'Stop taking my hand!'
De Force ontwaakt bij de Star Wars-heldinnen
Vanaf de release van A New Hope in 1977 geldt Star Wars als een mijlpaal in de entertainment-geschiedenis van de Westerse wereld. De klassieke ‘hero’s journey’ over een boerenpummel die ontdekt dat hij een magische ridder is met een missie om de melkweg te redden (of over radicalisering en terrorisme), werd zo’n megahit dat de fanatieke obsessie met de wereld en karakters van Star Wars de afgelopen 38 jaar altijd zichtbaar bleef in de mainstream. Omdat Star wars niet bepaald een feministische reputatie heeft, ging Tim de Visser naar The Force Awakens om de balans op te maken. Deze review bevat hevige spoilers voor Episode 1 t/m 6, en milde spoilers voor The Force Awakens zelf.
De rol van vrouwen in de oorspronkelijke trilogie bleef afgezien van figuranten en een enkele bijrol beperkt tot Prinses Leia Organa, gespeeld door Carrie Fischer. Leia was moedig, initiatiefrijk en lag constant in de clinch met ‘scruffy nerfherder’ Han Solo, die later haar love interest zou worden. Ondanks het feit dat ze begaafd is in de Force en niet op haar mondje gevallen is haar meest vernederende moment ook het beeld dat zich op het culturele netvlies heeft gebrand: tijdens een poging om Han Solo te redden, wordt Leia tot slaaf gemaakt door gangster Jabba de Hutt. Het beeld van Leia in metalen bikini, vastgeketend aan een gigantische ruimteslak, is het universele symbool geworden voor de seksuele fantasieën van nerds. Niet bepaald haar meest glorieuze moment. Kort daarna wurgt ze de slak in kwestie met haar ketenen, wordt bevrijd door haar broer… en laat alle andere slaven achter op zijn exploderende ruimtejacht.
In de universeel verguisde prequels is het met vrouwen niet veel beter gesteld. Natalie Portman speelt Koningin Amidala, die ondanks een kleine rol in het verhaal en de actie toch vooral wordt gereduceerd tot de gedoemde geliefde van de getormenteerde Anakin. Hun tenenkrommende relatie eindigt in tragedie als hij wordt verleid door de Dark Side. De details zijn onzinnig, en uiteindelijk is haar zwangerschap en onvermijdelijke dood de oorzaak van zijn corruptie tot de beruchte Darth Vader. Ook niet bepaald een positieve representatie voor vrouwen.
In The Force Awakens neemt J.J. Abrams (‘Lost’, ‘Star Trek’) de regie over van George Lucas, en laat gelijk zien dat hij meer respect heeft voor de oorspronkelijke trilogie dan Lucas zelf. Misschien zelfs te veel respect, want sommige karakters en plot-elementen zijn zo letterlijk herhaald dat het af en toe voelt als een reboot van A New Hope in plaats van een volwaardig vervolg op Return of the Jedi. Het is duidelijk dat Disney en Abrams de fans gerust willen stellen: Star Wars is weer terug in vorm.
Het begin is sterk, en introduceert de nieuwe cast perfect: Finn (John Boyega, Attack the Block) is een berouwvolle Stormtrooper die ontvlucht aan de imperiale ‘First Order’ die hem als kind al tot soldaat heeft gemaakt. Al snel werkt hij samen met de woestijnjutter Rey (nieuwkomer Daisy Ridley), en verzetspiloot Poe (Oscar Isaacs, Ex Machina). Het trio wordt opgejaagd door de gemaskerde Sith krijger Kylo Renn. Het tempo ligt hoog, de spanning is voelbaar.
Als Finn zich onmiddellijk opwerpt als Reys beschermer, is ze daar niet van gediend. Ze keurt zijn bevoogding meermaals af met een streng ‘Stop taking my hand!’. Het wordt al snel duidelijk dat Finn en Rey allebei op hun eigen manier eenzame overlevers zijn, en in elkaar een gelijke vinden, een bondgenoot waarop ze kunnen bouwen. Rey is geen damsel in distress, integendeel. Noch wordt ze een romantisch of seksueel object voor Finn, of de kijker. Ze is het centrale karakter, en JJ Abrams behandelt haar als zodanig. Haar gender komt niet ter sprake in de film, ten goede of ten kwade. Het is een welkome verademing in het canon van Star Wars. Rey is een vindingrijke, zelfverzekerde en moedige heldin, energiek neergezet door Ridley. Haar karakterontwikkeling vormt de kern van de film, en haar raadselachtige verleden maakt me enthousiast voor de toekomst.
Rey is niet de enige vrouw die haar opwachting maakt. Gwendoline Christie, Lupita Nyong’o en Carrie Fischer spelen competente, professionele vrouwen in posities van autoriteit. De vanzelfsprekendheid van de diverse casting is ook verfrissend zichtbaar in termen van ras: het verzet is duidelijk een geslaagde multiculturele alliantie, en niet alleen door de buitenaardse wezens. Racistische en seksistische fans zullen ongetwijfeld klagen over de diverse cast, en hen de schuld zullen geven van alle minpunten. Al voor de release ontstonden internetcampagnes die Star Wars en JJ Abrams (die joods is) beschuldigen van ‘witte genocide’ en ‘omgekeerd seksisme’. En hoewel de film niet perfect is, zou ik de diversiteit van de casting juist een onverdeeld succes noemen. Boyega, Isaacs en Riley zijn boeiend, grappig en sympathiek. Als zij het centrum blijven vormen van de trilogie, zit het met de cast wel goed.
The Force Awakens kent haar publiek, en probeert de formule van de oorspronkelijke trilogie toe te passen op een nieuwe generatie en nieuwe doelgroepen, zonder teveel risico’s te nemen. Thema’s als verscheurde families, boetedoening en loutering door geweld zullen liefhebbers zeer bekend voorkomen. In de tweede akte blijft de film te zeer leunen op de legende van de oorspronkelijke trilogie, wat de vaart uit de film haalt. Het gebrek aan originaliteit valt dan ook des te meer op. De droid met gevoelige informatie, de vlucht voor de gemaskerde dreiging, de infiltratie van het superwapen. Je hebt deze film eigenlijk al gezien. Ironisch genoeg krijgen de onverwachte twists in het verhaal vaak weinig dramatische opbouw. JJ Abrams wil te veel vertellen in te korte tijd.
Gelukkig blijken de verwijzingen naar eerdere films later een bron van effectief drama die leidt tot een grootse ontlading. Zowel de filmmakers als de karakters in TFA proberen bewust de geschiedenis van A New Hope te herhalen. Rey, Poe en Finn treden op verschillende manieren in de voetsporen van Leia, Han en Luke, terwijl Kylo Renn zich expliciet beroept op het voorbeeld van Darth Vader. Toch zijn ze allemaal interessante variaties op hun archetypen, met genoeg diepte om te verrassen. De film is op zijn sterkst als juist de eigenheid van de nieuwe karakters wordt verkend, en dat mag wat vaker gebeuren. Ieder van hen heeft hun eigen potentieel dat duidelijk wordt gereserveerd voor de rest van de trilogie. Abrams worstelt soms met de balans tussen het verleden en de toekomst van Star Wars.
De zinderende finale komt aan als een mokerslag, en maakt daarmee veel goed. Er is genoeg mysterie over om mij enthousiast te maken voor het vervolg. De nieuwe cast is charmant en de karakters interessant, De film is een visueel genot door een strategische combinatie van praktische sets en CGI. De muziek van John Williams is weer ouderwets iconisch. Het verhaal, hoe simpel het ook is, verdient meer ruimte. Ik hoop dat de volgende films wat meer van de oude formule afwijken. De aandacht ligt wat mij betreft te zeer op het verleden, en dat is zonde van de nieuwe karakters. Ik kan niet wachten op een Director’s Cut, die alle scenes tijd geeft om te ademen. Of de beloftes van The Force Awakens worden ingelost, is natuurlijk afwachten. Die verantwoordelijkheid ligt nu bij cinematografische duizendpoot Rian Johnson (‘Brick’, ‘Looper’), die episode VIII zal schrijven en regisseren.
Al met al zou ik zeggen dat Star Wars Episode VII: The Force Awakens aan alle verwachtingen voldoet. Het is geen inzichtelijke deconstructie van het genre, geen pretentieus Oscar-lokaas. Soms schiet de hommage door naar imitatie, met wisselend effect. Aan het einde van de rit is het een vermakelijke avonturenfilm met een witte vrouw en een zwarte man in de hoofdrol. Het is niet te onderschatten wat voor positieve invloed dat kan hebben op een cultuur die gedomineerd wordt door mannelijke, witte helden en perspectieven. Dit is voor de verandering eens niet mijn machtsfantasie. In The Force Awakens wordt de lightsaber symbolisch doorgegeven aan Finn en Rey. Als dat de enige blijvende invloed is van deze film, dan is het de moeite waard geweest. Het is liefdevol gemaakte scifi-pulp, zoals Star Wars altijd was. Niet meer en niet minder