Galerie de Rietlanden, waar feminisme en de Nederlandse kunsten elkaar vinden

Een gesprek met Rosemarie Buikema, kunstminnende genderstudies professor en galeriehoudster

Evelien Geerts • 4 feb 2013

LOVER sprak afgelopen week met Rosemarie Buikema, professor Kunst, Cultuur en Diversiteit en voorzitster van het Graduate Gender Programme aan de Universiteit Utrecht, over haar nieuwe functie als galerijhoudster. LOVER was namelijk erg nieuwsgierig naar de activistische en feministische beweegredenen van Rosemarie Buikema om een kunstgalerie in het hartje van Amsterdam over te nemen. In het interview dat volgt, worden we geconfronteerd met de problematische staat waarin de Nederlandse kunsten zich momenteel bevinden, en met de intenties van Rosemarie om deze situatie te veranderen.

Waarom heb je als professor ervoor gekozen om de Galerie de Rietlanden in Amsterdam over te nemen? Wil je met deze actie bijvoorbeeld de kunsten terug dichter bij de mensen brengen, of wil je eerder een constructieve dialoog tussen de Nederlandse kunsten en het feminisme opstarten?

04 02 2013 2 small Er zijn een aantal lagen waarop mijn persoonlijke en professionele leven zich momenteel afspeelt. Drie van die verschillende niveaus kruisen elkaar in het initiatief om de Galerie over te nemen en, zoals ik dat nu noem, een beetje met schilderijen heen en weer te gaan slepen.

In de eerste plaats ben ik als feministisch cultuurwetenschapper altijd bezield geweest door kritische visies op de wetenschap, die zich laten inspireren door wat er in de kunsten gebeurt. Feministische wetenschappers zijn namelijk altijd op zoek naar het verwoorden van een perspectief op de werkelijkheid, op een sociaal fenomeen of een artefact dat tot dan toe onderbelicht is gebleven. Zoals Virginia Woolf het al uiteenzette in haar onovertroffen A Room of One’s Own, worden vrouwen die iets anders willen doen dan alleen de reproductieve werkzaamheden in de privésfeer met een wereld geconfronteerd die gebaseerd is op een traditie waarin zij geen rol spelen. Veel vrouwen moeten dus iets articuleren, iets vormgeven dat er nog niet is. Zij moeten functioneren binnen een bepaalde symbolische orde en tegelijkertijd de grenzen van die orde oprekken. Die praktijk lijkt op de praktijk van de kunstenaar.

In mijn inaugurele rede uit 2006 liet ik mij bij de aanvaarding van mijn leeropdracht al leiden door de wijze waarop romans nieuwe, maar ook tegenstrijdige scenario’s ontwerpen voor de relatie tussen geleefde ervaring en verhaal. In kunstwerken is er altijd meer aan de hand dan alleen de symbolische functie van taal en teken. Dat surplus is te vinden in wat Julia Kristeva de semiotische functie van beelden en teksten noemt; de manier waarop ons lichaam wordt aangesproken nog voordat het bewuste proces van betekenisgeving is voltooid. Deze opvatting van kunst als bemiddelaar tussen traditie en vernieuwing is een van de niveaus die überhaupt het denken aan het overnemen van de Galerie hebben gemotiveerd.

Een tweede aanleiding was de constatering dat het op dit moment niet goed gaat met de waardering voor kunst en cultuur in Nederland. Conservatieve krachten lijken te weigeren om kunst te zien als een essentieel onderdeel van het menselijk functioneren. Subsidies worden ingetrokken, galeries en veilinghuizen hebben het moeilijk, kunstenaars verliezen hun podia. Bij mij om de hoek was er een galerie die leed onder deze ontwikkelingen en waarvan de galeriehoudster bij mij informeerde of ik vanuit mijn professionele context kans zou zien om een nieuwe draai te geven aan wat ik altijd heb beschouwd als een mooie ruimte voor kunstprojecten. Door de week is de ruimte in gebruik als mediationpraktijk en in het weekeinde is de ruimte geopend voor bezoekers van de galerie. Tot dan toe werd er vaak werk vertoond van kunstenaars die nog niet zo lang geleden waren overleden en een afgerond oeuvre nalieten. Ik zag de plek eerder als mogelijkheid om het werk van levende kunstenaars onder de aandacht te brengen, en hen de gelegenheid te bieden om hun werk te tonen en te verkopen.

Tot slot heb ik het aanbod aangenomen om de Galerie een doorstart te geven vanuit mijn eigen ideeën en opvattingen over de rol van kunst en cultuur in de huidige samenleving. Overigens zou het onmogelijk zijn om naast mijn functie als leerstoelhouder en programmaleider van het Graduate Gender Programme zo’n initiatief succesvol gestalte te geven zonder een inspirerend en actief clubje van medewerkers en vrijwilligers. Mijn meest naaste collega’s en vriendinnen reageerden zonder uitzondering enthousiast op dit wilde plan en zagen in het initiatief mogelijkheden om ons Utrechtse feministische werk te verdiepen en uit te breiden. De Galerie biedt ons immers een extra gelegenheid om ‘to practice what we preach.’

Het initiatief werd gaandeweg dus heel organisch een onderdeel van ons feministische onderzoek en onderwijs, en van het beleven van vriendschap en de interesse in elkaars opvattingen en smaakoordelen. In dat verband biedt de galerie ook aan onze genderstudies studenten een levendige oefenplek voor het organiseren van performances, lezingen, het aanleggen van een archief van interessant werk, en het schrijven van beschouwingen over dit werk, en zo veel meer.

Hoe zie jij het maatschappelijke belang en de relevantie van kunst?

Het maatschappelijke en politieke belang van kunst heeft te maken met het jongleren tussen traditie en vernieuwing door middel van het gebruik van materie en vorm. Kunst kan ons dingen doen ervaren, ons herinneren aan emoties, ervaringen en sensaties die we weliswaar hebben beleefd, maar die wellicht nog ongearticuleerd bleven. Althans, dat is wat goede kunst bij een bepaald publiek vermag. Niet alle kunst zal dat bewerkstelligen bij iedereen op elk moment. Maar de potentie van kunst is het vormgeven aan het ongevormde, zowel in de maker, als in de kijker. In die zin is een kunstwerk altijd relationeel, intervenieert het in een relatie tussen subject en object. Het ervaren van kunst is in essentie een diepmenselijk gebeuren dat de waarneming, de empathie en het interpretatievermogen raakt. De ontwikkeling van dergelijke ervaringen en vaardigheden is uiteindelijk iets dat de cohesie en goed burgerschap in een samenleving kan bevorderen. We denken nu vaak alleen aan sport als samenbindend sociaal fenomeen. Maar het samen kijken en interpreteren van kunst kan evenzo gemeenschapstichtend zijn.

Kan je ons nog iets meer vertellen over het werk van Ruud Venekamp en Piet van der Kar, wiens oeuvres centraal staan in de eerste expositie? Spreken de oeuvres van deze artiesten jou ook aan vanuit een feministisch perspectief, en zo ja, waarom?

04 02 2013 4 small Beide oeuvres vertrekken vanuit het onderzoek naar het materiaal dat de kunstenaar ter beschikking heeft. Kleur, verf, vlakverdeling in het geval van de schilderijen van Ruud Venekamp en brons, staal, hout, lood, vorm en afmeting in het geval van beeldhouwer Piet van de Kar. Beide kunstenaars zijn zich bewust van hoe de traditie hen beïnvloedt, hoe ze zich ertoe verhouden en hoe ze die willen ombuigen.

04 02 2013 3 small

De volgende stap is uiteraard om te kijken hoe deze concepten in het werk van vrouwelijke kunstenaars vorm krijgen. Het feit dat we openen met twee mannelijke kunstenaars is puur vanwege een ‘Pauw en Witteman-argument:’ wij kennen hen en hun werk persoonlijk, waardoor we relatief makkelijk en op korte termijn een expositie met deze kunstenaars konden inrichten. Ondertussen zijn we achter de schermen uiteraard aan het onderhandelen met een aantal vrouwelijke kunstenaars, en zijn we erop uit om vooral ook te laten zien hoe vrouwelijke kunstenaars de materie onderzoeken en tot welke vormvernieuwingen zij komen.

Kan je ons tot slot nog vertellen welke feministisch geïnspireerde evenementen, lezingen en exposities de kunstliefhebbers onder onze LOVER-lezers nog mogen verwachten?

Ik zou zeggen: hou onze website (www.derietlandenexposities.nl) in de gaten, of geef je op voor de mailinglijst (), en je wordt als eerste geïnformeerd.