De menstruatietaboes voorbij
Een overzicht door onze zuiderburen
RoSa
De Belgische organisatie RoSa, Kenniscentrum voor Gender en Feminisme, maakt fantastische informatieve nieuwsbrieven op het gebied van feminisme. Regelmatig maken ze daar een overzichtelijk artikel van zoals deze over menstruatietaboes.
Onbewust krijgen meisjes en (jonge) vrouwen de boodschap dat ze het thema 'menstruatie' niet in het openbaar kunnen bespreken, dat tampons en maandverband verborgen moeten worden en dat bloed best onzichtbaar blijft. Ook waar je woont heeft invloed op hoe je omgaat met je maandstonden. Want in veel landen bestaan er nog heel wat mythes en vooroordelen over menstrueren.
Het thema botst vaak op aspecten gelinkt aan armoede, genderstereotypen, cultuur, traditie en religie, met ernstige gevolgen. Zo wordt er bijvoorbeeld nauwelijks gepraat over de al dan niet schadelijke effecten van sanitaire producten voor de gezondheid van meisjes. De stilte is een wereldwijde regel. En het is niet iets dat beperkt is tot een bepaald biologisch geslacht: het taboe is universeel en leeft bij zowel mannen als vrouwen, jongens als meisjes. Praten over je regels is kortom 'not done'.
Je kan er niet alleen beter niet over praten, maar je mag het ook niet laten zien:
"Every woman can cite at least one time in her life when she went to great lengths to either obtain sanitary products, conceal sanitary products, or improvise when caught without sanitary products, all in a cloud of shame and secrecy."
Taboes doorbreken via media
Media kunnen een belangrijke rol spelen in het doorbreken van taboes: zo kunnen vrouwen hun ervaringen delen via interviews, sociale media en blogpost. Daarnaast proberen reclamecampagnes - en nu zelfs ook een film - het stigma te doorbreken.
Ook de 'digitale revolutie' doet zijn bijdrage. Zo bestaat er sinds kort een app die mee je maandelijkse cyclus opvolgt en op basis van de informatie die je invult ook je cyclus helpt voorspellen. Via apps als deze (er zijn er nog) wordt ingespeeld op de groeiende vraag naar meer flexibiliteit wat betreft 'de tijd van de maand': zo zouden vrouwen hun werk beter kunnen plannen in het kader van eventuele menstruele klachten en ongemakken.
Vorig jaar kwam het Britse merk Bodyform (en de Amerikaanse tegenhangerLibresse) met een nieuwe campagne die clichés rond menstruatie en maandverbanden wou doorprikken. In de reclame zijn diverse vrouwen te zien die het beste van zichzelf geven in fysieke activiteiten. 'No blood should hold us back', was de tagline van de campagne: vrouwen laten zich niet door een beetje bloed tegenhouden. In de herfst van 2017 breidde het merk nog een vervolg aan deze campagne door als eerste merk ooit een reclame te maken waar menstruatiebloed getoond wordt zoals het is: rood (en dus niet het eeuwige fictieve blauw). Tagline van deze campagne 'Blood normal', mét bijbehorende hashtag #BloodNormal. Opnieuw wordt ingezet op het doorbreken van vooroordelen én het bespreekbaar maken van het onderwerp.
Ook mannen betrekken in het gesprek
Naast media kunnen ook mannen helpen om het taboe te verdrijven, aangezien zij nauwelijks over dit onderwerp praten. Uit een recent onderzoek in Nederland blijkt dat slechts 2 procent van de meisjes tussen 13 en 17 jaar met hun vader over menstruatie praat, terwijl 52 procent dit wel met hun moeder doet. De helft van de Nederlandse respondenten vindt dat vaders beter geïnformeerd zouden moeten zijn om zo gemakkelijker en beter de vragen van hun dochters over menstruatie te kunnen beantwoorden.
Taboes en mythes zorgen er mee voor dat menstrueren als iets negatiefs gezien wordt. En op die manier hebben heel wat vrouwen en meisjes onvoldoende toegang tot de juiste middelen. Het is ook voor mannen en jongens belangrijk om goed geïnformeerd te zijn, zodat ze hun vrouw, dochters, moeders,… kunnen ondersteunen. Want een zwijgcultuur houdt het taboe in stand.
Uit India kwam er begin 2018 de film 'Padman'. De film vertelt het verhaal van hoe Arunachalam Muruganantham - India's "menstruatie-man" - een revolutionaire nieuwe methode bedacht om goedkope maandverbanden te maken. Zijn methode hielp niet alleen de menstruele gezondheid van heel wat vrouwen te verbeteren, maar zorgde ook voor behoud van inkomen bij vrouwen op het platteland in India en daarbuiten (doordat ze nu minder geld aan sanitaire producten kwijt waren). Hij maakte het onderwerp meer bespreekbaar in een land waar dat niet evident is:
"One of the aims of this new comedy-drama is to reach a wide audience, create awareness and challenge the taboos and stigma surrounding menstruation in India."
Naast bespreekbaarheid of betere sanitaire producten en diensten spelen in sommige gemeenschappen ook andere factoren:
"Girls might also miss school because of period pain, lack of toilet facilities, the fear of staining clothes or the views of teachers and family ... . This is not just an issue for India: one in 10 girls in some parts of sub-Saharan Africa miss school because of their periods and even in the UK period poverty causes similar issues."
Taboes en schaamte zorgen er met andere woorden ook voor dat bepaalde aspecten van gezondheidszorg niet voldoende worden voorzien. Denk onder meer aan sanitaire voorzieningen, toegang tot sanitaire producten, toegang tot specifiekereproductieve medische hulpverlening of ondersteuning, informatie voor jonge meisjes die voor het eerst menstrueren, ... Initiatieven als het Menstruation Matters Porject in Zambia proberen ook hier de ban te breken.
Menstruatie in beeld
Sociale media vormen ideale kanalen om taboes te helpen doorbreken. Maar volgens sommige sociale media hoort menstruatiebloed anno 21ste eeuw nog steeds niet thuis op het internet. Vrouwen die beelden van zichzelf posten terwijl ze menstrueren - en dan vooral waarop bloed te zien is - blijven taboe. Ook tampons en maandverbanden worden beter niet getoond. Foto’s die dat wel doen, werden de voorbije jaren zonder meer geblokkeerd. Al snel volgden online discussies over wat wel en niet mag en waarom en welk effect dit heeft op vrouwelijke zelfaanvaarding. Rode draad in het verhaal: “De manier waarop we online naar vrouwen kijken, is een uitvergrote reflectie van hoe vrouwen en hun lichamen in het echte leven worden behandeld” en “Minder mooie realiteiten van het vrouwenlichaam behagen die blik niet en zijn bijgevolg nog steeds taboe”. Tegenreacties volgden al snel onder hashtags zoals #LiveTweetYourPeriod en #JustATampon. Die gaan vaak gepaard met getekende beelden van menstruatiebloed of sanitaire producten om de censuur van sociale mediakanalen te omzeilen.
Sociale media vormen ideale kanalen om taboes te helpen doorbreken. Maar volgens sommige sociale media hoort menstruatiebloed anno 21ste eeuw nog steeds niet thuis op het internet. Vrouwen die beelden van zichzelf posten terwijl ze menstrueren - en dan vooral waarop bloed te zien is - blijven taboe. Ook tampons en maandverbanden worden beter niet getoond. Foto’s die dat wel doen, werden de voorbije jaren zonder meer geblokkeerd. Al snel volgden online discussies over wat wel en niet mag en waarom en welk effect dit heeft op vrouwelijke zelfaanvaarding. Rode draad in het verhaal: “De manier waarop we online naar vrouwen kijken, is een uitvergrote reflectie van hoe vrouwen en hun lichamen in het echte leven worden behandeld” en “Minder mooie realiteiten van het vrouwenlichaam behagen die blik niet en zijn bijgevolg nog steeds taboe”. Tegenreacties volgden al snel onder hashtags zoals #LiveTweetYourPeriod en #JustATampon. Die gaan vaak gepaard met getekende beelden van menstruatiebloed of sanitaire producten om de censuur van sociale mediakanalen te omzeilen.
Bij acties die nog verder gaan gebruiken artiesten hun menstruatiebloed om kunst mee te verwezenlijken. Dergelijke initiatieven worden niet door iedereen even goed onthaald.
Taboes rond menstruatie gaan veel verder dan schaamte
Een extreem voorbeeld van het sociale stigma dat rond menstruatie hangt is de Chhaupadi traditie in Nepal. De traditie verbiedt hindoe-vrouwen om tijdens de menstruatie deel te nemen aan normale gezinsactiviteiten, omdat ze op dat moment als "onzuiver" worden beschouwd. Ook in delen van India vind je het gebruik terug. De traditie houdt niet enkel segregatie in stand, maar eist ook vaak levens, doordat hulpverlening vaak niet beschikbaar is of te laat komt als gevolg van de afzondering van deze vrouwen. Ook hier worden stappen in de goede richting gezet:in 2017 stemde het Nepalese parlement dat de praktijk dient te worden gecriminaliseerd.
Andere voorbeelden van het sociale stigma dat gepaard gaat met menstruatie zijn over de hele wereld te vinden. Het is niet zo dat één vooroordeel ons meteen aantoont 'dat het er in dat land slecht aan toe gaat'. Positieve initiatieven gaan vaak hand in hand met minder positieve visies. Zo zien we in Japan dat vrouwen reeds sinds halverwege de vorige eeuw (als eerste land ter wereld) recht hebben opmenstruatieverlof, maar mogen vrouwen er geen sushi-chefkok worden, omdat de menstruatie 'hun smaak zou beïnvloeden'. Japanse vrouwen vechten echter terug tegen dergelijke vooroordelen door onder meer het openen van hun eigen restaurants.
Menstruatie op de politiek agenda
Taboes rond menstruatie worden niet enkel steeds vaker doorbroken via acties op sociale media of via positieve beeldvorming in reclames, het wordt ook meer en meer een politiek thema. Van het elimineren van de tampontaks in eigen land tot het invoeren van nieuwe wetten die toegang tot betaalbare, veilige producten garanderen. Wereldwijd zijn diverse veranderingen in gang gezet die menstruatie uit de 'fluisterzone' halen.
De schaamte voorbij
Charlie Mag berichtte onlangs over een opvallende actie van Pornhub genaamd 'Fuck Your Period'. De actie wil het orgasme tijdens je menstruatie promoten, want 'orgasmes zouden je helpen tegen krampen en seks zou je cyclus zelfs inkorten'. In de woorden van Charlie Mag: "..als menstruatie an sich al een verboden onderwerp is, ligt de combinatie van ongesteldheid en seks al helemaal gevoelig".
Ook in de sportwereld blijft praten over menstruatie en de impact die deze maandelijkse periode heeft op de prestaties van vrouwelijke topsporters nog steeds niet evident. The Telegraph noemde het onlangs 'the last great taboo in women's sports'. Ook hier zien we echter positieve initiatieven. Zo kwam er eind 2017 een app op de markt, de FitrWoman app, die "provides people with an understanding and solutions about what they can do to reduce the impact [of the menstrual cycle]".
Amerikaans atlete Aly Raisman, die zich ook uitspreekt over thema's als body shaming, seksueel geweld en cyberpesten, wil via de actie #PlayOn ook het menstruatietaboe in de sport doorbreken en het onderwerp bespreekbaar maken bij jongeren. Ze sprak begin dit jaar met Teen Vogue over het initiatief:
"It’s really important to normalize the conversation. In fact, when I heard that 75% of girls stop playing sports or stop working out because they’re so embarrassed, I was devastated. So the more we talk about it, I hope we can teach more girls to play on."
Sociale media als richtlijn van verandering
De voorbije jaren zagen heel wat diverse protestacties (met bijbehorende hashtags) het levenslicht. Elk van deze acties tracht(te) een specifiek taboe, stigma of vooroordeel rond menstruatie te doorbreken. Om deze nieuwsbrief in schoonheid af te sluiten, zetten we een aantal van de opvallendste acties op een rij:
#HappyToBleed
Indische vrouwen introduceerden deze hashtag nadat een priester van een populaire hindoetempel verkondigd had dat alle meisjes en vrouwen tussen 10 en 50 jaar de tempel niet meer mochten betreden omdat maandstonden hun lichaam onrein zouden maken.
#ImOnMyPeriod
Liefdadigheidsorganisatie WaterAid wou via hun 'If Men Had Periods' campagne het taboe rond menstruatie helpen doorbreken. Meer sensibilisering is volgens hen nodig omdat 3,5 biljoen vrouwen geen toegang hebben tot sanitaire voorzieningen tijdens hun menstruatie.
#LiveTweetYourPeriod en #JustATampon
Onder het motto 'liever samen afzien, dan alleen' uiten vrouwen hun frustraties en gevoelens tijdens hun maandstonden met de hashtags #LiveTweetYourPeriod en#JustATampon. Samen klagen, het mag. Gevatte commentaren en grappige cartoons helpen om het taboe van menstruatie te doorbreken.
Andere hashtags zijn: #BloodNormal (cf. supra), #RedSummer, #TweetYourPeriods, #EndPeriodShaming, #EmbraceYourPeriod, #PlayOn (cf. supra), #ongesteld, #menstruatie, ...