Is Pacific Rim een Feministische Actiefilm?

Verschillende visies op een actieheldin

Deze zomer kwam de sci-fi actiefilm Pacific Rim uit in de Nederlandse bioscopen. De Hollywood-film werd een bescheiden kaskraker met een opmerkelijk fanatieke schare fans, waartoe ik ook mijzelf reken. Pacific Rim heeft op blogs en internetfora bovendien een interessante discussie losgemaakt over racisme en feminisme, die de moeite van het verkennen waard is.  

Het verhaal van Pacific Rim lijkt simpel: De aarde wordt bedreigd door gigantische, vernielzuchtige monsters á la Godzilla die uit de Stille Ocean oprijzen en de kust onveilig maken. De mensheid bouwt daarom kolossale antropomorfe robots, Jaegers genaamd, om deze buitenaardse beesten tot moes te stompen.

Naast deze gouden formule heeft de film haar succes echter met name te danken aan het vrouwelijke hoofdpersonage Mako Mori. Ze is een karakter zoals we ze weinig zien in actiefilms en waarin veel fans zich herkennen. Te midden van al deze aandacht kan een discussie over haar feministische status uiteraard niet uitblijven, waarin ook Mako's Japanse etniciteit een rol speelt. Wat volgt is een analyse van dat publieke debat. 

De film begint vanuit het gezichtspunt van Jaegerpiloot Raleigh Becket (Charlie Hunham). In elke andere film zou deze stoere Amerikaan de wereld in zijn eentje redden. Maar de sublieme moraal van de film is juist dat het lot van de wereld afhangt van teamwork: twee piloten moeten zich telepathisch verbinden om de metalen reuzen te kunnen besturen en de monsters te verslaan. Alleen als ze perfect op elkaar zijn afgestemd, kunnen ze de wereld redden. Met dit gegeven als uitgangspunt is het niet Raleigh, maar zijn vrouwelijke copiloot, de Japanse Mako Mori, die de show steelt. Raleigh en Mako Mori zijn van elkaar afhankelijk, en de chemie tussen hen blijft een bron van wederzijdse steun. Maar Mako veegt op alle fronten de vloer aan met Raleigh. Niet alleen is ze haar copiloot fysiek de baas, ook als deskundig ingenieur dwingt ze bewondering af. De film reduceert Mako nergens tot een passief object van de mannelijke blik. Haar karakter wordt niet geseksualiseerd, veroverd, gestraft of gemasculiniseerd door regisseur Guillermo Del Toro en schrijver Travis Beacham: volgens fanatieke fans is blanke vent Raleigh eerder de cheerleader van Mako Mori dan andersom. 

Oriëntalistische stereotypering

Toch is Mako Mori’s status als feministisch icoon niet on-controversieel: met name haar omgang met haar leidinggevende officier en vaderfiguur Stacker Pentacost (gespeeld door Idris Elba) wordt door velen gezien als onderdanig. Bovendien is Mako stil, en bij vlagen emotioneel. Hiermee voldoet haar personage niet aan het beeld van de 'sterke vrouw' die seksueel vrijgevochten, assertief en bovenal onafhankelijk is, maar lijkt ze eerder een Aziatisch stereotype te vertegenwoordigen. Er is veel kritiek geuit op dit vermeende oriëntalisme, dat in de ogen van veel critici wordt versterkt door haar tegenover een Amerikaanse, blanke man te plaatsen.

Toch gaat deze simpele tegenstelling iets te kort door de bocht. Er is ook een subversievere lezing van Mako Mori’s personage mogelijk. Zo zien meerdere Aziatisch-Amerikaanse feministen in Mako's kwetsbaarheid en respect juist een emotionele diepte ze niet zou hebben als ze constant de confrontatie op zou zoeken. Bovendien wordt haar zogenaamde onderdanigheid schromelijk overdreven. Zo verslaat ze Raleigh met gemak tijdens het sparren, berispt ze hem meerdere keren om zijn gebrek aan discipline, en spaart ze nergens zijn gevoelens. Maar als mooiste voorbeeld dient de scene waarin Mako's mentor haar verbiedt om een Jaeger te besturen. Hoewel ze niets liever wil dan dat, accepteert ze zijn bevel. Als Raleigh haar vraagt waarom ze zo gehoorzaam is, antwoordt ze: 'It is not Obedience, Mr. Becket. It is Respect.' Mako weigert haar surrogaatvader en bevelhebber publiekelijk voor schut te zetten, iets wat haar in westerse ogen al snel zwak maakt. Pas achter gesloten deuren geeft ze Stacker de volle laag. 

Neokoloniale projectie

Veel fans met een Aziatische achtergrond vinden het zuivere projectie Mako af te doen als een verwerpelijk Oosters stereotype. Zij merken op dat het ideale vrouwbeeld waar Mako volgens deze critici aan moet voldoen een westers, blank ideaal is, uitgevonden door Hollywood. Kortom, dat de culturele neutraliteit van dit beeld ter discussie kan worden gesteld. Is Mako pas een sterke onafhankelijke vrouw als ze haar mening continu op een agressieve manier uit? Moet ze haar vrouwelijkheid verwerpen als zwak en vervangen door machismo? Heeft ze het pas echt gemaakt als elke hulp van mannen overbodig is? De reactie op Pacific Rim laat zien dat dit heldenbeeld niet universeel is.   

De beschuldiging dat Mako een oriëntalistisch stereotype zou zijn, wordt ironisch genoeg vaak door blanke feministen geuit. De meest volhardende verdedigers van Mako Mori zijn daarentegen juist Aziatische achtergrond, die in deze kritiek een neokoloniale bevoogding en een dubbele moraal zien. Zij ergeren zich aan de Eurocentrische eisen die aan Mako gesteld worden, juist omdat zij zich met haar kunnen identificeren. Zij voelen zich zelf onder druk gezet om westerse omgangsvormen over te nemen. Voor hen is Mako een verfrissende, zeldzame bevestiging van hun eigen culturele identiteit. Ze is in hun ogen herkenbaar als een stoere, intelligente en competente Japanse vrouw. Het klinkt voor hen alsof de critici impliceren dat een vrouw pas echt vrij en onafhankelijk is als ze haar niet-westerse cultuur achter zich laat. Dit is niet het feminisme van Mako Mori’s fans, maar een feminisme dat een neokoloniaal westers universalisme impliceert.

Bechdel Test vs. Mako Mori Test

Geen discussie over feminisme in films is compleet zonder de Bechdel Test, die representatie van vrouwen in films meet. Sommige feministen bekritiseren Pacific Rim terecht om het feit dat zij niet voldoet aan de Bechdel Test. In de film komen slechts twee vrouwen met naam en dialoog voor, ze spreken nergens met elkaar, laat staan over iets anders dan een man. Fans van de film wijzen echter op de tekortkomingen van de Bechdel Test, die nooit bedoeld was om de feministische kwaliteit van één film te meten, en alleen aantoont dat de industrie als geheel lijdt onder seksisme. Ter aanvulling hebben zij de zogenaamde ‘Mako Mori Test’ bedacht. Volgens de criteria van deze test moet er in een film ten minste één vrouwelijk personage voorkomen die haar eigen verhaallijn heeft die niet om een man draait.  De test zou niet zozeer de kwantiteit, maar vooral de kwaliteit van vrouwelijke representatie in een film moeten kunnen weergeven. 

Pacific Rim ondergraaft bewust het westerse archetype van de held als een rebelse, roekeloze eenling zonder vrees. Raleigh’s pogingen te voldoen aan dit heldenarchetype falen omdat zijn arrogantie hem in de weg zit, en hij vindt zijn plek pas als partner van Mako. Het is niet voor niets dat veel blanke critici zich niet konden vinden in de hoofdpersonages. De blanke man is in Pacific Rim eigenlijk alleen een held in zoverre hij Mako ondersteunt, en ook Mako wordt nergens een  onkwetsbare rebel die breekt met haar verleden. Dit is een subtiele boodschap die veel westerse critici interpreteren als een mankement: de film ondergraaft westers universalisme door ons een held te laten zien die niet mannelijk, blank, onkwetsbaar of onafhankelijk is, maar een veelzijdige heldin om 'u' tegen te zeggen.   

Zijn het respect en de kwetsbaarheid die de auteurs Mako Mori meegeven een knieval voor de ‘male gaze’, of juist een demonstratieve kritiek op het westerse criterium dat actiehelden altijd onkwetsbare, ongehoorzame, onafhankelijke rebellen moeten zijn? Het antwoord zegt nog het meest over de kijker. Ondanks tegenvallende kaartverkoop in de Verenigde Staten haalde Pacific Rim genoeg geld op in Azië om een vervolg te verzekeren. Er zijn inmiddels een roman, een video game en een stripboek verschenen, en de eerste 'Jaegercon' vond al enkele maanden na de release plaats. Commercieel gezien heeft de serie dus toekomst, en uitspraken van Travis Beacham doen vermoeden dat we in het vervolg meer vrouwelijke personages zullen zien. Het zou mooi zijn als Pacific Rim 2 niet alleen de Mako Mori test, maar ook de Bechdel test kan doorstaan.