Iedereen is verliefd op Laureline

De vrouwelijke actieheldin is een veelbesproken figuur in feministische cultuurkritiek. Een symbool van vrouwenemancipatie, maar tegelijkertijd een seksistisch stereotype. Soms empowering, soms teleurstellend, maar altijd voer voor discussie. LOVER-redacteuren bespreken de komende tijd op ‘Wonder Woensdag’ hun favoriete heldinnen en hun verhouding tot het feministische gedachtengoed.

Ik was acht toen ik verliefd werd op Laureline. De kleine bibliotheek in het Veluwse dorpje waarin ik opgroeide, had maar één album van de Franse stripreeks waarin Laureline de heldin was, maar die herlas ik dan ook eindeloos. En niet vanwege Ravian, want hoe aangenaam Mézières de held van zijn fantasy-sciencefictionserie ook getekend had, Ravian was vaak maar een sul vergeleken bij de slimme, ondernemende, doortastende, beeldschone en immer ass-kickende Laureline.

Dat ene album dat in dat dorpsbibliotheekje stond, was Het Keizerrijk der 1000 Planeten, in feite het derde album van de door Mézières getekende en door Pierre Christin geschreven reeks, die zich afspeelt in de 28^ste eeuw. De mensheid heeft het vermogen om door tijd en ruimte te reizen ontdekt, en Galaxity, de hoofdstad van de aarde, is het middelpunt van het enorme Terraanse Galactische Rijk. De inwoners van Galaxity leven in een utopische virtuele droomstaat en worden beschermd door tijdruimte-agenten. Ravian is zo’n tijdruimte-agent. In het eerste album reist hij naar de middeleeuwen, waar hij Laureline ontmoet: een opstandige boerendochter die Ravians ware identiteit ontdekt en vervolgens met hem naar de 28^ste eeuw terugkeert waar ze ook tot tijdruimte-agent wordt opgeleid. Vanaf dat moment zijn Ravian en Laureline niet alleen een team, maar ook een stel. 

De reeks werd in Nederland voor het eerst in 1968 gepubliceerd in het stripblad Pep, en vanaf 1973 verschenen de avonturen van de tijdruimtereizigers Ravian en Laureline in albumvorm. Opvallend was daarbij dat de Nederlandse uitgever ervoor koos om enkel Ravian in de titel te noemen: een vreemd staaltje seksisme omdat Laureline feitelijk vaker de held van het verhaal was dan haar mannelijke kompaan. In Frankrijk werd de reeks dan ook vanaf het begin af aan uitgebracht als Valérian et Laureline. Pas in 2007, bij het twintigste album, kreeg Laureline ook in Nederland haar rechtmatige plaats terug op de titelrol.

Een mogelijke verklaring voor de keus van de uitgever om in eerste instantie alleen Ravian op de cover te zetten, is misschien wel dat Laureline een ongebruikelijke heldin is vergeleken bij de twee andere roodharige heldinnen die vanaf midden jaren 70 in Nederlandse actiestrips furore maakten. Roodhaar is net zo stoer en sexy, maar wordt nooit meer dan de sidekick van Storm. Franka begon als een echte stripheldin, een brunette die niemands sidekick was – en dat is ze ook nooit geworden. Niettemin ‘evolueerde’ ze al snel tot een pin-up met enorme borsten en een relatief klein hoofdje, die aan een paar regendruppels al genoeg heeft om uit de kleren te gaan. En hoe groter haar borsten werden en hoe kleiner haar hoofd werd, des te roder haar haren werden. Zowel Roodhaar als de latere Franka zijn gemaakt voor ‘the male gaze’, beiden onvervalste ‘objects of desire’ voor de mannelijke striplezer; Laureline daarentegen, is een ‘round character’, een intelligente en onafhankelijke heldin met wie ook meisjes zich kunnen identificeren – en op wie ze zelfs een hopeloze ‘girl crush’ kunnen ontwikkelen, die tot ver in de volwassen leeftijd nog levensvatbaar kan blijven. (Ik ben inmiddels bijna 45 en overweeg nog steeds de aanschaf van een rode pruik en een wit ruimtepakje.) Maar erg verwonderlijk is dat niet, want binnen of buiten het verhaal, en of je nu man, vrouw of alien bent: iedereen wordt verliefd op Laureline.

Maar wat maakt Laureline nou zo onweerstaanbaar? Om dat te onderzoeken moeten we eerst eens kijken naar wat de reeks bijzonder maakt. Erg onderscheidend klinkt het aanvankelijk niet: een op klassieke SF gebaseerde reeks die space-opera en tijdreis-plots combineert, met een klassieke moedige held met vierkante kin en bijbehorend plichtsbesef, vergezeld door een bloedmooie, sexy dame. De eerste albums zijn dan ook zeker niet van clichés gespeend. Maar onder invloed van de even humoristische als complexe scenario’s van Christin, die er sterke humanistische en links-liberale idealen op nahield, ontwikkelden zowel Ravian als Laureline zich gaandeweg tot veel gecompliceerdere personages in verhalen die steeds minder over het verslaan van vijanden gingen en steeds meer over ontdekken, uitdagingen aangaan en diversiteit omarmen. Een paar van Christins thema’s zijn bijvoorbeeld:

* Eenvoud en natuur zijn superieur aan technologische complexiteit
* Machismo, geweld en oorlog worden verworpen ten faveure van vrouwelijkheid en harmonie
* Macht en onderdrukking van het individu is verwerpelijk
* Vrouwen zijn in staat om mannen seksueel te manipuleren zonder dat ze zelf gemanipuleerd worden

Vooral het laatste thema brengt ons tot de kern van Laurelines narratieve functie – én tot wat haar zo aantrekkelijk maakt.

In tegenstelling tot Ravian is Laureline niet onder het technocratische bewind van Galaxity opgegroeid; ze ontbeert zijn respect voor gezag en is sterker geneigd om ertegen te rebelleren als de opdracht die het tweetal heeft gekregen tegen haar morele kompas indruist. Ze is ook impulsiever, zoals ze demonstreert in het album Het Verloren Volk, waarin ze de kant van de blijmoedige, vrijgevochten Alflololianen kiest en niet die van haar meerderen, zonder acht te slaan op de gevolgen die dit voor haarzelf kan hebben. Haar reputatie als de échte ster van de reeks bevestigt ze in het album Ambassadeur der Schaduwen: als Ravian ontvoerd wordt en ze naar hem op zoek gaat op het gigantische ruimtestation Het Centrale Punt, dat duizenden ruimtevolkeren herbergt. In feite is dit hele verhaal een solo-avontuur van Laureline. En later, als Galaxity verloren gaat in de tijd en Ravian en Laureline noodgedwongen als zelfstandige agenten door het leven moeten, is het steevast Laureline die de ethische grenzen ter discussie stelt van het werk dat ze moeten doen om te overleven. Maar wat haar voorál uitzonderlijk maakt, is dat Laureline ondanks (of misschien juist dankzij) haar onafhankelijkheid niet aarzelt om haar seksualiteit in te zetten om haar doel te bereiken. Zo weet ze zich in Land zonder sterren van de gunsten van de keizer te verzekeren dankzij haar schoonheid en haar charme. Gekleed in leer en hoge laarzen manipuleert ze in Brooklyn Station, Eindpunt Kosmos twee andere personages. En door alle albums heen laat ze zich regelmatig van belangrijke informatie voorzien door de Shingouz: drie buitenaardse, als vleermuizen met slurven ogende schnabbelaars die hopeloos verliefd op haar zijn. Niet alleen is ze Ravians gelijke en soms zelfs zijn meerdere: Laureline is, in tegenstelling tot de stripheldin als jongensfantasie, een vrouw die zelf de controle heeft over haar seksualiteit en deze waar nodig zelfs als wapen benut.

Resteert de vraag wat Laureline tot een feministisch rolmodel maakt. Het midden van de jaren 70 is immers ook de periode waarin veel tweedegolffeministen van mening waren dat de inzet van vrouwelijke charmes om je doel te bereiken gelijkstond aan je conformeren aan de patriarchale normen. Laureline bewees toen al, dwars tegen de tijdsgeest in, hoe empowering de vrouwelijke seksualiteit juist kan zijn. If you got it, use it. Het achtjarige meisje van destijds en de vrouw die ik nu ben hebben veel van haar geleerd. En al leerde ik diezelfde lessen later ook van andere rolmodellen, Laureline is het allereerste feministische icoon dat ik ooit had.

Trivia

Wie zowel de Ravian & Laureline-reeks kent als George Lucas’ Star Wars heeft gezien, kan het grote aantal overeenkomsten tussen beide fantasy-sciencefictionepossen niet ontgaan. Zo lijkt de Millennium Falcon sprekend op het tijdruimteschip van Laureline en Ravian; in The Empire Strikes Back wordt Han Solo op dezelfde manier in een blok vloeibaar carboniet gegoten als Ravian in vloeibaar plastic in het album Het Keizerrijk der 1000 Planeten; en in The Return of the Jedi draagt Prinses Leia hetzelfde slavinnenkostuum als Laureline in het album Land zonder sterren. Toen Mézières op deze overeenkomsten attent werd gemaakt, reageerde hij in het Franse stripblad Pilote (dat de reeks als eerste in Frankrijk publiceerde) met een tekening waarin Luke Skywalker en Leia Organa Ravian en Laureline in een bar ontmoeten. ‘Goh, dat we jullie hier tegenkomen,’ zegt Leia, waarop Laureline antwoordt: ‘Oh, wij zijn hier al een eeuwigheid.’

Mézières is ook verantwoordelijk voor de concept art van Luc Bessons film The Fifth Element. Toen The Fifth Element werd opgeschort zodat Besson zijn film Léon kon maken, begon Mézières aan het Ravian & Laureline-album De Sferen van Macht, waarin hij een vliegende taxi introduceerde. Mézières stuurde een exemplaar van dat album naar Besson die het beroep van zijn mannelijke hoofdpersoon in The Fifth Element vervolgens verving voor dat van chauffeur van een vliegende taxi. Het belang van de vier klassieke elementen in de film is eveneens vergelijkbaar met de betekenis die de elementen hebben in het Ravian & Laureline-tweeluik Halte Chatelet Richting Cassiopeia en Brooklyn Station, Eindpunt Kosmos. Daarnaast is de vrouwelijke hoofdpersoon in The Fifth Element, Leelo, op Laureline gebaseerd.