Eraserhead

Een film van David Lynch

Vanaf 15 september is David Lynch’s eerste lange speelfilm weer in Nederlandse bioscopen te bewonderen. Het inmiddels tot cult uitgegroeide origineel uit 1976 is in 35 mm filmvorm door het Museum of Modern Art in New York onder handen genomen en volledig gerestaureerd. 

Henry Spencer, een jonge man met opvallend hooggestijfd kapsel, woont in een genadeloos lawaaiig industriële  stad. Tijdens zijn vakantieperiode belandt hij van de ene bizarre situatie in de andere, waarbij werkelijkheid en nachtmerries door elkaar heen lijken te lopen. Henry schijnt zijn ex-vriendin Mary bezwangerd te hebben- en nu moet hij van haar dominante moeder ook maar gauw met haar trouwen. Hun te vroeg geboren kind komt vanuit het ziekenhuis naar hun troosteloze appartement. Mary kan al snel het gehuil niet meer verdragen en gaat de volgende dag terug naar haar ouders. Henry blijft achter met het vreemde kind, dat hem uiteindelijk tot een wanhoopsdaad drijft. En het einde blijft open: gaat het hier om een geheel subjectieve, verinnerlijkte situatie of is dit werkelijkheid?

Lynch is rauw symbolisch. Wat naar voren komt, is een jonge man met een fobie aangaande voortplanting en paniek over de toekomst. Zo ligt er bij zijn schoonouders een teef haar pups te zogen, heeft hij een dood boompje op zijn nachtkastje en lijkt zijn baby op een hondefoetus. Eenzaamheid en vervreemding domineren de film. Iedereen leeft in zijn of haar eigen wereld. De omgeving buiten het appartement is troosteloos; wind en regen huilen om het huis heen. De enige troost is de zingende Marilyn Monroe in de verwarming met haar liedje: “In Heaven everything is fine.” Hoe dubieus.

Hoe knap verfilmd ook. Eraserhead is in stemmig zwart-wit geschoten, begeleid door ijzingwekkende geluiden van de hand van sounddesigner Alan R. Splet (kijk hier voor een goede analyse).  Door de tragiek van het verhaal en het staccato van de industriële geluiden wekken de beelden soms de indruk uit de stomme filmtijd afkomstig te zijn. Eraserhead is een surrealistische avant-garde horrorfilm genoemd. De achtergrond van de Vietnamoorlog en de teloorgang van het onoverwinnelijke zelfbeeld van Amerika werkten versterkt door bij het beleven van deze individuele tragedie, uitgedrukt in onbewuste beelden. Lynch heeft dit zeer knap gedaan, en met veel geduld. De film nam zes jaar in beslag, op een krap budget en voornamelijk ’s nachts geschoten omdat iedereen overdag moest werken. Al die tijd liep hoofdrolspeler Jack Nance met hetzelfde kapsel rond.Het appartement van Henry is de kamer waar Lynch voor een groot gedeelte van de opnamen woonde- in de stallen van het American Film Institute. De creatie van de groteske, sombere omgeving hieruit maakt deze eerste film van een groot filmmaker tot een klassieker, en een overtuigend pleidooi voor het gevoelsleven van mannen die ècht niet klaar zijn voor een gezin.

Eraserhead draait vanaf 15 september – 30 september 2011 in het EYE Film Instituut. Adres: Vondelpark 3, Amsterdam.
Vanaf 15 september ook in het Kriterion, Amsterdam; Filmhuis Den Haag en Filmtheater ‘t Hoogt in Utrecht.