Oz the Great and Powerful

Sinds een aantal weken draait de nieuwste bewerking van het verhaal van “The Wizard of Oz” in de bioscopen: Oz, the Great and Powerful, met in de hoofdrollen o.a. James Franco (127 Hours, Spiderman) en Mila Kunis (Black Swan, That ‘70s show). Is deze versie geëmancipeerder dan de immer populaire versie uit 1939 met Judy Garland, of grijpt de film juist terug op achterhaalde normen en waarden? Eva Wijman stelt vast dat dit laatste helaas het geval is.

Het verhaal van de Wizard of Oz is wereldberoemd en heeft al vele bewer-kingen geïnspireerd. In de nieuwste bewerking, Oz the Great and Powerful (2013), ziet de kijker voor het eerst het complete verhaal van de myste-rieuze tovenaar van Oz. De film probeert de vraag te beantwoorden hoe het mogelijk was dat een gewone man zonder magische krachten de machtigste man van dit sprookjesrijk werd. Regisseur Sam Raini en sce-narioschrijvers Mitchell Kapner en David Lindsay-Abaire proberen humbug Oz als de traditionele mannelijke held te herschrijven in een verhaal dat altijd de vrouw en het kind op de voorgrond plaatste. Het resultaat is een jammerlijke terugkeer naar sterk achterhaalde normen en waarden.

Oz the Great and Powerful is de meest recente in een lange serie van films en musicals gebaseerd op L. Frank Baum’s beroemde kinderboek The Wonder-ful Wizard of Oz (1900). Het oorspronkelijke boek vertelt het verhaal van Dorothy, een zevenjarig boerenmeisje uit Kansas, dat door een tornado naar het Land van Oz wordt gedragen. Daar gaat ze op zoek naar de To-venaar van Oz, die volgens de inwoners van Oz de macht heeft om haar weer naar huis te sturen. Oz belooft haar wensen te vervullen als ze de Boze Heks van het Westen weet te doden. Dorothy slaagt erin de queeste tot een goed einde te brengen maar ontdekt dan dat de Tovenaar een bedrieger is. Hij blijkt een gewone man die zelf ook per ongeluk in Oz te-recht is gekomen. Dorothy besluit op zoek te gaan naar Glinda, de Goede Heks van het Zuiden, en na een aantal hachelijke avonturen vindt ze haar en keert ze uiteindelijk terug naar huis.

The Wonderful Wizard of Oz was revolutionair in zijn tijd. Aan het begin van de twintigste eeuw stond het idee van jeugdliteratuur nog in de kinder-schoenen en heldenverhalen met meisjes in de hoofdrol helemaal. Doro-thy was een van de eerste echte kind-heldinnen. Baum, de auteur, was getrouwd met Maud Gage, de dochter van prominent feministe Matilda Joslyn Gage. Gage woonde enkele jaren bij haar dochter en schoonzoon en ze konden het goed met elkaar vinden. Baum was zelf ook politiek ac-tief en steunde het vrouwenkiesrecht en de vrouwenbeweging. Zijn progressieve ideeën vertaalden zich naar verhalen met vooral veel sterke vrouwelijke personages.

The Wonderful Wizard of Oz is daar geen uitzondering op: Oz werd gered door het meisje Dorothy en ook geregeerd door vrouwen: de rechtmatige troonopvolgster was Ozma, een jonge prinses. In The Wonderful Wizard of Oz lag de macht in handen van de vier heksen, de Goede Heksen van het Noorden en Zuiden, en de Boze Heksen van het Oosten en Westen. Toch kan je Oz niet echt een matriarchaat noemen: de Goede Heksen zijn passief en weten de tovenaar noch de Boze Heksen te verdrijven. Zowel vrouwen als mannen lijken machteloos in Oz. Het is het kind, Dorothy, dat uiteindelijk Oz kan bevrijden. Deze idealisering van een pre-puberale vrouwelijke onschuld zorgt dat het boek uiteindelijk toch wat Victoriaans blijft.

Deze gedateerde rolpatronen in de oorspronkelijke boekenserie zijn vooruitstrevend vergeleken bij de conservatieve film The Wizard of Oz met Judy Garland uit 1939. In de Verenigde Staten is dit de meest vertoonde en meest langdurig populaire film aller tijden. De film wijkt op een aantal gebieden af van het boek en ontneemt het verhaal daarmee helaas veel feministische ondertonen. Judy Garland, met haar afgebonden borsten, is een geïnfantiliseerde vrouw die gevangen zit in een uitzichtloos leven wat ze ook nog eens uiteindelijk leert te accepteren. In de film is Dorothy niet meer de onbetwiste heldin, maar de typische damsel in distress die constant gered moet worden. Haar avonturen in Oz zijn niet meer dan een droom; een reis door haar onderbewuste met een onbevredigende conclusie. Dorothy besluit namelijk uiteindelijk dat ze nooit op avontuur had moeten gaan en vindt het geluk “in her own backyard”. De rest van de vrouwen in deze film ontkomen ook niet aan een stereotype vrouwbeeld: de Boze Heksen zijn oud en bitter, en de Goede Heks is popperig en passief.

Net zoals de meeste bewerkingen van na de jaren vijftig baseert Oz the Great and Powerful zich op deze grote Hollywood klassieker. De paralellen tussen Dorothy en Oscar “Oz” Diggs worden benadrukt: beide dromen van een ander leven en avontuur. Oz wil “great things” met zijn leven doen en voelt zich, net als Dorothy, niet gewaardeerd door zijn omgeving. Het land maakt van zowel Oz als Dorothy bij aankomst meteen een held. Maar waar Dorothy vooral moest leren dat ze haar hartewens en plek in de wereld alleen thuis kon vinden, leert Oz hoe hij een goed mens moet zijn en wordt hij uiteindelijk koning van Oz. In Oz vindt hij zijn grote liefde en de film eindigt met de lang en gelukkig suggestie die we van dit soort sprookjes gewend zijn. Het contrast tussen de mannelijke Oz en de vrouwelijke Dorothy wordt pijnlijk duidelijk: de nieuwe film bevestigt de rolpatronen in de klassieker. De man vindt macht en aanzien in een fantastisch sprookjesrijk en de vrouw leert dat haar eigen haard en achtertuin haar uiteindelijk het gelukkigst maken.

Bovendien ligt de regering van dit Oz niet in de handen van een meisje of vrouw. De instabiliteit in de macht is ontstaan doordat de Koning van Oz, de vader van Glinda, is vermoord door de Boze Heks. Deze Glinda is assertiever en stoerder dan haar voorganger uit 1939, maar niemand neemt haar als leider serieus. De inwoners van Oz hebben een leider no-dig om in te kunnen geloven, en dat kan blijkbaar geen vrouw zijn. De film is een trieste bevestiging van hoe de media “sterke” vrouwen nog veel te vaak afbeelden: vooral geschikt om een dwalende man weer op juiste pad naar Goedheid en Grootheid te krijgen.

Glinda’s gevecht tegen Evanora - de Boze Heks van het Oosten - zorgt dat ze toch niet helemaal tot marionet of passieve engel verwordt. Glinda confronteert haar vijand in een magisch duel en verbant haar uiteindelijk uit de Smaragdstad. Eventjes is het publiek getuige van een triom-fantelijk moment van ‘girl power’: “Out of bubbles?” vraagt Evanora na-dat ze haar tegenstander van de troon stoot. Waarop Glinda antwoordt: “Don’t need them. Bubbles are just for show” terwijl ze Evanora tegemoet vliegt en het tweetal uiteindelijk in het gevecht belandt waar ze al jaren op wachten. Jammer genoeg doet de film de boodschap van de bedrieglijkheid van uiterlijke schijn meteen weer teniet: Glinda verslaat Evanora namelijk door haar haar schoonheid te ontnemen.

Oz the Great and Powerful is een groots 3D spektakel dat mee lijkt te willen liften op het succes van Wicked, de bestseller van Gregory Maguire, en de gelijknamige musical. In tegenstelling tot Wicked doet Oz echter absoluut niet zijn best een vernieuwend verhaal neer te zetten of Goed en Kwaad te bevragen, laat staan de gender rollen die hier vaak bij horen. Een voorspelling, een afgewezen vrouw die daarom van het rechte pad af-wijkt, een prachtige prinses die wacht op een held uit een ander land om haar te bevrijden...we hebben het allemaal al zo vaak gezien.

Wat dat betreft is er dus na zeventig jaar weinig veranderd. Gelukkig heeft Oz voornamelijk vernietigende recensies gekregen. Disney, we vinden allemaal dat dit zoveel beter gekund had.

Oz the Great and Powerful (Engels, 130 minuten) draait momenteel in de bioscopen.