Zij zei #metoo: de verhouding tussen macht en gender

Cover Zij Zei

Twee jaar lang deden journalistes Kantor en Twohey onderzoek naar de affaire Weinstein. Hun speurwerk leidde uiteindelijk tot zijn arrestatie. Over deze zoektocht schreven zij een indrukwekkend boek: een heldere en gedetailleerde reconstructie van onderzoeksjournalistiek die leest als een spannende detective.

Op 5 oktober 2017 publiceerden Jodi Kantor en Megan Twohey een artikel in The New York Times dat een schokgolf teweegbracht. Maandenlang hadden ze geruchten over seksueel wangedrag door Hollywood-producer Harvey Weinstein onderzocht. Ze voerden vertrouwelijke gesprekken met actrices en medewerkers, weerstonden druk van juristen en privédetectives en trokken financiële sporen van afkoopregelingen na. Ze voelden aan dat dit een groot verhaal was dat Weinstein ten val zou brengen. Maar wat er na de publicatie gebeurde, hadden ze niet voorzien: hun artikel werd een katalysator achter de wereldwijde #metoo-beweging. Mannen van alle rangen en standen werden aangesproken op hun misdragingen. Overal weigerden vrouwen nog langer te zwijgen. Ze spraken zich uit, voor zichzelf en voor toekomstige generaties.

Dit najaar verscheen een groot aantal boeken over #metoo, verkrachtingscultuur en toxic masculinity. Artikelen en analyses over de opkomst en impact van de #metoo-beweging buitelen de laatste tijd over elkaar heen, zoals hier.

In september jongstleden verscheen She Said van onderzoeksjournalistes Jodi Kantor en Megan Twoney. Een maand later verscheen de Nederlandse vertaling Zij Zei. Het boek beschrijft het onderzoek naar het wangedrag van Harvey Weinstein: de journalistieke zoektocht, de onthullingen en de impact. Zij Zei is een meeslepend verslag van een culturele verschuiving en een monumentale journalistieke prestatie. Opvallend is dat een week na publicatie van She Said een tweede boek over dezelfde affaire uitkwam: Catch and Kill door journalist Ronan Farrow. Saillant detail is dat de drie journalisten - Kantor, Twohey en Farrow - intensief met elkaar hebben samengewerkt om de Weinstein-affaire aan het licht te brengen.

Zij Zei is meer dan een minutieuze reconstructie van gedegen journalistiek onderzoek. Het boek maakt duidelijk hoe lastig het is om seksueel wangedrag van machtige mannen te onthullen. De tegenkrachten zijn enorm, tot en met intimidatie en bedreigingen aan toe. Juist hierin ligt de kracht van dit boek. De auteurs proberen niet zozeer het seksueel overschrijdende gedrag te bewijzen, hetgeen vaak een geval van ‘zij zei, hij zei’ is, maar leggen het systeem bloot dat dergelijk gedrag mogelijk maakt. Een systeem van ‘enablers’, zoals intimi van de dader, juristen en woordvoerders, die het geweld bagatelliseren, ontkennen en/of afkopen. Zij maken zich pas druk om het wangedrag wanneer het bedrijf of hun eigen carrière erdoor schade lijken op te lopen. Tot de ‘enablers’ horen ook de zwijgers, de gedogers, degenen die hun ogen sluiten voor het publieke geheim. Het systeem is een vicieuze cirkel met daarin ook de slachtoffers, die uit pure machteloosheid en in arren moede zwijggeld aannemen en een geheimhoudingsverklaring ondertekenen. Kantor en Twohey beschrijven het systeem haast zonder oordeel. De huiveringwekkende feiten spreken voor zich.

De effecten van #metoo worden alom bejubeld; eindelijk is er gerechtigheid, eindelijk worden slachtoffers geloofd en gehoord, eindelijk durven vrouwen hun ervaringen te uiten. Hoewel ik de impact van #metoo niet kleiner wil maken dan die is, ben ik niet zo optimistisch. Dr. Iva Bicanic, hoofd van het Centrum Seksueel Geweld, tweette onlangs dat de invloed van #metoo overschat wordt: “Voor volwassen vrouwen kan ik dit verhaal goed volgen. Goede zaak! Maar voor jongens/mannen en kinderen die in eigen kring seksueel misbruikt worden, is weinig veranderd. We beseffen onvoldoende dat juist zij later risico lopen in een #metoo-situatie terecht te komen. En dat het anno 2019 oké is om open te zijn over je ervaringen? I wish. Nog steeds krijgen slachtoffers met victim blaming te maken. Als we daar nou eens mee zouden stoppen, hebben we de helft minder therapeuten nodig”.

De publicatie van dat andere Weinstein-boek ging gepaard met beduidend meer tromgeroffel en media-aandacht dan Zij Zei van de twee vrouwelijke journalisten. De schrijver is meermaals aangeduid als The Man Who Took Down Weinstein. Ik vind daar wat van. Zou het kunnen dat het verhaal van een man (nog steeds) als geloofwaardiger en waardevoller wordt beschouwd is dan dat van twee vrouwen? En is dat niet precies de kern van #metoo?

Titel: Zij Zei. #MeToo: het journalistieke onderzoek, de onthullingen en de wereldwijde impact
Auteurs: Jodi Kantor en Megan Twohey
Vertaling: Nannie de Nijs Bik en Annemie de Vries
Uitgeverij: Atlas Contact
ISBN: 9789045038667
Uitvoering: paperback, 336 pagina’s