Get fresh with me

Gelijkwaardige seksuele relaties in r&b en hip hop

De nekharen van menig feministe gaan er van overeind staan: de portrettering van vrouwen in hip hop en r&b. De schaars geklede dames die door de videoclip huppelen, lijken niet het verlichte boegbeeld van de volgende generatie sterke vrouwen. Des te opvallender is het om dan te moeten constateren dat juist in dit genre, onder al die bling en bitches, zowel vrouwelijke als mannelijke artiesten in hun liedteksten op zoek gaan naar gelijkwaardige liefde en relaties.

De popster Britney Spears zingt in haar hit 3 over trio's dat 'everybody loves ho counting'. Het woordje ho klinkt als een kreun en is niet door de televisiestations gecensureerd, maar de boodschap komt zelfs op de niet oplettende luisteraar over: het is hip om mensen ho te noemen en om expliciet te zijn over je seksleven. Salt 'n Pepa's hit let's talk about sex uit 1990 zou in 2010 met opgetrokken wenkbrauwen zijn ontvangen. Er wordt nu in de popmuziek zo expliciet over seks gezongen en gerapt dat we meteen willen weten: hoe, waar en met hoeveel? Als je al die vragen niet beantwoordt, had je er ook niet over hoeven te beginnen, lijkt de trend. Er valt natuurlijk nog altijd honderduit te praten over ‘all the good things and the bad things that may be’, want ongelijke seksuele verhoudingen zijn ook nu aan de orde van de dag in de popmuziek. Vooral hip hop en r&b worden hierop aangekeken. In de hit Video Phone zingen supersterren Beyoncé en Lady Gaga: ‘if you likin’ this position you can tape it.’ Is dat inderdaad wat mannen en vrouwen in de r&b en popmuziek willen? Maken mannen het liefst een filmpje van hun vriendin in een sexy positie dat ze op youtube kunnen zetten? En ambiëren vrouwelijke artiesten die rol als seksobjecten?

Bitches en ho's
Vrouwen als walking bling aan de arm van een rapper zijn de afgelopen decennia inderdaad een dominant beeld van r&b en hip hop. De Amerikaanse schrijver en muziekcriticus Kevin Powell stelt dat er voor 1985 nog een balans was tussen het aantal mannen en vrouwen in hip hop clips.1 Het was begin jaren negentig nog een schok dat er halfnaakte vrouwen in de clips van 2 Live Crew dansten. Deze ‘schokkende’ clips bleken onderdeel van een langdurige rage in de hip hop cultuur. Twintig jaar later worden de mannen, die als middelpunt van de clips fungeren, nog altijd omringd door een grote hoeveelheid bijna blote vrouwen.

Tegelijkertijd is er in de lyrics van hip hop en r&b vanaf begin jaren negentig een discussie over seksuele relaties en verhoudingen aanwijsbaar. Zangeressen als Michel'le en Mary J. Blige maakten nummers waarin mannen en vrouwen om beurten rapten en zongen, vaak over elkaar. Zo ontstond er in de hip hop cultuur ruimte voor een oud verschijnsel in de zwarte muziek: een (fictieve) dialoog tussen mannen en vrouwen over seksuele relaties. De Amerikaanse hoogleraar genderstudies Gwendolyn Pough ziet dit nieuwe hip hop podium als één met oneindig veel mogelijkheden om het publieke domein te beïnvloeden, en dus bij uitstek voor feministen erg interessant. Maar, waarschuwt ze, het tellen van vrouwonvriendelijke termen als bitches en ho’s door feministen leidt af van de diepgang van de strijd die in de nummers uitgevochten wordt.2

Tobberige nummers
Interessanter is dan ook om te kijken naar de dubbelzinnige opstelling van vrouwen, door wie het debat, bedoeld en onbedoeld, op scherp wordt gesteld. Mary J. Blige, Lil’ Kim, Rihanna en Keyshia Cole hebben allemaal in gewelddadige relaties gezeten, en verheerlijken afwisselend hun onafhankelijkheid als vrouw en complete overgave aan hun man. Dat Mary J. Blige het refrein ‘You're all I need’ zingt, is veelzeggend over de rol die vrouwelijke artiesten zichzelf vaak in nummers aanmeten. Onvoorwaardelijke trouw van vrouwen aan hun man wordt door vrouwelijke rappers en zangeressen geïdealiseerd, waar mannelijke loyaliteit door mannelijke rappers enkel voor de vriendengroep wordt gereserveerd. Mannelijke rappers als Method Man promoten ondubbelzinnig de onderdanigheid van de vrouw met hits als I'll be there for you. Hierin krijgt de geliefde van Method Man een hele lijst eisen voorgeschoteld voordat hij van haar, of eerder van haar liefde voor hem, kan houden.3

Op het eerste gezicht lijkt het debat over relaties in de hip hop en r&b nog erg traditioneel: er wordt veel met twee standaarden gemeten en de heteronorm blijft onaangetast. 4 Zelfs bij een vrouwelijke rapper die niet binnen de stereotypen past, zoals de butch looking Missy Elliott, is het nog altijd een no go area om te suggereren dat ze lesbisch zou zijn. Maar, weliswaar op heteroseksueel gebied, lijken hits van bekende namen als R. Kelly, Jeremih, Kerry Hilson, Kanye West, Keyshia Cole en Kid Sister wel degelijk op een verandering in de mainstream hip hop en r&b te wijzen: er wordt steeds meer over gelijkwaardige relaties gezongen en gerapt. Op MTV verschijnen dan ook meer en meer serieuze, tobberige nummers over problemen in relaties .

Birthday sex
Volgens R. Kelly in Number One gaat alles helemaal geweldig in zijn relatie. Vooral de seks. In hyperbolen vertelt hij over hoe geweldig het is om seks te hebben met zijn geliefde, zangeres Keri Hilson: ‘sex is like making hits’. De geliefde, die zelf, heel gelijkwaardig, ook award winning ster is, zingt: ‘this is a race where you don’t wanna come first’. Met volledige inzet de tijd voor elkaar nemen, dat lijkt ideaal. Enige twijfel ontstaat bij R. Kelly's regel: ‘after we lay down, you get to know the real me’. Dit kan een beetje opschepperig zijn, maar nog erger: het kan de boodschap uitdragen dat seks altijd eerst komt en je pas daarna elkaar beter gaat leren kennen.

Nog een stapje verder met het idee van de geweldige relatie, gaat Jeremih in Birthday Sex. In een chique en ruim huis zie je Jeremih zijn vriendin verwennen met eten en seks: ‘tell me where you want your gift’, vraagt hij. Jeremih's vriendin verdient het allerbeste zingt hij, maar het is behoorlijk self-centered dat hij zo zeker weet dat haar mooiste verjaardagscadeau seks met hem is. Je zou bijna denken dat mannen in hip hop en r&b in hun tevredenheid over zichzelf en hun rol in de relatie, nog steeds blind zijn voor de wensen en behoeftes van hun vriendin.

Ride & die
Een figuur die duidelijk niet tevreden is met zichzelf is Kanye West. Moeilijke relaties vormen onuitputtelijke inspiratie voor nummers over zijn gebroken hart. In de clip Love Lockdown zit hij alleen in een leeg huis en herhaalt hij voortdurend: ‘I’m not loving you the way I wanted to’. Strijders dringen Wests appartement binnen tijdens het refrein: ‘Keep your love lockdown’. De strijd die hier gevoerd wordt, zit in West zelf en wat hij uitdraagt is geen machismo maar kwetsbaarheid. De clip eindigt met West in foetushouding.

Eveneens gevoelig is de eerdergenoemde Keri Hilson uit de Number One clip. In het nummer Energy worstelt ze met een relatie waar ze veel van zichzelf in stopt, maar te weinig van terugkrijgt: ‘this love is taking all of my energy’. ‘I don't want us to be the end of me’. Volgens Gwendolyn Pough is dat precies waar veel vrouwelijke r&b en hip hop artiesten, zowel in hun eigen leven als in hun teksten, toch niet in slagen. Ze vallen vaak weer terug in de ride&die figuur die alles voor de man zou doen en zo nodig de gevangenis in gaan of sterven.5 Maar Keri Hilson voelt wel hoe haar relatie ten koste gaat van haarzelf en vraagt zich af: ‘how do we reverse the chemistry?’.

Keyshia Cole levert in haar nummers de strijd van iemand die een onderdanige positie heeft in een relatie. Ze laat de impact van manipulatie zien met bittere zinnen als: ‘I might as well have cheated on you as much as you accused me of cheating’. In een van haar laatste clips Trust lijkt haar gevoel van eigenwaarde minder beschadigd. Ze belt met Monica, een artiest die haar altijd heeft geïnspireerd, om relatieadvies. Monica zegt haar: ‘if he loves you, he needs to show yòu that he loves you.’ Keyshia Coles en Keri Hilsons hits wijzen op een andere rol van vrouwen in de hip hop scene, vrouwen die opkomen voor hun eigen behoeftes in de relatie. Voor mannelijke zangers is het ondertussen ook lang niet meer uncool om hun liefde en kwetsbaarheid te tonen, zoals Kanye West laat zien.

Single ladies
De dialoog over gelijkwaardige relaties wordt, net als de meeste discussies in de maatschappij, ook in de r&b en hip hop soms diepgravend en soms slechts oppervlakkig gevoerd. Een artiest die het afgelopen decennium gestaag hits heeft afgeleverd, is Beyoncé. In haar nummers zitten zulke uiteenlopende boodschappen dat bijna iedereen zich erin kan herkennen. Werd Independent Women van Beyoncés act Destiny's Child uit 2001 nog door feministen omarmd, in het nummer Single Ladies uit 2008 wordt de dubbelzinnigheid van Beyoncé en misschien wel van de main- stream r&b en hip hop mooi samengevat. De misleidende titel doet een verhaal over sterke vrouwen vermoeden, maar in de refreinen wordt duidelijk dat single ladies hoe independent ze ook zijn, uiteindelijk een man nodig hebben die hen trouwt. Bij de charismatische Beyoncé lijkt emancipatie slechts leuk om zich mee te profileren. Ze mist echter een mooie kans om zich inhoudelijk in de discussie te mengen.

Dan is Aaliyah, een paar jaar daarvoor, veel evenwichtiger in haar boodschap. In de hit Resolution vraagt ze actief om de dialoog aan te gaan met haar partner. ‘U got issues, I got issues (..) Am I supposed to change? Are you supposed to change?’, zingt ze. Met deze simpele opzet voor een gesprek met je partner heeft ze een heel volwassen nummer.

De rapper Kid Sister die met hip hop grootheden als Kanye West heeft samengewerkt, is een jonge artiest voor wie die gelijkwaardigheid al meer vanzelfsprekend is. Ze benadrukt in Get Fresh haar onafhankelijkheid met zinnen als: ‘I work my own angle-What you trynna say?-I got my own cut means I stick my own green’. Deze vrouw is niet alleen economisch onafhankelijk zoals Destiny's Childs Independent Women ook al waren, belangrijker nog: je kan haar geen onzin verkopen. ‘D-don't step to me, get fresh with me’, herhaalt ze in het refrein.

Waardeloos gedrag
Veel vrouwelijke r&b en hip hop artiesten switchen tussen bitches die no-matter-what loyaal blijven aan hun man en get-fresh-with-me sisters. Er komen steeds meer jonge artiesten die niets van ongelijkwaardigheid tussen seksen willen weten, maar helaas zijn er nog altijd hits, van zowel mannelijke als vrouwelijke artiesten, die seksuele onderdanigheid van vrouwen verheerlijken. Het discours in r&b en hip hop is echter diverser dan in veel andere muziekstromingen, waardoor het podium toegankelijker en de discussie breder is dan in de meeste andere genres. Volgens Kyra D. Gaunt (in navolging van Brian Ward) heeft hip hop zelfs nu al meer bereikt dan witte popmuziek ooit heeft gedaan, als het gaat om het leveren van kritiek op waardeloos gedrag van mannen en het definiëren van de waarde van een trotse vrouwelijke seksuele identiteit.6 De ruimte voor een dubbelzinnige seksuele houding in r&b en hip hop zorgt ervoor dat dit genre een platform voor sociale verandering is geworden. Wie de beweging niet ziet, kan beter luisteren.

Gijs Loots is muzikant in diverse bands en muziekkenner, Nora Uitterlinden is redacteur van LOVER en zit met Gijs in meerdere bands.

Noten:
1 Kevin Powell, in gesprek met mensen uit de hip hop industrie, gevonden op: https://www.youtube.com/watch?v=r2q5zlgkKas&feature= related op 1-11-'09.

2 Gwendolyn Pough, ‘Hip Hop Soul Divas and Rap Music: Critiquing the Love that Hate Produced’, in: Eileen M. Hayes and Linda F. Williams, Black Women and Music, More than the Blues, Urbana and Chicago: University of Illinois Press, 2007, 29.

3 Pough, 38.

4 Natuurlijk zijn er vele subculturen van r&b en hip hop die kritiek leveren op sociale verhoudingen, bijvoorbeeld ook op de heteroseksuele toon van de mainstream. In dit artikel richten we ons alleen op trends in de mainstream.

5 Pough, 43.

6 Kyra D. Gaunt, The Games Black Girls Play, Learning the Ropes from Double-Dutch to Hip-Hop, New York and London: New York University Press, 2006, 123.

Muzikale voetnoten:
Salt N Pepa – ‘Let’s Talk About Sex’ van Black’s Magic, Next Plateau, 1990.

Britney Spears –‘3’ van The Singles Collection, Jive, 2009.

Beyonce ft. Lady Gaga – ‘Videophone’ van I Am…Sasha Fierce, Sony, 2008.

LL Cool J – ‘ I Need Love’ van Bigger And Deffer, Def Jam, 1987.

Method Man –‘I'll Be There For You’ van Tical, The Island Def Jam Music Group, 1994.

R. Kelly ft. Keri Hilson - ‘Number One’ van Untitled, Jive 2009

Jeremih – ‘Birthday Sex’ van Jeremih, Def Jam, 2009.

Keri Hilson – ‘Energy’ van In A Perfect World, Interscope, 2009.

Keyshia Cole – ‘I Should Have Cheated’ van The Way It Is, A&M, 2005.

Keyshia Cole ft. Monica – ‘Trust’ van A Different Me, Geffen, 2008.

Destiny’s Child – ‘Independent Women pt. 1’ van Survivor, Sony, 2001.

Beyoncé –‘Single Ladies’ van I Am Sasha Fierce, Sony, 2008.

Aaliyah ft. Timbaland – ‘We Need A Resolution’ van Aaliyah, Virgin, 2001.

Kid Sister –‘Get Fresh’ van Ultraviolet, Downtown Records, 2009.