Kwetsbaarheid vangen in een blik

Het werk van Monique de Leeuw

Monique de Leeuw staat al lang op mijn interview wish list. Tekenaar, fotograaf en vooral bedreven in het combineren van technieken. Steeds weer komt ze daarmee tot portretten waarin de blik van het onderwerp de hoofdrol speelt. De vrouwen en kinderen die ze neerzet laten zich kenmerken door een gemeenschappelijke kwetsbaarheid. Een kwetsbaarheid die vaak pas op het tweede gezicht binnenkomt. ‘Op dat grensgebied wil ik werken. Dat je denkt “goh, leuk” en dan “is dit eigenlijk wel leuk?” ‘

De Leeuw begon op de Hogeschool voor de Kunsten in Amsterdam, de eerstegraads lerarenopleiding en later als beeldhouwer. Ze werkte graag met albast. ‘Heel praktisch’, zegt ze zelf. ‘Je moet heel alert zijn, want je kunt niks teruggummen. Daarbij breekt het en dwingt het materiaal je steeds nieuwe keuzes te maken. Toch raakte haar creativiteit enigszins in een impasse. Ze kwam terecht in de financiële sector en werkte daarnaast af en toe aan een beeld. Tot ze in 2010 plotseling aan een atelier kon komen. Het oude gemeentehuis van Schagen bood een tijdelijk onderkomen voor een grote groep kunstenaars. De ruimte die haar geboden werd leende zich door de beperkte oppervlakte slecht voor beeldhouwen. ‘Ik heb altijd de zin gehad om te tekenen, maar nooit gedaan. Daarbij heb ik altijd graag combinaties willen maken, dus met fotografie, of tweedimensionale beelden plaatsen in een driedimensionale setting. Door dat atelier ben ik dat gaan doen.’ Haar nieuwe uitdaging werkte wonderlijk goed uit. Geboren in een familie van fotografen bleek fotografie haar in het bloed te zitten. In haar tekeningen is de achtergrond in beeldhouwen terug te zien. Scherpe vlakken en sterk aangezette lijnen geven al haar tekeningen iets gebeeldhouwds. Ze doen soms denken aan het werk van Charley Toorop; Haar onderwerpen kennen dezelfde geleefdheid.

Inmiddels is de Leeuw niet meer te houden. De productiviteit is hoog en ze vertelt vol vuur over haar werk. Het lijkt haast een verslaving. ‘Klopt. Voordat ik dit atelier betrad ben ik moeder geworden. Door de combinatie van werk en gezin en alles daaromheen, begon het gebrek aan creatieve uiting voor het eerst echt te knagen. Het tekenen bleek meditatief te werken. Heel anders dan het praktische beeldhouwen. Ik ben vrij druk van mezelf en van dingen als yoga word ik kriebelig. Hierin heb ik eindelijk die rust gevonden.’ Ze vertelt echter ook dat het een baan is naast haar gewone werk. Is dat tegenstrijdig? ‘Nou, ik moet me soms wel echt naar mijn atelier slepen. Natuurlijk ben ik moe. Maar ik ben een gelukkiger Monique, moeder, vrouw, vriendin, dochter, zus en alles wat ik nog meer ben door deze discipline op te brengen en het egoïsme daarin om te zeggen: “dit is mijn avond.” Ik werk alleen ’s avonds, niemand heeft er last van. Dan lever ik maar in op andere dingen.’

Vrouwen en kinderen vormen het thema. ‘Een subjectieve keuze, maar in mijn beleving vormen dat de meest kwetsbare groepen. Als je ziet in hoeveel landen kinderen, meisjes niet naar school mogen. Vorig jaar heeft de Taliban een meisjesschool vergast. Meisjesbesnijdenis… Dat soort dingen maakt me woest. Of laatst, dat meisje dat is gestenigd in Roemenië. Dat is een EU-land! Mensen gaan er graag op vakantie omdat het zo goedkoop is. Hoe is het in Godsnaam mogelijk dat jongeren daar op eigen initiatief een meisje stenigen? Dat haar gedrag zoveel onbegrip en haat op kan roepen, maakt me radeloos. In mijn werk wil ik die kwetsbaarheid vangen.’

Ik vraag haar naar een van haar jongetjes, uit de serie Private Party for One. In deze serie heeft De Leeuw tekeningen van kinderen uitgeknipt en steeds in een andere context gezet, om vervolgens te fotograferen. Door de verschillende achtergronden krijgt hun blik steeds een andere betekenis. Het jongetje, wit T-shirtje, knokige schouders, staat bijvoorbeeld voor een wat versleten pictogram van een herentoilet. Hij lijkt zich af te vragen of hij ooit aan het kan voldoen aan het beeld van wat een man moet zijn. ‘Jongetjes kennen uiteraard dezelfde kwetsbaarheid als meisjes. Ik vind het zo tergend als jongetjes flink moeten zijn. Laat ze kind zijn, bij hun gevoel blijven. Dat wordt veel te snel wegopgevoed.’

Ook in de serie NegaPositives zijn genderrollen goed terug te zien. ‘Ik vond op een gegeven moment oude glasnegatieven uit de jaren ’20. Afbeeldingen van vrouwen, heel oubollig, volgens alle eisen die toen golden over hoe een vrouw eruit moest zien. Door de lange ontsluitingstijd moesten die vrouwen heel lang stil staan en werd hun glimlach heel geforceerd. Pas als je ze af zou drukken zouden het positieven worden, dat vind ik al een mooi idee. Ik heb daar vervolgens hedendaagse getekende portretten achter geplaatst. Dat oude negatief geeft letterlijk een doorkijk naar nu. Maar als je goed kijkt naar de hedendaagse portretten is er eigenlijk helemaal niet zoveel veranderd.’

Zowel bij de glasnegatieven als bij haar andere werk, maakt elektrisch licht vaak deel uit van het concept. Zo tekent de Leeuw op bollampen, maakt ze gebruik van projectie, plaatst ze lampjes achter tekeningen en maakt ze kastjes met daarin door lampjes beschenen portretten. ‘Allereerst is dit een esthetische keuze. Maar ik vind het spannend dat je het werk in een donkere ruimte moet bekijken. Je wordt aandachtiger als je verder in het duister tast. We gaan doorgaans zo dankbaar voorbij aan andermans kwetsbaarheid. Nu zet ik er even de spotlight op.’

Onlangs maakte De Leeuw een film getiteld Forest kids, een samenwerkingsproject met een visueel bewerker en een muziekproducer. Ook dit werk werd tijdens een expositie in het donker getoond. De film riep associaties op met The Blair Witch Project. De kijker wordt meegenomen een bos in om steeds plotseling geconfronteerd te worden met een kinderportret. De film was angstaanjagend en werkte daardoor ook op de lachspieren. Mensen waren zichtbaar gegeneerd om hun eigen schrik. ‘Achteraf zie ik wel de associatie met The Blair Witch, maar daar is het niet mee begonnen. Deze film zit diep voor mij. Het gaat in op misbruik. Kinderen die misbruikt worden beleven hun angstigste momenten in het donker. Alles wordt ze daarin afgenomen, alle geborgenheid. De portretjes die ik heb getekend zijn heel confronterend. De kinderen kijken haast uitdagend. Door er plotseling een licht op te schijnen, kan ik de rollen omdraaien. Volwassenen schrikken ineens van onschuldige kinderen. Daar weten ze geen raad mee en dat is precies wat ik wil bereiken.’ Opnieuw begint De Leeuw bevlogen te vertellen over het waarom van een dergelijk werk. ‘Ik ben hiermee aan de gang gegaan naar aanleiding van een campagne van Sire waarin wordt opgeroepen kindermishandeling te melden. Blijkbaar wordt het dus wel gesignaleerd, maar melden mensen niet. Dat je niet uit je vel springt als je zoiets weet! Dat je niet de natuurlijke, maatschappelijk evolutionaire drang voelt kinderen te beschermen. Ik bedoel, zelfs apen hebben kinderopvang. Er wordt liefdevol en zorgzaam voor de jongen gezorgd terwijl moeders op pad zijn om voedsel te zoeken. Collectieve zorg voor het nageslacht, de soort in stand houden. Ik snap niet dat we dat zijn kwijtgeraakt.’

Voorlopig is ze nog niet klaar. ‘Ik heb elke dag wel tien ideeën, en uiteindelijk voer ik de beste uit. Maar mijn nieuwste project wordt Butterfly Blindness. Over hoe liefde, voor je partner, je kind, je blind kan maken. Ik heb daarvoor dode vlinders kunnen krijgen van een vlindertuin, echt de mooiste exotische soorten. Ik wil portretten maken in van die vlinderkastjes. Een bizar concept op zich. Dat mensen die oprecht van de natuur houden, vlinders vergassen om ze in zo’n kastje in hun woonkamer op te kunnen hangen. Die van mij zijn een natuurlijke dood gestorven gelukkig, maar evengoed vinden mensen het een beetje luguber. Ach, ik hou daar juist van, call me sick. Ik wil die vlinders op de ogen van de geportretteerde plaatsen om hun blindheid weer te geven. Laatst heb ik ook mooie veren gevonden, dat zal ook weer ergens toe leiden denk ik. Iets van vederlicht, of toch niet… Het ene werk brengt me altijd tot het volgende. Maar het blijft behelpen hoor naast werkend ouderschap. Soms moet ik inleveren op de concepten, juist door tijdgebrek. Ik zou bijvoorbeeld wel eens op grotere schaal willen werken, maar dan verlaagt de productiviteit en daarmee ook de voldoening. En daar gaat het om, die voldoening. Het is echt kunst omdat het moet.’

Monique de Leeuw exposeert vanaf 26 juni in Tuin Loet, gevestigd aan Loet 30 te Schagen en op 16, 17 en 18 december in Galerie 28, Nes 28 te Schagen

Zie: http://www.moniquedeleeuw.nl/news/tuinexpo-loet-30-06.html en http://www.moniquedeleeuw.nl/news/expotosee-16till19-12.html

Ga voor een sneakpreview van Forest Kids the movie naar:
http://www.moniquedeleeuw.nl/monique/expo-monique/forestkids-movie-preview.html

Wie alles wil weten gaat naar: www.moniquedeleeuw.nl