Whatever happened to Wonder Woman?

De vrouwelijke actieheldin is een veelbesproken figuur in feministische cultuurkritiek. Een symbool van vrouwenemancipatie, maar tegelijkertijd een seksistisch stereotype. Soms empowering, soms teleurstellend, maar altijd voer voor discussie. LOVER-redacteuren bespreken de komende tijd op Wonder Woensdag hun favoriete heldinnen en hun verhouding tot het feministische gedachtegoed. Jennie Barbier leidt de serie in met een verhouding over de moeder der actieheldinnen: Wonder Woman, wiens geschiedenis nauw verweven is met belangrijke politieke en economische ontwikkelingen op het gebied van vrouwenemancipatie.

Wonder Woman was de eerste vrouwelijke actieheldin die als hoofdpersoon fungeerde in Amerikaanse stripboeken. Ze maakte haar debuut in 1941, toen de superheldenstrip vooral onder jongens zeer populair was. In dit door mannen gedomineerde genre hield ze zich staande naast populaire helden als Batman en Superman. Wonder Woman was sterk, heldhaftig en onafhankelijk: een uniek rolmodel voor die tijd. Door de jaren heen heeft Wonder Woman veel vrouwen op feministische wijze geinspireerd, waaronder de bekende Amerikaanse feminist en activiste Gloria Steinem, die een groot fan is en Wonder Woman zelfs op de cover zette van de eerste editie van Ms. Magazine.

Oorspronkelijk was Wonder Woman bedoeld als krachtig rolmodel in een tijd dat zulke voorbeelden voor vrouwen hard nodig waren. De Tweede Wereldoorlog was in volle gang en veel mannen waren naar Europa gestuurd om te vechten aan het front. Het was aan de vrouwen om de Amerikaanse economie draaiende te houden in hun afwezigheid. Net als Rosie ‘We Can Do It’ the Riveter was Wonder Woman in die tijd een symbool voor vrouwelijke kracht en doorzettingsvermogen. Ze had geen man nodig om haar te redden, sterker nog, ze was zelf constant bezig haar geliefde Steve te redden uit allerlei benarde situaties. Wonder Woman-stripverhalen toonden een sensationeel beeld dat in die tijd niet vaak te zien was, en eigenlijk nog steeds vrij uitzonderlijk is: een vrouw die een man in haar armen naar veiligheid draagt.

Hoewel Wonder Woman net zo sterk was als Superman en net zo dapper als Batman waren het vaak juist haar traditioneel vrouwelijke eigenschappen die haar in veel verhalen superieur maakte aan deze mannelijke helden. Wonder Woman was net iets zachter, rechtvaardiger en eerlijker dan haar mannelijke collega’s. Ze was uiteraard ook degene die het meeste verstand had van schoonmaken en ze deed als vanzelfsprekend dienst als secretaresse van ‘The Justice Society’ waar ze deel van uitmaakte. En natuurlijk was ze, zoals een ‘echte vrouw’ betaamde, ook altijd bezig met haar uiterlijk, getuige haar flatterende bustier en wapperende rokje.

Desondanks hadden de Wonder Woman-strips uit de jaren 40 een sterke feministische ondertoon. Als de dochter van een godin en prinses van de Amazones had Wonder Woman een puur matriarchale oorsprong. Ze vocht in haar strips dan ook niet alleen tegen slechterikken, maar ook tegen een patriarchaal systeem dat vrouwen zwak, afhankelijk en ongelukkig maakte. Wonder Woman had wel een love interest, piloot Steve Trevor, maar ze weigerde zich aan hem vast te leggen en ging nooit in op zijn huwelijksaanzoeken. Ze had het immers veel te druk met écht belangrijke zaken, zoals onrecht bestrijden en de wereld redden. In haar verhalen spoorde Wonder Woman vrouwen aan om sterk en onafhankelijk te zijn en was daarmee haar tijd ver vooruit.

Tegen het einde van de jaren 40 was het echter gedaan met de emanciperende boodschappen in Wonder Woman-stripverhalen. De oorlog was voorbij en de mannen keerden terug naar huis. Vrouwen hadden even mogen proeven van het andere leven, maar nu was het de bedoeling dat ze wilde ideeën over heldendaden uit hun hoofd zetten en terug de keuken in gingen. Dit is te zien in de media van die tijd, die bijna alleen nog maar vrouwen toonden in de onderdanige rol van ‘gelukkige huisvrouw’. Wonder Woman kreeg ernstig te lijden onder de feministische backlash. Haar verhalen draaiden steeds minder om het redden van de wereld en steeds meer om romantiek. Het kwam regelmatig voor dat ze zelf door een mannelijke held gered moest worden. Ook werd ze minder vaak afgebeeld als vechtende superheld en was ze vaker te zien in benarde posities, vastgebonden of gevangengenomen, huilend en om hulp roepend. De eens zo dappere heldin werd effectief gereduceerd tot slachtoffer, niet langer in staat om haar eigen boontjes te doppen en altijd hunkerend naar de liefde van een stoere man. Ze werd, kortom, als vrouw terug op haar plaats gezet.

Zoek de verschillen: links een Wonder Woman comic uit 1942, rechts een exemplaar uit 1969.

Pas in de jaren 70, tijdens de tweede feministische golf, kreeg Wonder Woman weer wat aanzien. Hoewel ze in haar strips allang niet meer de emancipatoire heldin van weleer was, groeide ze in deze tijd uit tot een symbool van het feminisme. Het ter discussie stellen van tradionele genderrollen alsmede de herwaardering van traditioneel vrouwelijke eigenschappen heeft altijd deel uitgemaakt van de feministische agenda, en Wonder Woman belichaamde beide. In deze periode kwam ook de zeer populaire tv-serie uit, met Lynda Carter in de titelrol. Het succes van Wonder Woman op tv inspireerde meerdere series met een vrouw in de rol van actieheld: The Bionic Woman en Charlie’s Angels sloegen direct aan bij het publiek. Hoewel de vrouwen in deze series uiteraard voldeden aan het heersende schoonheidsideaal en vaak schaars gekleed rondhuppelden, vormden ze in ieder geval een afwisseling op het stereotype van de ‘damsel in distress.’ Bovendien bewezen ze dat een actieserie met een vrouw in de hoofdrol een succes kon zijn, iets waar studiobazen altijd zeer sceptisch over waren.

In de loop der jaren zijn er vele stripboeken, films en tv-series in de voetstappen van Wonder Woman gevolgd. Ellen Ripley, Sarah Connor, Xena, Buffy, Lara Croft, The Bride, Katniss, allemaal populaire actieheldinnen in succesvolle franchises. Maar, net als Wonder Woman, ook allemaal heldinnen die vroeg of laat de prijs voor vrouwelijke kracht moeten betalen. Ze zijn vaak doodongelukkig of labiel, krijgen te maken met buitensporig geweld en sterven regelmatig in een daad van zelfopoffering. Door deze backlash worden ze vaak al onschadelijk gemaakt voordat ze hun feministische potentieel kunnen vervullen.

En waar is Wonder Woman eigenlijk gebleven? Haar afwezigheid valt extra op in een tijd waarin alle populaire striphelden van weleer inmiddels zijn afgestoft om opnieuw grote successen te vergaren: Batman, Superman, Spiderman, The Hulk, Iron Man, Thor, Captain America... Allemaal hebben ze in de afgelopen jaren meerdere films, sequels en reboots op hun naam staan. Binnen het genre is Wonder Woman de enige populaire held die nog altijd ontbreekt. Dat deze ontbrekende held een vrouw is, is natuurlijk geen toeval. Hollywoodstudio’s blijven vasthouden aan de achterhaalde mythe dat actiefilms met een vrouw in de hoofdrol geen bezoekers trekken omdat vrouwen niet van actiefilms houden, en mannen niet van sterke vrouwen. Succesvolle kaskrakers zoals het recente The Hunger Games (2012) en het recordbrekende vervolg Catching Fire (2013) met de stoere, boogschietende heldin Katniss in de hoofdrol worden afgedaan als uitzonderingen.

Er is wel een lichtpuntje: in de voor 2016 geplande film Wonder Woman. Het zal voor het eerst zijn dat Wonder Woman op het grote scherm te zien is. De introductie van het personage op het witte doek zou weleens de eerste stap kunnen zijn naar een volwaardige Wonder Woman-franchise. Fans houden hun hart vast. Laten we hopen dat de feministische Amazoneprinses van weleer in ere wordt hersteld en Wonder Woman opnieuw de kans krijgt om een nieuwe generatie superheldinnen te inspireren.

Meer over de bijzondere ontstaansgeschiedenis van Wonder Woman vind je hier.

Kijk ook naar de documentaire Wonder Women: The Untold Story of American Superheroines.