'Sociale verandering komt niet met alleen een wet'

Sara Marcus over grassroots activisme, media en riot-grrrl-nostalgie

In 2010 publiceerde Sara Marcus Girls to the Front, The True Story of the Riot Grrrl Revolution. In dit boek wilde ze de geschiedenis van de feministische beweging die haar zo heeft geïnspireerd opschrijven. Op het moment tourt ze door Europa voor een lezingenreeks. Hoe kijkt ze nu terug op riot grrrl en welke toekomst heeft feminisme volgens haar? 

Riot Grrrl ontstond begin jaren negentig in de VS als antwoord op de conservatieve politiek en macho muziekscenes van dat moment. In plaats van een levend jassenrek te zijn voor hun vriendjes bij een concert, gingen groepjes jonge vrouwen zelf vooraan bij het podium staan. Hand in hand, zodat ze niet weggeduwd konden worden. Ze vormden een front tegen seksuele intimidatie en spraken af elkaars publiek te zijn als iemand een eigen optreden of tijdschriftje zou hebben. Uit deze do-it-yourself netwerken kwamen van de oost- tot westkust bands voort als Bikini Kill en Gossip en filmmakers als Miranda July. Toch verdween riot grrrl als beweging na een paar jaar alweer. Sara Marcus was zelf ooit een piepjonge riot grrrl en vond het zó jammer dat de geschiedenis van de beweging nooit is opgeschreven dat ze in goede riot-grrrltraditie besloot het dan maar zelf te doen.

meisjesoogpunt
Dat deze jonge feministische beweging vooral in muziekscenes plaatsvond is volgens Marcus niet verwonderlijk. 'Zodra je op een bekken slaat of een akkoord speelt op een electrische gitaar, heb je in één beweging veel stereotypen doorbroken over hoe meisjes zich behoren te gedragen,' vertelt Marcus door de telefoon vanuit Brooklyn, op de vooravond van een lezingentour door Europa. Voor haarzelf was riot grrrl ook een manier om zich los te maken van verwachtinspatronen. Ze herinnerde zich dat ze als kleiner kind 'loud' en zelfverzekerd was. Maar als tiener werd ze stiller, bang om seksuele toenadering uit te lokken. Terwijl in de politiek begin jaren negentig over de hoofden van meisjes werd gepraat of abortus weer illegaal moest worden, was riot grrrl een beweging waar over seks en seksueel geweld gepraat werd vanuit een meisjesoogpunt. Toch vond Marcus' moeder het maar niks dat haar dochter zich bij de riot grrrls aan wilde sluiten. 'Ze was heel feministisch, daar niet van. Maar zij las ook wel wat de media erover schreven. Dat was enorm gesensationaliseerd: riot grrrls zouden altijd topless op het podium staan, niet nadenken over wat ze doen en lawaaiige, slechte muziek maken.'

Hoe de media riot grrrl presenteerden bleek een van de grootste problemen van de beweging. Na een paar slechte ervaringen werden er afspraken gemaakt de media te boycotten; degenen die wél met de media spraken werden als verraders gezien. De beweging, vond men, moest over onderlinge steun gaan, niet over een marketable imago. Met Marcus praatten de vroegere riot grrrls wél: 'We zijn natuurlijk zo'n vijftien tot twintig jaar verder, dus mensen hebben er wat meer afstand van kunnen nemen,' vertelt ze. 'Maar nog belangrijker: ze kúnnen tegenwoordig ook minder krampachtig met de pers omgaan want er is nu internet. Als ik iets schrijf waar iemand het niet mee eens is, dan komt dat wel in een tweet of op een blog terecht.'

Elle-taal
Over de media van de laatste jaren is Marcus sowieso positiever: 'Ik werk sinds een half jaar als freelance redacteur voor het vrouwenblad Elle. Natuurlijk staan er dingen in waar je als vrouw eigenlijk niks aan hebt, zoals "koop deze jurk van tweeduizend dollar" en "doe ook aan plastische chirurgie"; maar de rest is hartstikke feministisch. Elle is niet radicaal-feministisch, en het blad heeft zeker niet altijd oog voor alle andere vormen van sociale uitsluiting, maar het gebruikt wél de term 'feminisme'. Mensen die zich niet meteen met feminisme zouden associëren, lezen er op deze manier toch over in Elle-taal. Dat helpt om het stereotype van de altijd maar boze en ongelukkige feminist onderuit te halen. Dat geeft mij moed, want ik denk dat we discussies over feminisme moeten blijven houden, en de term niet op moeten te geven.'

Niet alleen Elle maar wel meer media in de VS schrijven over feminisme, van de muzieksite Pitchfork tot opinieblad Time. Marcus is daar blij om, máár: 'de redenen zijn verkeerd. Vrouwenlevens worden net als begin jaren negentig gebruikt om conservatieve stemmen mee te winnen. "Wie zal vrouwen het meest onder de duim krijgen?" - dat vat zo'n beetje de kandidaten samen die met Obama strijden om het presidentschap. De vrouwenonderdrukking die je in Amerika ziet - zoals voornemens om abortus weer illegaal te maken en anticonceptie te vermoeilijken - komt volgens mij voort uit het feit dat Amerika nooit helemaal heeft leren omgaan met het feit dat mensen seks met elkaar hebben. We hebben deze rechten al veertig jaar geleden gekregen, dus het is wel triest dat we onszelf nu organiseren om deze rechten te verdedigen.'

in a heartbeat
In tegenstelling tot de politiek zijn de Amerikaanse media volgens Marcus de afgelopen twintig jaar wél verder ontwikkeld: 'Ik zie veel erkenning in de media dat deze politieke debatten onacceptabel zijn. Ik ben enthousiast over het feit dat mensen bij elkaar komen om hier actie tegen te ondernemen. Dat rechten die je al decennia lang hebt in a heartbeat kunnen verdwijnen, maakt je ook alert en actief.'

Riot grrrl kan bij die actieve houding nog steeds een inspiratie zijn, is Marcus' overtuiging. Is ze er dan niet bang voor dat riot grrrl door nostalgische ogen wordt bekeken, en daardoor een te schattig en veilig onderwerp uit het verleden wordt om nog tot activiteit aan te kunnen zetten? 'Ik zie riot grrrl als een fase in de evolutie van het feminisme,' zegt ze. 'De woede en de onverzoenlijke houding van riot grrrl zijn lastig om met hoge intensiteit lang vol te houden. Hopelijk groeit zo'n beweging dan uit tot een bron waar je inspiratie uit haalt. Dat lukt heel goed, zo merkte ik afgelopen week nog. We hadden toen een evenement in Brooklyn waar we girls' issues van 1992 vergeleken met die van 2012. Ik wil niet dat de riot grrrl verhalen die ik vertel een soort in memoriam worden. Dat zou ook niet terecht zijn. Kijk bijvoorbeeld naar Pussy Riot die zich in Rusland inzetten tegen Poetins vrouwonderdrukkende beleid. Zij zeggen dat ze ook geïnspireerd zijn door riot grrrl, dus de houding en inzichten worden zeker nog actief opgepakt!'

Marcus wil verder dan politiekkritiek alleen. 'Sociale verandering komt niet met alleen een wet. Een rechtszaak winnen of een politicus kiezen is niet alles. Ik denk dat je dit moment wel een wake up call kunt noemen. We moeten verder kijken dan verkiezingen en wetten alleen. Als we elkaars houding en opinie écht willen beïnvloeden moeten we onze energie in grass roots communities stoppen, zodat je goed weet wat er speelt op verschillende plekken in de samenleving.'

Waar zijn die grass roots communities dan te vinden? Voor Marcus is dat misschien wel de belangrijkste vraag die we ons op dit moment kunnen stellen. 'Mensen hebben het er alsmaar over. Ze schrijven op een website dat grass roots communities belangrijk zijn. En dat vind ik ook! Op internet kun je netwerken leggen en communities op die manier ondersteunen. Maar we moeten óók face to face met elkaar in discussie blijven gaan.'

Met Sara Marcus in discussie? Dat kan op 19 maart in Meneer Malasch, waar ze een lezing zal geven over de rol van kunst en muziek in grass roots activisme en de toekomst van het feminisme.

Reading Riot! Meneer Malasch, 20.00 uur Postjesweg 2, Amsterdam, toegang 5 euro

Zie ook:

Girls to the Front, The True Story of the Riot Grrrl Revolution

Open Series

Foto's (behalve auteursfoto) © Suzanne Klappe