LOVER-tips voor de kerst

LOVER tipt Beeld Margot Beekelaar

Nu de lockdown deze feestdagen roet heeft gegooid in massale kerstdiners en grote familiebijeenkomsten, heb je mooi tijd om in je eigen bubbel een goed boek te lezen, een mooie film of documentaire te kijken of boeiende podcasts te beluisteren. LOVER heeft weer een aantal tips voor je verzameld, zodat je je niet hoeft te vervelen. Fijne feestdagen!

Boeken
Mannen zijn tijdens de lockdowns meer tijd gaan besteden aan huishoudelijke en zorgtaken. Maar juich niet te vroeg! Vrouwen zijn namelijk nóg meer onbetaalde arbeid gaan verrichten, zo blijkt uit onderzoek. De ongelijke verdeling van onbetaalde arbeid is een van de factoren die de loonkloof beïnvloeden. Hierover schreef ik eerder al een artikel. Onlangs verschenen twee boeken over hetzelfde onderwerp: Waarom vrouwen minder werken dan mannen (en dat dat ook jouw probleem is) van Liesbeth Staats en Waarom vrouwen minder verdienen en wat we eraan kunnen doen van Sophie van Gool. Dit tweede boek is al eerder door LOVER getipt.

Waarom vrouwen minder werken dan mannen (en dat dat ook jouw probleem is) is een vervolg op de televisieserie die Staats vorig jaar maakte. Daarin onderzoekt ze hoe het komt dat vrouwen – ondanks hun betere school- en studieprestaties – minder betaald werken dan mannen, en voor datzelfde werk ook nog eens een lager salaris krijgen. En waarom wordt de zorg voor kinderen, familieleden en huishouden nog steeds gezien als de verantwoordelijkheid van vrouwen? Het boek, vol geestige, persoonlijke en soms pijnlijke voorbeelden, telt zo’n 150 pagina’s en leest lekker weg. Een prima lastminute kerstcadeau voor een newbie op emancipatiegebied dus. Voor gevorderden en degenen die meer verdieping aankunnen, strekt het tweemaal zo dikke Waarom vrouwen minder verdienen (en wat we eraan kunnen doen) tot aanbeveling. Ondersteund door talloze bronnen fileert Van Gool allerlei mythes en beweringen over de salarisverschillen.

Recent verschenen drie lezenswaardige boeken over seksueel geweld en misbruik. Het eerste boek dat we tippen is gemaakt door Francine Oomen. Deze schrijfster, vooral bekend van de jeugdboekenserie Hoe overleef ik, publiceerde onlangs een autobiografische graphic novel voor volwassenen met de titel Hoe overleven we? Op haar moeders sterfbed ontdekt Oomen dat ze een geheim delen: zowel haar moeder als zijzelf is slachtoffer van seksueel misbruik in hun jeugd. Moeder heeft er nooit over gesproken en dat zwijgen heeft haar leven – en dat van haar kinderen – gekleurd. In haar boek toont Oomen hoe de gevolgen van seksueel trauma van generatie op generatie worden doorgegeven. Iedereen wil het beter doen dan haar eigen ouders, maar overgeërfde ballast zeul je onbewust mee. “Ik wil door het delen van de zoektocht die ik heb afgelegd, laten zien hoe oude overlevingsstrategieën die we allemaal gebruiken, ons ook kunnen hinderen in ons leven,” zegt Oomen in een interview. Documentairemaakster Pascalle Bonnier filmde Francine Oomen in de periode waarin ze werkte aan dit boek. Hoe overleef ik - Francine Oomen doorbreekt het zwijgen is terug te kijken op NPO Start.

Hoogmoed en hebzucht zijn de motoren voor het gemak waarmee mannen denken anderen te kunnen domineren. Dit bewijst Martha C. Nussbaum in Bastions van hoogmoed met als ondertitel Seksueel geweld, rekenschap en verzoening. Nussbaum schept helderheid in het pijnlijke vraagstuk van seksueel misbruik en seksuele intimidatie. Het boek bevat een vernietigende aanklacht tegen de cultuur van male power waarmee mannen verantwoordelijkheid en rekenschap proberen te ontlopen. De drie bastions van hoogmoed die Nussbaum verkent, zijn de rechterlijke macht, de kunst en de sport. Ze rekent genadeloos af met de vanzelfsprekende bevoorrechting die de intelligentsia zich aanmeet, het onbestrafte narcisme in de kunstwereld en het giftige machogedrag van sporters en trainers. De moed waarmee velen naar buiten zijn getreden, heeft weliswaar geleid tot hervorming, maar geld en macht staan werkelijke rechtvaardigheid in de weg.

Hoe ingewikkeld en verwoestend seksueel misbruik is, beschrijft Marianne Kimmel in haar debuutroman Ondersteboven. Het is een omkeerbaar boek, dat de dynamiek van seksueel misbruik op een bijzondere manier beschrijft. In het ene deel vertelt een meisje over haar ervaringen met seksueel misbruik en in het andere deel vertelt haar dader over diezelfde gebeurtenissen. Deze confronterend roman is gebaseerd op ware gebeurtenissen. 

Vorige maand verscheen de biografie Els Borst. Medicus in de politiek, geschreven door Nele Beyens. Els Borst (1932-2014) was van 1994 tot 2002 minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Daarvoor had zij al een lange carrière in de gezondheidszorg achter de rug. Opgeleid als arts was zij onder meer medisch directeur van het Academisch Ziekenhuis Utrecht, vicevoorzitter van de Gezondheidsraad en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Borst kreeg tijdens haar ministerschap te maken met een groot aantal medisch-ethische kwesties en stond aan de basis van ons huidige zorgstelsel. Als minister voerde zij de wettelijke regeling voor euthanasie en hulp bij zelfdoding in. Ze zorgde voor leeftijdsbeperking en -controle bij de verkoop van tabak en alcohol, voerde donorregistratie in, gaf patiënten medezeggenschap en bereidde de invoering van de basisverzekering voor. Meer dan honderd wetten staan op haar naam. Twee jaar nadat ze benoemd was tot minister van Staat, werd ze in 2014 met 41 steekverwondingen vermoord door een man die haar naar eigen zeggen wilde straffen voor haar inzet voor de Nederlandse euthanasiewet.
Els Borst. Medicus in de politiek is niet alleen het indrukwekkende levensverhaal van een markante vrouw, maar ook een fascinerende geschiedenis van een halve eeuw gezondheidszorg in Nederland.

De eerste vrouw van Jennifer Nansubuga Makumbi is de Nederlandse vertaling van The First Woman, waarmee de schrijfster dit jaar de Jhalak Prize won. De eigenwijze Kirabo groeit op bij haar grootouders op het platteland van Oeganda. Ze wordt omringd door sterke vrouwen – haar grootmoeder, haar vele tantes en haar beste vriendin – maar ze voelt het gemis van haar moeder die ze nooit heeft gekend. Wie is de vrouw die haar op de wereld heeft gezet? Haar zoektocht naar antwoorden brengt haar bij Nsuuta, een vrouw die buiten de gemeenschap staat. Ze leert Kirabo dat de rebelse kracht die in haar schuilt een eigenschap is van ‘de eerste vrouw’. De eerste vrouw, die onafhankelijk en vrij was, maar die zich eeuwenlang heeft moeten aanpassen. We volgen Kirabo, terwijl ze naar haar eigen plek op de wereld zoekt. Op de achtergrond wordt haar land geteisterd door de bloedige dictatuur van Idi Amin en lijkt de wereld steeds ondoorgrondelijker te worden. De eerste vrouw is gebaseerd op het Oegandese scheppingsverhaal van de eerste vrouw. Het boek is een indringend portret over verlangen en rebellie, doordrenkt van oude tradities en feminisme.

Nice Racism is de opvolger van White Fragility, waarin Robin DiAngelo uitlegt hoe systemisch racisme werkt en zichzelf in stand houdt. In Nice Racism legt ze veelvoorkomende patronen bloot waarmee goedbedoelende witte mensen racisme juist bestendigen. Dat gebeurt vaak onbewust, juist bij mensen die zichzelf als ruimdenkende progressievelingen zien. Denk bijvoorbeeld aan de neiging tot goedpraten wanneer iemand jou een racistische opmerking verwijt en aan het bagatelliseren van racisme door opmerkingen als ‘witte mensen hebben het ook niet altijd makkelijk’. DiAngelo laat zien hoe witte mensen die andere onderdrukkingen ervaren, nog steeds profiteren van systemisch racisme. Ze schrijft openhartig over haar eigen worstelingen en moedigt witte mensen aan om hun medeplichtigheid onder ogen te zien.

In De voormoeders werpt historicus Suze Zijlstra nieuw licht op de sociale, economische en culturele sleutelrol die Europees-Aziatische vrouwen speelden in de 300-jarige Nederlandse overheersing van Nederlands-Indië. Hiervoor reconstrueerde ze de levens van haar eigen voormoeders: van de bewoners van de achttiende-eeuwse VOC-vestiging Makassar op het eiland Sulawesi, via de opzichtersgezinnen op de suikerplantages van Oost-Java tot en met haar grootmoeder, die na de Indonesische onafhankelijkheid naar Nederland emigreerde. Aan de hand van familieverhalen en op basis van archief- en literatuuronderzoek plaatst Zijlstra hun levens in een bredere, kritische en actuele historische context.
En dat is nodig. In de geschiedschrijving van de VOC staan nog altijd de Europese mannen centraal, terwijl de (vaak tot slaaf gemaakte) Aziatische vrouwen, die een cruciale rol speelden, nauwelijks ter sprake komen. In De voormoeders maakt Zijlstra de complexiteit van het koloniale verleden in Nederlands-Indië op een indringende wijze toegankelijk.

In het oude Griekenland, in de vierde eeuw voor onze jaartelling, reist Hipparchia naar Athene om kennis te maken met de rijke zoon van een vooraanstaande familie aan wie ze hoopt uitgehuwelijkt te worden. Dan ontmoet ze Crates, een vreemde filosoof die als een zwerver leeft. Naarmate het huwelijk dichterbij komt, raakt ze steeds meer in de ban van zijn denkbeelden en levenswijze. Hipparchia neemt het radicale besluit om met hem te trouwen en in eenvoud te gaan leven, geheel volgens de filosofische stroming van het cynisme. Het cynisme behelst een minimalistische levensstijl, wars van maatschappelijke rangen, standen, normen en conventies. Over deze dappere vrouw met tegendraadse ideeën maakte Barbara Stok het stripverhaal De filosoof, de hond en de bruiloft.

De Byzantijnse prinses Theophanu werd rond 960 geboren. Toen ze twaalf jaar was, werd ze uitgehuwelijkt aan keizer Otto II en in Rome gekroond tot keizerin van het Heilige Roomse Rijk. Na het overlijden van Otto II werd ze regentes voor haar zoon, die later keizer Otto III zou worden. Van 985 tot aan haar dood in 991 was zij de machtigste vrouw van West-Europa. In het rijk geïllustreerde boek Theophanu: prinses uit het oosten, keizerin van het westen schetst Dr. Mariëtte Verhoeven haar levensverhaal.

Schrijverscollectief Fixdit streeft naar meer diversiteit in de canon en de literaire wereld. Door acties, essays, open brieven en gesprekken wil Fixdit het bewustzijn over genderongelijkheid in de letteren vergroten en de canon uitbreiden met werk van belangrijke vrouwelijke auteurs. In samenwerking met literair tijdschrift en platform De Gids belicht Fixdit in de podcast Moderne klassiekers elke twee maanden een opmerkelijk literair werk, geschreven door een vrouw.

Films, series en documentaires
Ballad of a White Cow (Picl) is de derde film van het Iraanse regisseursduo Maryam Moghadam en Behtash Sanaeeha. In hun nieuwste film over een strijdbare weduwe tonen zij de Iraanse religieuze bureaucratie en wat daarin de positie van vrouwen is. Hoofdpersoon is Mina, die te horen krijgt dat haar man Babak een jaar eerder ten onrechte is geëxecuteerd. De rechter verklaart dat het de wil van Allah geweest moet zijn, want anders was het niet gebeurd. Hoewel de autoriteiten zich verontschuldigen en Mina een financiële compensatie bieden, begint Mina een stil protest tegen het systeem.

De feministische actiefilm Mayday (Amazon) is de debuutfilm van schrijfster-regisseuse Karen Cinorre. De hoofdpersoon Ana is een mishandelde serveerster. Tijdens een stevige onweersbui opent ze een van de ovens in de horecahal waar ze werkt en kruipt ze naar binnen. Daar vindt ze als een soort Alice in Wonderland de ingang naar een alternatieve werkelijkheid. Ze komt terecht bij een groepje meedogenloze strijdsters, die in een gestrande onderzeeboot leven en vechten tegen mannen die proberen binnen te vallen. Net als de sirenes uit Griekse mythen lokken ze zeelieden die ze één voor één ombrengen. De film heeft menig matige recensie ontvangen, maar is een fijne wraakfilm voor liefhebbers van films als Thelma & Louise.

Bijna iedereen die seksueel geweld meemaakt, krijgt te maken met negatieve reacties als ze anderen daarover in vertrouwen nemen. Vragen, twijfels en beschuldigingen uit de directe omgeving zijn vaak net zo traumatiserend als de heftige nare ervaring zelf. De campagne Wat kan mij helpen biedt hulp. Op de website kun je verhalen van andere slachtoffers lezen en bekijken. Wat waren hun gevoelens en twijfels? Wat heeft professionele hulp hen opgeleverd? De campagne is ontwikkeld in samenwerking met onder meer het ministerie van VWS, Centrum voor Seksueel Geweld, Slachtofferhulp Nederland, Rutgers en Fonds Slachtofferhulp. Op de website staat ook een korte documentaire, waarin Sunny Bergman onderzoekt hoe victim blaming werkt.

In de vierdelige tv-serie Zeikwijven (NPO) laten Shelly Sterk en Quinty Misiedjan zien dat de wereld waarin wij anno 2021 leven helaas nog steeds is ingericht op mannen. Hoe confronterend en ontluisterend de onderwerpen ook zijn, er valt veel te lachen, mede door de originele aanpak van Sterk en Misiedjan.

Artikelen
Bij de coronapersconferentie van 26 november wees Premier Rutte voor het eerst op het feit dat een lockdown het leven van vrouwen die in een geweldssituatie zitten juist onveiliger maakt. Vrouwen en kinderen die in hun ‘gezinsbubbel’ opgesloten zitten met een gewelddadige partner en vader lopen nog meer kans op psychisch, fysiek of seksueel geweld: de schaduwpandemie. In de meest recente nieuwsbrief van UN Women Nederland staat een terugblik op de campagne Orange the World 2021. Hopelijk zorgt de overweldigende aandacht die de campagne dit jaar wereldwijd heeft gekregen ervoor dat de schaduwpandemie op de agenda blijft. Je kunt je hier aanmelden voor de nieuwsbrief van UN Women Nederland.

In de EU kijkt men met verbazing naar Nederland, waar het debat over diversiteit en inclusie in het hoger onderwijs zo veel heftige reacties oproept, zo is te lezen in een artikel op Scienceguide. Begin deze maand werd de begroting van OCW besproken. Het onderdeel emancipatie daarin leidde al snel tot een vergiftigd debat over zwart, wit of blank en woke. Niet alleen in de academische wereld leidt het debat over diversiteit en inclusie tot veel verbijstering, ook in de EU. In de meeste andere Europese landen is het volstrekt normaal dat universiteiten streven naar diversiteit en inclusie. 

De aanpak van geweld tegen vrouwen heeft nog te weinig effect: de cijfers blijven alarmerend hoog. Geweld tegen vrouwen speelt zich voornamelijk af in de privésfeer. Jaarlijks worden in ons land gemiddeld 40 vrouwen omgebracht door (ex-)partner, of familielid. Genderneutrale termen als 'gezinsdrama' en 'crime passionnel' verhullen dat vrouwen vaker slachtoffer zijn van geweld. Jacobine Geel (College Rechten van de Mens), Mattias Gijsbertsen (Geweld hoort nergens thuis) en Christine Clement (Filomena) pleiten voor een gendersensitieve aanpak: alleen daarmee voorkom je blinde vlekken en doe je recht aan het probleem van geweld tegen vrouwen in de privésfeer.
In de afgelopen 30 jaar zijn er naar schatting ruim 1.300 vrouwen in Nederland het slachtoffer geworden van femicide. Hoogste tijd om het tij te keren. Om een steentje bij te dragen aan de strijd tegen femicide kun je deze petitie ondertekenen.

Op de website van Vrij Nederland is een mooi gesprek te lezen tussen Ellen Laan en Jens van Tricht. Laan wil met haar stichting Seksueel Welzijn Nederland de ‘genotskloof’ tussen mannen en vrouwen dichten en gendergelijkheid bevorderen. ‘Emancipator’ Jens van Tricht wil dat laatste door ‘mannen te bevrijden van het juk van mannelijkheid’. Samen willen ze problemen onder de aandacht brengen én seksueel plezier bevorderen.

Vrouwelijke kunstkopers, verzamelaars, kunsthistorici en conservatoren drukten in de afgelopen twee eeuwen hun stempel op de vorming van de museale kunstcollecties in Nederland, maar veel van hun bijdragen en activiteiten zijn in de vergetelheid geraakt. Samen met collega’s van het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, Rijksmuseum en Stedelijk Museum wil UvA-kunsthistoricus Rachel Esner hier verandering in brengen met het project De andere helft. Het aandeel van vrouwen in de Nederlandse kunstwereld, waarin de rol van vrouwelijke kunstbemiddelaars in de periode 1780-1980 centraal staat. Dit project is ook te volgen op Instagram: @deanderehelft.

Podcast De Tumor Tapes
Suus en Lex zijn twee dertigers uit Limburg. Ze zijn vijf jaar bij elkaar, wanneer bij Suus baarmoederhalskanker ontdekt wordt. Over deze episode in hun leven gaat het in de podcast De Tumor Tapes. Door het delen van hun verhaal willen Suus en Lex vrouwen overhalen om aan het onderzoek mee te doen. Voor de podcast nemen ze alle doktersgesprekken en onderzoeken op, meestal gewoon met een iPhone. Dat levert een mooi audiodocument op, waarbij je je als luisteraar vooral verbaast over het contrast tussen de zakelijke zorgmolen waarin het stel terecht komt en de emotionele impact van de diagnose.

Onewomanshow Girls and Boys
Een onverwachte ontmoeting op een luchthaven leidt tot een intense en gepassioneerde liefdesrelatie. Al snel beginnen de jonge vrouw (Hadewych Minis) en haar grote liefde zich te settelen. Ze kopen een huis, trouwen, krijgen twee kinderen en jongleren met carrières. Het leven dat ze met elkaar hebben opgebouwd is gelukkig en vergelijkbaar met dat van velen, maar gaandeweg brokkelt het huwelijk af en neemt hun leven een verontrustende wending.
Girls and Boys is een aangrijpende onewomanshow die begint als een hilarisch sprookje en eindigt in een onvoorstelbare nachtmerrie. De monoloog is geschreven door de Britse Dennis Kelly en nu in Nederland te zien onder regie van Daria Bukvi?. De landelijke tournee loopt tot en met 12 februari 2022.
Toneelgroep Oostpool heeft een vijfdelige podcast gemaakt die achtergrondinfo geeft bij de voorstelling Girls and Boys. In deze podcast, te beluisteren op Soundcloud, Spotify en Apple Podcasts, gaan Kaouthar Darmoni en Jens van Tricht met elkaar in gesprek over mannen, vrouwen en hoe we met elkaar een stap vooruit kunnen zetten op weg naar een betere en veiligere wereld voor iedereen.

Heb je zelf een tip? Deel het in de reacties. Mocht je trouwens een boek willen aanschaffen, koop het bij je lokale boekhandel of bestel het direct bij de uitgever. Veel intersectioneel-feministische literatuur vind je trouwens bij Savannah Bay; is een boek daar niet op voorraad, stuur dan een e-mail en het wordt voor je besteld.

Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier. 
Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.