Het einde van Normativiteit: Gaga als ultieme uitweg

Gaga Feminism. Sex, Gender and the End of Normal

De Amerikaanse queer filosoof J. Jack Halberstam (vroeger Judith, nu Jack) herdefinieerde onlangs de concepten queer en feminisme. In het spraakmakende boek Gaga Feminism.Sex, Gender and the End of Normal (2012) toont Halberstam ons dat hij nog steeds op een toegankelijke, onderhoudende en relevante manier kan schrijven over het feministische potentieel en de (uit)wegen die het queerdenken ons te bieden heeft. De fascinerende titel, inclusief spetterend onderschrift Sex, Gender and the End of Normal, alleen al doet menig lezer watertanden, maar wat wil Halberstam nu eigenlijk bereiken met dit boek?

Go Gaga!

In Gaga Feminism abstraheert Halberstam het popfenomeen Lady Gaga als muzikante en performer naar het idee of concept gaga. In gaga ziet Halberstam voldoende potentieel om het feminisme van vandaag de dag een volledig nieuwe impuls te geven. Maar waar staat gaga eigenlijk voor? Halberstam ziet gaga als een synoniem voor anders en queer, waardoor het vooral de betekenis krijgt van een doodverklaring aan de geijkte paden die worden bewandeld om het normale te bewerkstelligen en te garanderen. Gaga is het nieuwe queer – terwijl queer op zich al een containerbegrip is, waarvan de betekenis verloren gaat als het gedefinieerd wordt. Gaga zou dus volgens Halberstam aanzetten tot volledige betekenisdisruptie, of het doorbreken van heteronormatieve gendernormen en normen tout court.

Interessant is dat Halberstam in Gaga Feminism tracht te ontrafelen hoe dit nieuwe queerdenken mogelijke uitwegen en strategieën biedt voor een bestaan waarin men weigert zich neer te leggen bij heteronormatieve bepalingen. Wie bekend is het met het eerdere werk van Halberstam, weet dat dit een herhaling is van wat hij eerder schreef in Female Masculinity (1998), In a Queer Time and Space (2005) en The Queer Art of Failure (2011) – alle drie terecht klassiekers binnen queer theory. Maar Gaga Feminism onderscheidt zich toch van de rest van Halberstams oeuvre, omdat de kracht van gaga er volgens Halberstam vooral in ligt om uiting te geven aan identiteiten en relaties die buiten het geaccepteerde vallen. Wat buiten de heteronormatieve logica valt, kent dus zijn eigen logica, succes en erkenning. Queer kennis komt voort uit het onderzoeken van deze eigen logica en deze falende logica kan dus volgens Halberstam ook worden ingezet als startpunt. Gaga zet niet alleen tot handelen aan, maar is zelf het handelen. Of zoals Halberstam zegt: go gaga!

Hoewel zo’n kreet best enthousiasmerend werkt, lijkt dit going gaga niet voor iedereen weggelegd te zijn. De manier waarop dit gagafeminisme wordt gecreëerd, heeft iets weg van een transgenderdenken waarin lichaam, gender en identiteit niet onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. In Gaga Feminism wordt het vrouwelijke lichaam van Lady Gaga ook losgekoppeld van het idee gaga, maar deze loskoppeling gaat wel wat te snel. Halberstam mag dan wel stellen dat er een verschil is tussen de echte Lady Gaga en haar performances die als gendernormdoorbrekend gezien kunnen worden, maar hij vergeet één ding: Lady Gaga bestaat enkel op een podium en ze kan het zich alleen maar permitteren om met haar identiteit en voorkomen te spelen net omdat ze op de bühne staat. Wanneer ik als man daarentegen volgende week in een vierkante jurk op mijn werk zou verschijnen, heb ik een groot probleem!

In de wereld van Lady Gaga bestaat er dus alleen het podium van de verbeelding, en blijft er van de echte sociale realiteit niet veel over. Nu geeft Halberstam in zijn boek wel toe dat dit gagafeminisme geen concrete wereldproblemen zal oplossen, maar wat doet het dan wel?

Gagapraktijken?

Gagafeminisme belooft om de regels van het spel te veranderen – waarmee dus toch geïmpliceerd wordt dat dit feminisme zou bijdragen aan het ontstaan van een mogelijk betere wereld. Maar dit doorbreken en veranderen van de normen waar Halberstam zo op hamert, gebeurt vervolgens evengoed op basis van uitsluiting. Het feminisme van Halberstam is namelijk heel erg gericht op de Amerikaanse urban areas en een specifieke queer subcultuur, die bijvoorbeeld zeer kritisch staat tegenover het huwelijk (tussen gelijke seksen).

In dit gagadenken moet alles blijkbaar wéér anders, nog vernieuwender, en wederom moet het spel gespeeld worden op basis van tegenstellingen. Maar hoe doe je dat dan, dat wéér helemaal anders zijn? En hoe zit het precies in Nederland, waar het homohuwelijk al ingeburgerd is? Hoe verhouden queers zich in Nederland dan tot het huwelijkvraagstuk? En hoe zit het bijvoorbeeld met transseksualiteit in het Midden-Oosten, waar geslachtsveranderende operaties in sommige landen zijn toegestaan, zodat men kan voldoen aan het heteroseksuele ideaal van een relatie? Dit zijn vragen waar je moeilijk een gaga-antwoord op kan geven.

Gaga-outlaw

Halberstams gagafeminisme is dus tot slot vooral strategisch van aard. Going gaga is bovendien een strategie die vooral doelt op een typisch rebelse houding die men wel vaker in de Amerikaanse literatuur vindt, namelijk die van de outlaw. Maar als theoretisch en praktisch feministisch model gaat het nergens heen.

Grote politieke vraagstukken – die in deze tijden van crises om antwoorden vragen – kunnen niet worden benaderd met de navelstaarstrategie die de naam gaga draagt. Maar misschien oordeel ik hier te snel en te streng, en is dat onbepaalde doel van gagafeminisme juist een manier om andere wegen uit het normatieve te vinden. Daarbij zou gaga dan niet een strategie met een welbepaald doel zijn, maar zou Halberstam de gagaqueer als een rebel without a cause presenteren. Misschien is dat het doel dat Halberstam met Gaga Feminism voor ogen heeft, en is deze mij tijdens het lezen van het boek ontsnapt?

Gaga Feminism: Sex, Gender, and the End of Normal van J. Jack Halberstam is nu uit bij Beacon Press.

__________________________________________________________________________________

Eerste afbeelding CREATIVE COMMONS 2013 ©Jen and Tony Bot