Van sprookje naar rape story

De jaren van Roxane Gay – In ongetemde staat

Roxane Gay won dit jaar de PEN Center USA Freedom to Write Award. Hoogste tijd dus om bij Lover wat aandacht aan deze schrijfster te wijden, die in 2014 zo veel publiciteit kreeg. Lees vandaag de recensie van An untamed state door Christina Lammer. De recensie van Bad Feminist volgt volgende week.

Hoe ervaar je privilege? Mireille Duval Jameson, een van de hoofdpersonage uit In ongetemde staat (An untamed state, 2014) groeit op in de VS. Ze is de jongste dochter van rijke ouders, papa’s lieveling en getrouwd met een welgestelde witte Amerikaan. Haar Haïtiaanse ouders hebben een klein paleis gebouwd op hun eiland van afkomst. Haar vader maakt zijn familie hierdoor tot een doelwit van de armoede in Haïti. Want die armoede verleidt sommige Haïtianen tot ontvoeringen en geweld om aan geld te komen.

Mireille wordt op een dag plots uit haar auto getrokken op weg naar het strand. Haar man en zoon blijven reddeloos achter. Wanneer zij haar trots intact probeert te houden en zich verdedigt tegen de ontvoerders worden deze alsmaar gewelddadiger. Zij wordt voortdurend verkracht. Haar vader weigert de geëiste som te betalen – de ontvoering sleept voort en wordt steeds wreder.

Herinneringen aan haar goede leven helpen Mireille de ontvoering te doorstaan. Ze denkt aan de liefde voor haar man. Hoe ze hem uit argwaan over de oprechtheid van zijn gevoelens eerst op afstand heeft gehouden. Hoe groot haar terughoudendheid in het begin ook was: uiteindelijk geeft ze zich over. Er ontvouwt zich een romantisch huwelijk dat de onderhuidse scheiding van klasse en ras in de VS weet te weerstaan. Maar herinneringen zijn ook iets wreeds: ze redden je niet alleen uit je verdriet, ze maken je ook duidelijk hoe groot de kloof tussen heden en verleden is.

Deze kloof wordt in de roman niet alleen vanuit Mireille’s perspectief verbeeld. Je leest ook wat de familie doorstaat terwijl ze op haar terugkomst wachten. Terwijl de gekidnapte onoverkomelijk getraumatiseerd raakt, leer je als lezer de machteloosheid van de omstaanders kennen. Dit is wat de roman tot een pareltje maakt: het gaat hier niet alleen om het slachtoffer, het gaat hier óók om de hulpeloosheid van haar directe omgeving, die door de ontvoering een eigen trauma beleven. Of juist geen.

Weer terug bij haar familie weet vooral Mireille’s echtgenoot zich geen raad met haar trauma. Hoe heeft zijn vrouw binnen enkele dagen zo kunnen veranderen? Kan hij van iemand houden die het verleden niet los kan laten? Iemand die zich als een gek gedraagt, die ineens onbeschoft en agressief is? Hem treft toch geen schuld, waarom moet hij boeten voor wat anderen haar hebben aangedaan? Gay toont hier het pijnpunt van een trauma: de grenzen tussen vriend en vijand zijn voor altijd vervaagd. Er bestaat geen enkele onveilige situatie meer, alles is gevaarlijk. Je bent altijd alert om je te kunnen verdedigen. Het is uniek hoe Gay in kaart heeft weten te brengen wat een trauma teweegbrengt bij omstaanders, en hoe de dynamiek van sociale contacten hierdoor verandert.

En dan is de roman toch niet helemaal perfect. De passages over de herinnering aan het huwelijk en het leven vóór de ontvoering lijken wel uit een bouquet/teenreeks te komen. Beschrijvingen van de geliefde gaan niet veel dieper dan “wat ben je mooi”. Dat hun liefde louter lijkt te berusten op lichamelijke aantrekkingskracht is onrealistisch, moet er niet meer zijn dan seks om een koppel jarenlang zo gelukkig te krijgen? Er mist een indruk van hun intellectuele affectie. Of trap ik niet in de val die de schrijfster de lezer stelt? Want juist door de lichamelijkheid in het huwelijk te benadrukken lijkt het contrast tussen het leven pré- en post-trauma groter. Gay vertelt  een sprookje dat dat zich ontwikkelt tot een rape story.

 An untamed state  is te bestellen bij http://www.savannahbay.nl/