Sabrina the Teenage Witch, toen en nu
o-SABRINA-THE-TEENAGE-WITCH-facebook-e1461604645536
Tijdens mijn middelbareschooltijd zat ik als bebrild en bebeugeld meisje ’s avonds steevast voor de televisie voor mijn dagelijkse dosis escapisme, in de vorm van tv-series over Amerikaanse tieners die allemaal knap, rijk en vooral erg Amerikaans waren. Door de slimme programmering van Nickelodeon rolde ik van Clueless gelijk door naar Saved by the Bell en Sweet Valley High. Maar het hoogtepunt van de avond was altijd Sabrina the Teenage Witch, die niet alleen de grappigste van de vier was (alleen al vanwege Salem, de cynische pratende kat), maar ook het meest herkenbaar. Mijn interesse, en die van vele andere Sabrina-fans, werd dan ook gewekt toen Netflix eind vorig jaar een reboot van Sabrina aankondigde na het succes van de nieuwe serie Riverdale. Maar waarom waren we allemaal zo massaal fan van Sabrina? En – de hamvraag in dit tijdperk der reboots – wat heeft de nieuwe serie toe te voegen?
Sabrina in de 20e eeuw
Zeg Sabrina en je zegt Melissa Joan Hart, de blonde, blauwogige all-American girl die haar zeven seizoenen lang vertolkte. Maar Sabrina is oorspronkelijk een personage van Archie Comics, het beroemde Amerikaanse stripuniversum waar ook de personages uit de serie Riverdale hun oorsprong vinden. Met het oog op de stijgende populariteit van Riverdale besloot Netflix dat het tijd werd om meer met Archie Comics te doen, en hun keus viel op Sabrina. De titel van de nieuwe serie, die voor twee seizoenen van elk tien afleveringen in de planning staat, wordt The Chilling Adventures of Sabrina. Dat lijkt erop te duiden dat Sabrina het eerder moet opnemen tegen bovennatuurlijke wezens en duistere krachten dan tegen haar sarcastische kat en vervelende schooldirecteur.
Sabrina Spellman werd bedacht in 1962 en werd toen omschreven als een “spunky and flirtatious, sometimes scatterbrained teenage witch”, met twee echte toverkollen als tantes die vonden dat Sabrina niet kwaadaardig genoeg is. Met name tante Hilda maakte Sabrina zo het (liefdes)leven af en toe zuur. Terwijl ze probeerde haar krachten onder controle te krijgen had ze ook nog te stellen alle perikelen van de tieners van die tijd, en draaide haar leven met name om haar vriendje Harvey. Maar Sabrina’s echte succes kwam met de bekende tv-serie, waarin tantes Hilda en Zelda een stuk aantrekkelijker en behulpzamer waren. Ook Sabrina zelf kreeg een make-over: van populaire flirt naar een nerdy buitenbeentje. De Sabrina die we kennen hield van biologie en wiskunde, had maar een paar loyale vrienden, was voortdurend het pispaaltje van de populaire Libby en zette zichzelf nogal eens voor schut, met magie of niet. Aan de andere kant hield ze ook van feestjes, kleren en make-up, en neigde ze regelmatig naar rebellie.
Het idee dat heksen altijd lelijk, oud en gemeen zijn werd verbannen: hoe verfrissend was het om te zien dat Sabrina en haar tantes met beide benen in de 20e eeuw stonden, compleet met vliegende stofzuigers en hippe kleren.
Ze lieten zien dat goedgeklede en knappe vrouwen geen leeghoofden waren, evenmin als intelligente en geleerde vrouwen grijze muizen of suffe studiebollen waren. Dat klinkt logisch, maar veel andere series en films van die tijd bevestigen dat meisjes en vrouwen nog regelmatig in de ene of de andere categorie werden geduwd. Tante Zelda, een briljante wetenschapper, was autoritair en een tikje arrogant, terwijl tante Hilda spontaner en meer laid-back was, en zich door de eeuwen heen kostelijk vermaakte door van baan naar baan te springen. Beide vrouwen hadden minnaars bij de vleet en spraken openlijk over hun perikelen met mannen – of reageerden het af op Salem. De aflevering waarin ze dream dates bakken van man dough was maar een van de hilarische voorbeelden waarin ze oppervlakkig seksisme op de hak namen.
Daarnaast vormden ze samen met Sabrina een niet-traditionele, maar hechte familie waarin liefde en aandacht centraal stonden: ze hadden het beste met haar voor en accepteerden haar zoals ze was.
Tienermeisjes volgens de jaren ‘90
Het zwaartepunt van Sabrina lag nooit helemaal bij haar relatie met Harvey, maar vooral bij de manieren waarop Sabrina leerde omgaan met haar dubbele identiteit. Als half-heks en half-mens was ze nooit helemaal een van beide, wat niet alleen vaak hilarische scenes opleverde maar ook oprechte en gevoelige momenten. Met een beetje goede wil kun je iets lezen in het feit dat ze letterlijk in de kast moest om naar de magische wereld, the other realm, toe te gaan, maar het is iets te veel lof voor de luchtige serie om te stellen dat er een vergelijking werd getrokken tussen heksen in de serie en minderheden in de echte wereld, zoals dat ook in Harry Potter wordt gedaan. Zeker omdat de serie zo overwegend blank en heteronormatief is. Toch is Sabrina, als een van de vele Amerikaanse series met een tienermeisje als hoofdpersonage en haar alledaagse belevenissen als onderwerp, een goed voorbeeld van de media die meesurfden op de derde feministische golf. Aangezien tienermeisjes nog steeds regelmatig als naïef, oppervlakkig, en niet serieus te nemen worden beschouwd, was het eigenlijk best revolutionair dat tv-series als That’s So Raven en Clarissa Explains It All (ook met Melissa Joan Hart) en films als The Princess Diaries zo populair waren.
Ook Sabrina was kritisch en creatief, maar desondanks leunde de serie voor haar grappen nog stevig op traditionele opvattingen over gender, en daarnaast op een wel heel erg witte cast. Ik weet nog dat ik de aflevering “Sabrina the Teenage Boy” best een eyeopener vond; in deze aflevering verandert Sabrina zichzelf met een spreuk in een jongen om zo Harveys vriendengroep binnen te dringen en erachter te komen of hij vreemdgaat of niet. De grote verschillen tussen jongens en meisjes worden onmiddellijk duidelijk: als ze als meisje een boer laat is het smerig, maar als jongen krijgt ze schouderklopjes van haar vrienden; en terwijl ze haar advies over het maken van een kapotte auto wegwuiven als ze Harvey opzoekt in een garage, is ze als ‘Jack’ opeens de expert. De aflevering trapt nog een paar open deuren in door te benadrukken dat mannen toch echt voornamelijk van auto’s, sport en eten houden en vrouwen van kwebbelen en uitgaan, maar laat ook zien dat Sabrina, haar tantes en de sukkelige directeur van haar school, die een oogje heeft op Hilda, toch buiten de stereotypes vallen. Sabrina leert dat ze van sommige ‘jongensdingen’ wel houdt en van andere niet. En ondanks dat in deze aflevering mannelijkheid en vrouwelijkheid als zulke aparte categorieën worden beschouwd, is er een onverwacht tedere scéne waarin Harvey ‘Jack’ tegenkomt in de toiletten, terwijl Jack op het punt staat om terug te veranderen in Sabrina. Harvey wijst Jack erop dat zijn mascara uitloopt: “I don’t have a problem with it, but the guys, they’ll be all over you,” zegt hij. Dat verraste me toen ik het terugkeek. Door de bril van het heden bezien laat Sabrina veel te wensen over wat inclusiviteit betreft, maar zette de serie zeker grote stappen met overtuigende, driedimensionale vrouwelijke personages en verhaallijnen die niet alleen over liefde en relaties gingen, maar ook over vriendschap, familie en identiteit.
Sabrina de millenial
The Chilling Adventures of Sabrina heeft vooralsnog geen releasedatum, maar komt naar verwachting wel dit jaar uit. Wat kunnen we verwachten van Sabrina’s reïncarnatie anno 2018? En waar kijken we het meest naar uit? De serie zal in ieder geval een stuk volwassener zijn, en uit wat er tot nu toe over bekend is kunnen we opmaken dat deze meer weg zal hebben van Buffy the Vampire Slayer dan de oorspronkelijke tv-serie. De meeste castleden zijn al bekend, onder andere Miranda Otto (Eowyn uit Lord of the Rings), die tante Zelda zal gaan vertolken. Ook nu speelt zij het autoritaire gezinshoofd dat zich over Sabrina ontfermt, maar wel een die zich wijdt aan het dienen van “the Dark Lord as a member of the Church of the Night”. Daarnaast worden de twee zussen al vanaf het begin tegen elkaar opgezet, met tante Zelda als “very much Cain to aunt Hilda’s Abel”.
Ik verwacht dat de reboot net als het origineel de definitie van wat een heks is zal oprekken, en meer in zal spelen op de problemen van Amerikaanse tieners van nu – PTSS, genderidentiteit, seksualiteit – waar Sabrina’s ‘half-half’ identiteit ook bij komt kijken. Hopelijk zal er ook meer ruimte zijn voor LHBT+ personages en personages van kleur, en niet alleen stereotypen om maar het hokje ‘diversiteit’ af te kunnen vinken. En hoewel het nog een opgave is om tussen het alledaagse en het bovennatuurlijke door te laveren zonder dat het absurdistisch of slechte horror wordt, doet de opwinding rond de serie vermoeden dat fans van old-school horrorfilms hun hart op kunnen halen. Minder zwarte katten, meer zwarte magie. Bring it on!