Mag je als vrouw wel ouder worden? : hoe The Substance body-horror gebruikt om een feministisch statement te maken

Foto van MUBI

Het is geen geheim dat vrouwen aan een hogere standaard worden gehouden dan mannen – nergens is dit duidelijker dan in Hollywood, waar zichtbaar ouder worden, aankomen of niet voldoen aan de zeer heersende schoonheidsnorm als waardeloos wordt beschouwd. Dit is het centrale thema in Coralie Fargeats nieuwe film. The Substance is meer dan een body horrorfilm; het is een feministische dissectie van de obsessie met schoonheid en de druk die vrouwen ervaren om aan onmogelijke idealen te voldoen. Body Horror's "scares" zitten in de naam; meestal gecentreerd op de vernietiging, degeneratie of mutatie van de menselijke vorm. Met Demi Moore in de hoofdrol levert de film een krachtige boodschap over de patriarchale controle over vrouwenlichamen en de extremen waartoe vrouwen worden gedwongen in hun zoektocht naar acceptatie.

Schoonheidsidealen en macht

Nadat de actrice Elisabeth Sparkle (Demi Moore) 50 is geworden, verliest ze haar oude baan bij de netwerk-TV. Tijdens haar ontslag krijgt Elisabeth een ongeval waardoor ze in het ziekenhuis belandt. Daar krijgt ze een briefje van een knappe jonge dokter over een medicijn op de zwarte markt dat bekend staat als 'The Substance'. Dat medicijn belooft een jongere versie van een persoon te genereren met een enkele injectie. Wanhopig op zoek naar jeugdigheid pakt Elisabeth de kans en baart een sterkere versie van zichzelf: Sue (Margaret Qualley).

Er zijn strikte regels voor het innemen van ‘The Substance’. Eén regel is dat Elisabeth en Sue tijd moeten delen en om de beurt elke zeven dagen in de wereld leven. De twee delen geen geest, dus moet de oude zelf gewoon tv kijken terwijl de nieuwe zelf de stad schildert. Nadat Elisabeth geïnjecteerd is met ‘The Substance’ is het al vrij snel tijd voor Sue om haarzelf te laten zien aan de wereld. Ze gaat naar buiten en krijgt Elisabeths oude baan. Alles verloopt soepel: het tv-publiek houdt van haar! Als het Elisabeths week is om in de wereld te bestaan, zijn de zaken wat slechter. Ze gaat naar een steeg om meer buisjes en infuusvoedingen op te halen. Nadat ze een kennis van de middelbare school tegenkomt die zich haar herinnert als het mooiste meisje ter wereld, wisselen ze nummers uit. Hoewel Elisabeth hem totaal onaantrekkelijk vindt, regelt ze later toch een date met hem. Ze bereidt zich voor om uit te gaan en vertrekt, maar gaat terug naar huis om haar outfit aan te passen en steeds meer make-up aan te brengen. Ze wordt steeds ontevredener over wat ze in de spiegel ziet. Aan het einde van de scène brengt ze een streepje lippenstift over haar wang aan, in een gebaar van ontevredenheid. Het is een van de moeilijkste scènes in de film om naar te kijken. Het lijkt erop dat ze op het punt staat letterlijk haar eigen gezicht eraf te rukken. En dat omdat ze haar zelf niet jong en aantrekkelijk genoeg vindt. 

Het lichaam als strijdveld

Wanneer Sue de grenzen van de regel van één week verlengt – wat  niet mag – staan de gevolgen op Elisabeths lichaam geschreven. Eerst krijgt Elisabeth een monsterlijke oude vinger, uitgedroogd en benig met een lange, ondoorzichtige nagel. Vervolgens een paar grijze haarlokken, een buikje, een handvol voorhoofdsrimpels, die geleidelijk toenemen naarmate Sue steeds meer van Elisabeths tijd steelt. Sue zuigt het lichaam van Elisabeth leeg tot op de bodem, en stopt pas als Elisabeths ruggenmergvocht volledig is opgedroogd. Daarna wordt Elisabeth gedwongen van plaats te wisselen, anders sterft ze.

Deze horrorfilm is meer dan eng of vies: dit is in wezen een dieptrieste film. Vooral het midden zit vol met diepgewortelde metaforen voor lichaamsdysmorfie, zelfhaat en verslaving.

Moore Straalt en Schokt

Demi Moore is hiervoor perfect gecast. Ze is zeer overtuigend in het laten zien hoe haar personage zichzelf niet geloofde te zijn, wat de tragedie van wat Elisabeth zichzelf aandeed alleen maar verder duidelijk maakt: het geleidelijk aan verpesten en weggooien van een ‘perfect’ lichaam ten gunste van een kunstmatig lichaam waarvan zij denkt dat het beter is. En de manier waarop de rest van de wereld er zo enthousiast op reageerde – zelfs als elk ander personage in de film opzettelijk een gigantische karikatuur was – maakte duidelijk hoe systematisch onze samenleving het zelfrespect van vrouwen vergiftigt, vooral als het gaat om uiterlijk. Dit is een van de weinige films die ik heb gezien waarin het gebrek aan subtiliteit de zaken nog aangrijpender maakte.

Niet alleen Moore schitterde, ook Margaret Qualley verdient applaus voor het even woeste als toegewijde optreden. De scène waarin Sue werd 'geboren' bevat geweldig werk door Qualley's gezicht en lichaam vreemd en onherkenbaar te laten aanvoelen, zelfs als ik, de kijker, haar duidelijk herkende. Ook droeg ze het einde van de film, hoewel die grotendeels werd gedaan met behulp van praktische effecten.

Naar mijn mening is Fargeat slim in de verborgen berichten die ze probeerde over te brengen over de schoonheidsindustrie, ouder worden, het zelfrespect van vrouwen en de druk die we allemaal op onszelf uitoefenen, hoe oud we ook zijn. Ze probeert ons ertoe te brengen onszelf meer te waarderen, ondanks alle onvolkomenheden, en meer zelfliefde te hebben. Dit werd heel duidelijk toen Elisabeths gezicht op de Hollywood Walk of Fame stond, waar het in de stoep versmelt. Daar lijkt ze vrij te zijn van de worstelingen die ze heeft doorstaan met haar zelfbeeld en de druk die ze op zichzelf uitoefende om geaccepteerd te worden. 

Naast alle boodschappen is The Substance ook is gewoon leuk om naar te kijken. Het is een achtbaan van een horrorfilm die tegelijkertijd diepgeworteld eng en duivels hilarisch is. Fargeats regie en oog voor sociaal commentaar brengen deze twee tonen ongelooflijk goed in evenwicht, wat zorgt voor een onvergetelijke spannende rit die zeker de moeite waard is – zolang je het maar kunt verdragen.

Cijfer: 8/10
Een film die zowel afschrikt als intrigeert, en die je niet snel zult vergeten.

Steun LOVER!
LOVER draait sinds de start in 1974 volledig op vrijwilligers en donaties. Wil je dat een van Nederlands oudste feministische tijdschriften blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind hier. 

Meer LOVER? Volg ons op X, Instagram, LinkedIn en Facebook.