Patricia Cornflakes kijk op kunst en feminismen #1

Django Unchained: Er kan maar één held zijn

In deze nieuwe columnreeks, bespreekt Patricia Cornflake – een fictieve auteur van tekst en beeld en de stem van feministisch kunstenaar Suzanne van Rossenberg  – verschillende actuele kunstvormen vanuit een persoonlijk en gefragmenteerd perspectief. Oude metaforen en stoffige paradoxen worden hierin opgeruimd ten behoeve van fris en feministisch kijkplezier. In dit eerste deel maak je kennis met Patricia’s kritische reflecties op Quentin Tarantino’s meest recente film, Django Unchained.

Je hebt Lara Lee Candie-Fitzwilly (gespeeld door Laura Cayouette), de zus van de eigenaar van de vier na grootste katoenplantage in Mississippi, en je hebt Broomhilda (of Brünhilde) von Shaft (gespeeld door Kerry Washington), een slavin op deze plantage. Dit zijn meteen de twee belangrijkste vrouwelijke personages in Django Unchained van Quentin Tarantino. Ze komen allebei in totaal nog geen dertig minuten in beeld tijdens deze bijna drie uur durende epische film.

Dit is niet geheel onlogisch: vrouwen hadden in de 19^de eeuw in de Verenigde Staten sowieso minder rechten dan mannen. Het kiesrecht voor vrouwen was in de Amerikaanse staten pas vanaf 1920 een feit – een opmerkelijke 55 jaar na de afschaffing van slavernij. Dit gegeven maakt mevrouw Candie-Fitzwilly, die ook nog eens weduwe is, tot een rechteloze figurante in een maatschappij waarin het witte ras superieur was aan de zwarte bevolking. Dat Tarantino haar ondanks dat toch niet ontslaat van haar verantwoordelijkheid als mens, blijkt uit haar voortreffelijk gestileerde en nietsontziende einde. We herkennen dat als het gecomponeerde, functionele geweld en bloedvergieten van Tarantino. In die zin is gelijke behandeling hem niet vreemd.

Het verhaal draait in feite om Broomhilda, de vrouw van voormalig slaaf Django. Samen met zijn bevrijder en premiejager, de Duitse Dr. Schultz, begeeft hij zich in het hol van de leeuw: de katoenplantage van de extravagante, francofiele Monsieur Candie. Ondertussen maakt de kijker kennis met Broomhilda in Django’s herinneringen en visioenen. Bij aankomst op de plantage maakt ze uiteindelijk haar echte entree. Als slavin verandert Broomhilda van een hooggeplaatste, Duits sprekende vertrouwelinge in een hoer. Voor Django is zij zijn vrouw en muze. Strijdbaar, maar ongewapend, en daarmee juist in Tarantino’s stijl van geweld en bloedvergieten, zonder stem en onnodig verbeeld als slachtoffer. Dit is onvergelijkbaar met het personage van De Bruid die succesvol voor haar vrijheid en zelfbeschikking streed in de twee delen van Kill Bill, een reeks die in veel feministische boekenkasten te vinden is.

Gelukkig voor Django is Broomhilda hem ook trouw gebleven. Tarantino heeft haar afhankelijkheid nodig om Django het onmogelijke te laten nastreven – en belangrijker – om vanuit een nog niet eerder verteld perspectief de zwarte en witte levens te tonen op de Amerikaanse katoenplantages. We zien ongeletterde, domme, witte horigen en geprivilegieerde, geschoolde, zwarte vertrouwelingen. Is buiten de plantages Django’s uitzonderlijke, vrije positie nog duidelijk herkenbaar door zijn andere kleur, dan zaait zijn positie binnen de plantages verwarring bij iedereen. We krijgen hier een idee van hoe complex het is om mythen te doorbreken. En ja, Tarantino doet dat op superieur esthetische wijze — twee redenen waarom je geen feministische spelbreker hoeft te zijn wat deze film betreft.

Django is een held, maar geen leider van een opstand, of een verlosser. Dat is verfrissend en sluit aan bij het mensenrechtenperspectief dat tegenwoordig wordt gebruikt om de positie van individuen die ongelijk behandeld worden, te verbeteren. Daarmee ondermijnt Tarantino bepaalde hedendaagse machtsbetogen over ras. Ook kan hij de beschuldiging van Spike Lee van respectloosheid naar een zogenaamde homogene identiteitsgroep toe van zijn schouders af laten glijden. Vermeend neokolonialisme is met dezelfde beweging een ridiculisering van de Europese moderne geschiedenis waarin Dr. Schultz en Monsieur Candie respectievelijk Duitsland en Frankrijk verbeelden. Welke duiding van de film nu ook de juiste is, de film wakkert in ieder geval maatschappelijke discussie aan.

Django Unchained is vermakelijk en gelaagd, maar het ontbreekt de film aan een concrete alternatieve vertelling over gender. En Tarantino weet dat maar al te goed. In de groep van opzichters op de plantage zit namelijk een figuur die een opvallende zakdoek voor de mond draagt en niet te herkennen is als man of vrouw. Dit niet te identificeren personage doet denken aan een passing woman, een vrouw die als man leeft omwille van haar sociale positie.

Ik weet het zeker: dit personage is De Bruid uit Kill Bill die op elk moment de mythen van mannelijkheid en vrouwelijkheid bloedig overhoop kan schieten! Deze sprank van feministische hoop maakt wel iets goed, maar suggereert ook ten onrechte dat in kunst de verhoudingen op basis van gender en van ras niet tegelijkertijd te ondermijnen zouden zijn.

Beide cartoons; COPYRIGHT 2013 ©Suzanne van Rossenberg