Liliana’s onoverwinnelijke zomer: emotioneel, persoonlijk en politiek
Lilianas onoverwinnelijke zomer cover
In 1990 wordt in Mexico-Stad een jonge vrouw vermoord. Deze 20-jarige vrouw had haar hele leven nog voor zich liggen. Liliana was een zusje, dochter, vriendin, schrijver, rebel en iemand die altijd de kant van de liefde koos. In Liliana’s onoverwinnelijke zomer reflecteert Cristina Rivera Garza op haar zusjes leven. Dit non-fictie boek, geschreven in de stijl van een roman, is een persoonlijk verhaal over verlies en rouw, maar ook een politiek verhaal over gender-gerelateerd geweld in Mexico en het gevaar van een ongelijke samenleving.
Liliana’s verhaal staat helaas niet op zichzelf. Volgens de United Nations worden dagelijks wereldwijd gemiddeld 133 vrouwen per dag vermoord vanwege hun gender, meestal door partners of familieleden. In de jaren negentig hadden ze er misschien nog geen woorden voor en werden geweldsplegingen in de naam van de ‘liefde’ nog een crime passionel genoemd, nu weten we wel beter.
Femicide
Het woord ‘femicide’ werd in 1976 geïntroduceerd door Diana Russel om de vrouwenmoorden een definitie te geven en op de te kaart zetten. Hoewel het langer duurde voor de term aansloeg bij het publiek, werd het vooral in Latijns-Amerika snel omarmd. Toen het geweld tegen vrouwen en meisjes daar een alarmerende omvang aannam was het woord een goede tegenreactie.
Er bestaan verschillende definities van de term, maar de algemene definitie is moord op vrouwen en meisjes vanwege hun gender. Dit kan in verschillende vormen voorkomen, zoals intiem geweld, misogyn geweld en eermoord.
Herinnering
Zo kwam Liliana dus ook om het leven. Dertig jaar later besluit de Mexicaanse schrijver Cristina Rivera Garza om de herinnering aan haar zusje te vereeuwigen door haar verhaal op te schrijven. Dit doet ze aan de hand van het uitgebreide archief dat haar zusje in haar laatste jaren heeft opgebouwd, vol met brieven, gedichten op bonnetjespapier en losse gedachten in de kantlijn van haar schriften.
Ook de mensen die het dichtste bij haar stonden doen hun verhaal. Vrienden, familie, klasgenoten, aanbidders: iedereen vertelt over hun eigen versie van Liliana. Deze verhalen schetsen hoe Liliana naar de buitenwereld was en hoe zij overkwam, en geven in combinatie met haar eigen woorden een volledig beeld van hoe zij was als persoon. Zo lijkt Liliana door haar eigen woorden heen aanwezig te zijn en beantwoordt ze vanaf de bladzijden de blik van de lezer.
Een liefdesverhaal?
Gaandeweg leer je Liliana kennen als een zorgzame, vrijgevige en liefdevolle jonge vrouw, die een grote groep mensen om haar heen verzamelde en genoot van het samenzijn met anderen. Al sinds haar jeugd hangt er echter een schaduw over haar bestaan: haar vriendje van de middelbare school. Jarenlang hebben de twee een soort knipperlicht relatie, totdat Angel uiteindelijk een grens overgaat die nauwelijks voor te stellen is.
Garza legt de vroegere kijk op femicide als volgt uit: “Dit was vroeger een liefdesverhaal waarin de man geen nee aanvaardt, waarin de man uiteindelijk gek wordt en een misdaad pleegt, bijna willekeurig.” Maar van die willekeur is geen sprake en het romantische laagje blijkt een dun vernislaagje die het daadwerkelijke probleem slechts tijdelijk weet te verhullen.
Ongelijkheid
Aan dit soort verschrikkelijke moorden ligt namelijk veel meer ten grondslag, wordt ook in het boek uitgelegd. In het Mexico van de jaren negentig waren de verhoudingen tussen mannen en vrouwen erg ongelijk. Het idee dat een vrouw aan een man kon toebehoren was helemaal niet vreemd, en van vrouwen werd verwacht dat ze zich binnen de lijntjes bewogen en zich onderdanig opstelden. Femicide komt hieruit voort; het is een combinatie van mannelijke haat tegen vrouwen, historische ongelijkheid en het beschouwen van vrouwen als mannelijk eigendom.
Schuld
Rivera Garza schrijft: “Het enige verschil tussen mij en mijn zusje is dat ik nooit in aanraking ben gekomen met een moordenaar. Dat is het enige verschil tussen jou en haar”. Toch merkte ze dat mensen snel een beschuldigende vinger naar het slachtoffer uitstaken. Ze zoeken snel naar de ‘eigen schuld’: hoe gedroeg ze zich tegenover mannen, was ze niet te tegendraads, gaven haar ouders haar niet te veel vrijheid? Dit soort vragen leggen de schuld bij de vrouw en ontzien de moordenaar van volledige verantwoordelijkheid. “Taal speelt hierin een grote rol: het vormt een opzet voor het geweld, praat het goed en verbergt het”.
In haar eigen woorden zit Garza “opgesloten in een bubbel van schuld en schaamte”, en hier denkt ze voorlopig niet uit te komen. Deze gevoelens komen vaker terug in het verhaal, net als de vraag of ze iets had kunnen doen om de tragedie te voorkomen. Zo worden de thema’s van rouw, schuld en spijt mooi verwerkt in een aangrijpend verhaal.
Al met al is Liliana’s onoverwinnelijke zomer een diepgaand en meeslepend boek. Hoewel je als lezer eigenlijk niet wil dat het verhaal zich in de werkelijkheid afspeelt, maakt dit de impact van de woorden des te groter. Het is belangrijk om stil te staan bij de echtheid ervan: de mensen zijn echt, de gevoelens zijn echt gevoeld en de woorden zijn echt gezegd en Liliana is echt vermoord. De brieven van Liliana maken haar aanwezigheid in dit verhaal veel uitgesprokener. Het zorgt ervoor dat het boek niet over Liliana lijkt te zijn geschreven, maar mét haar.
Klik hier om naar de website van de uitgever te gaan.
50 jaar LOVER!
LOVER draait sinds de start in 1974 volledig op vrijwilligers en donaties. Dit jaar bestaat LOVER 50 jaar. Voor de jubileumactiviteiten zijn extra middelen nodig. Informatie over (eenmalig) doneren vind je hier.
Potentiële subsidieverstrekkers zijn van harte uitgenodigd om contact op te nemen met het bestuur via .