grondig wetenschappelijk onderzoek naar Belpaire en de rol van vrouwen in het Vlaamse literaire veld van 1900-1940. Als dit je interesseert is dit boek zeker een aanrader!

 [1] Reymenants, G. (2013). Marie Elisabeth Belpaire. Gender en Macht in het literaire veld. Universitaire Pers Leuven, Leuven. p. 117

[2] idem, p.239