Huh, maar jij bent helemaal niet druk?
ADHD
Steeds meer mensen zijn bezig met hun mentale gezondheid, en steeds vaker komen daar ook diagnoses uit voort. Dit is natuurlijk een maatschappij-breed fenomeen, maar het valt me op dat vooral vrouwen in mijn omgeving van mijn leeftijd ‘ineens’ gediagnosticeerd worden met een vorm van neurodiversiteit. Zo hebben met mij minstens twee vriendinnen in de afgelopen jaren de diagnose ADHD gekregen, en zijn er daarnaast een aantal die nog in het diagnose-traject zitten. Ik vraag me af: is het écht zo dat vrouwen vaak pas ná de kindertijd de diagnose ADHD krijgen?
Volgens de cijfers van VZinfo.nl (een website van het RIVM) komt ADHD zowel bij kinderen als volwassenen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Deze cijfers verdienen echter wel een kritische blik: het gaat hier om gediagnosticeerde gevallen, niet om daadwerkelijke aantallen. Jongens krijgen twee tot drie keer zo vaak de diagnose ADHD dan meisjes, terwijl er onder volwassenen minder verschillen zijn tussen het aantal diagnoses. Zoals verschillende wetenschappelijke bronnen ook aangeven, kan de conclusie getrokken worden dat wanneer vrouwen het label ADHD opgeplakt krijgen, dit pas op latere leeftijd gebeurt. Waarom?
Attention Deficit Hyperactiwatte?
Wat de meeste mensen voor zich zien bij Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) is het jongetje dat zit te stuiteren op zijn stoel, rondjes rent door de klas en overal doorheen schreeuwt. Maar ADHD is veel meer dan dat, en soms ziet het er zelfs helemaal net zo uit. In de basis zijn er drie vormen van ADHD te onderscheiden. Er is het ‘onoplettende’ beeld (dit is wat men vaak ‘ADD’ noemt), het meer ‘hyperactieve en impulsieve’ beeld, en het gecombineerde beeld waarin onoplettendheid, impulsiviteit en hyperactiviteit allemaal een rol spelen.
Volgens de DSM-5 (de meest recente ‘Bijbel’ van psychologen) zijn er voor het onoplettende beeld 9 symptomen te onderscheiden, waarvan een kind er aan minimaal 6 moet voldoen om de stempel ADD te krijgen. Voor volwassenen zijn dat er 5. Voorbeelden van symptomen zijn: geen aandacht kunnen geven aan details; moeite om aandacht bij de les, een gesprek of bij het lezen van een tekst te houden; dromerig zijn; vergeetachtig zijn; en makkelijk afgeleid raken door uitwendige prikkels of gedachten aan iets anders.
Voor het hyperactieve/impulsieve beeld zijn er ook 9 symptomen, waarvan kinderen er aan minimaal 6 moeten voldoen. Volwassenen krijgen bij 5 vinkjes al hun ‘H-diploma’. Onrustig bewegen, excessief veel praten, moeite met op de beurt wachten, en opdringen bij gesprekken en activiteiten van anderen zijn voorbeelden van deze symptomen.
ADHD bij vrouwen*
Het beeld en de symptomen die iemand heeft verschillen per persoon. Toch zijn er in grote lijnen verschillen te zien tussen mannen met ADHD en vrouwen met ADHD. En het zit ‘m juist in deze verschillen dat ADHD bij vrouwen pas later (if at all) wordt opgemerkt dan bij mannen.Ten eerste zien we bij vrouwen vaker het onoplettende beeld, terwijl we bij mannen vaker hyperactiviteit en impulsiviteit zien. Dat iemand moeite heeft om op te letten, is minder opvallend dan iemand die een rondje gaat lopen terwijl er van je wordt verwacht dat je blijft zitten.
Een tweede reden waarom ADHD bij vrouwen vaker ongezien blijft, is omdat zij hun symptomen veel beter kunnen maskeren. Meisjes worden vaak sneller ‘volwassen’ dan jongens, en dit zorgt ervoor dat op vroege leeftijd al coping-mechanismen gaan ontwikkelen die hun ADHD-symptomen als emotionele disregulatie, slechte concentratie en geheugen, en impulsiviteit kunnen verschuilen zodat de buitenwereld hier geen last van heeft. Want, O wee als de buitenwereld last van je heeft.
Onder het maskeren van ADHD-symptomen valt ook een stukje overcompensatie. Schoolprestaties zijn vaak voor ouders en docenten een eerste indicator dat er iets aan de hand kan zijn. Meisjes met ADHD die al snel hebben geleerd hoe ze hun struggle voor zichzelf moeten houden en zodoende ontzettend gaan overcompenseren op school, zullen er niet gauw uitgepikt worden. “Ja, ze is wel een beetje lui en is alleen maar aan het dagdromen… Maar ze haalt wel goede cijfers, dus die redt zich wel.”
En bijna zou je denken: Nou, mooi dan toch? Alles uitgevogeld, opgelost. Nergens last van.
Maar zo werkt het helaas niet. Waar we bij mannen zien dat ADHD-symptomen zich externaliseren (vaker anti-sociaal gedrag vertonen, gedragsstoornissen hebben en overmatig drank- of drugs gebruiken), gaan vrouwen hun symptomen juist internaliseren. Voor de buitenwereld is het niet zichtbaar, maar intern gebeurt er van alles. Depressie, angst en angststoornissen, somatische aandoeningen** en eetstoornissen zoals boulimia komen bij vrouwen met ADHD veel vaker voor dan bij mannen met ADHD.
Internalisering van de symptomen draagt er ook aan bij dat meisjes met ADHD hun symptomen vaker zien als een karaktereigenschap, dan dat ze signaleren dat er daadwerkelijk iets ‘aan de hand’ is. En dát werkt zich vervolgens weer door in het feit dat meisjes en vrouwen met ADHD een lager zelfbeeld hebben, en meer zelfverwijt, angst, en depressie ervaren. Vaker dan mannen met ADHD, en vaker dan vrouwen zonder ADHD.
ADHD komt bij vrouwen vaak pas in beeld wanneer het leven complexer wordt. In de overgang van de middelbare school naar vervolgonderwijs, bijvoorbeeld. Of wanneer ze gaat samenwonen. Gaat werken. Kinderen krijgt. Wanneer er meer verantwoordelijkheden om de hoek komen kijken en het blijkt dat de coping-mechanismen die haar zo ver hebben gebracht ineens niet meer toereikend zijn. Dat die super-gestructureerde agenda met kleurcodering een overcompensatie was voor de chaos in haar hoofd. En er nu ineens niet genoeg verschillende kleuren markeerstiften meer zijn om alles overzichtelijk te houden. En dan loopt ze ‘plots’ over.
En dan blijkt dat voor anderen het dagelijks leven helemaal niet zo’n struggle is. Dan toch maar hulp zoeken.
Hopen dat je de juiste diagnose krijgt.
Misdiagnoses
Depressie, somatische aandoeningen en moeite met sociale relaties zijn voor vrouwen vaak betere indicatoren dat er sprake kan zijn van ADHD dan bijvoorbeeld rondrennen in de klas, slechte school- of werkprestaties en sociaal-onwenselijk gedrag. Maar deze worden niet benoemd in de DSM-5. Net als vele andere neurodiversiteiten of psychische aandoeningen, zijn de ADHD-beelden vooral gebaseerd op onderzoek naar mannen.
Het resultaat is niet alleen dat vrouwen vaak niet met ADHD gediagnosticeerd worden terwijl ze dit wel hebben. Ook leidt het tot misdiagnoses. Vrouwen met een onoplettend beeld worden vaker gediagnosticeerd met 'dysthymie' - een soort depressie met minder heftige klachten, maar die wel van langere duur zijn. Vrouwen met het hyperactieve/impulsieve beeld krijgen vaker de stempel ‘bipolair’ opgedrukt. Doordat vrouwen vaker dan mannen door hun ADHD aan depressie en angststoornissen lijden, wordt de kans op een juiste ADHD-diagnose alleen maar kleiner. Dit resulteert in verkeerde zorg, behandelplannen en medicatie.
Niet alleen gender
Uit een onderzoek uit het Verenigd Koninkrijk naar de ervaringen met de diagnosestelling van vrouwen van hun ADHD komt ook naar voren dat etniciteit een rol speelt in het niet serieus genomen worden of verkeerd gediagnosticeerd worden. Stereotypes als ‘de luide zwarte vrouw’ kan ertoe leiden dat iemand niet de diagnose krijgt die ze nodig heeft. ‘Luid zijn’ wordt hier niet gezien als ADHD-symptoom, maar als ‘cultuur-dingetje’. Voor andere etniciteiten geldt weer dat afwezigheid en dromerigheid niet opvallen wanneer de assumptie is dat het iemands ‘cultuur’ is om stil te zijn. (Dit voorbeeld komt dan wel uit het Verenigd Koninkrijk, maar na afgelopen Tweede Kamer-verkiezingen lijkt het me toch redelijk aannemelijk dat dit soort vooroordelen ook in Nederland hun effect op de geestelijke gezondheidszorg hebben).
Stereotypes moeten we uit de weg blijven, maar de invloed van de culturele context moet ook niet onderschat worden. In een cultuur waarin academisch succes hoog in het vaandel staat, heeft iemand misschien niet eens de optie om niet te presteren. School- of werkprestaties moeten niet een eerste indicator zijn voor ADHD. ADHD is niet te meten aan hoe succesvol iemand is - het is een manier van waarop het brein in elkaar steekt. Hoe dit bij iemand wordt geuit is afhankelijk van de persoon, maar ook diens identiteit en sociale en culturele context.
Nature, nurture
Een deel van de verschillen tussen (cis-)mannen en (cis-)vrouwen met ADHD zijn vast biologisch te verklaren. Maar we mogen zeker de effecten van gender-specifieke opvoeding niet onderschatten. Het kan niet anders dan dat meisjes hun symptomen beter kunnen maskeren en sociaal-gewenst gedrag kunnen vertonen, omdat er nu eenmaal een verschil in verwachtingen is in het gedrag van meisjes en jongens. Meisjes krijgen vanaf jonge leeftijd al veel meer sociale etiquette mee: wees rustig en stil, netjes en opgeruimd, voorzichtig, vriendelijk, vrolijk, sociaal. Ja, ik weet dat Pietertje ook aan het rondrennen en aan het schreeuwen is, maar Pietertje is een jongetje en jongetjes zijn nu eenmaal zo.
Of de verschillen in aanleidingen, uitingen, en uitwerkingen van ADHD nu nature of nurture zijn, er moet meer oog komen voor deze verschillen. Niet iedereen heeft een diagnose nodig om gelukkig door het leven te komen. Voor sommigen is het eerder “nog zo’n beperkend labeltje”. Maar voor anderen is het stickertje ADHD (of andere stickertjes als Autisme Spectrum Stoornis of hoogbegaafdheid) een geruststelling. Een bewijs dat je niet kapot bent, maar dat de wereld soms gewoon niet voor jou ingericht is. En dat je vanuit die kennis dóór kan.
Want het ziet er natuurlijk uit alsof wij vrouwen alles voor elkaar hebben, maar alleen wanneer we écht oog gaan hebben voor genderspecifieke verschillen in neurodiversiteit kunnen ook meisjes en vrouwen met ADHD vanaf jonge leeftijd profiteren van hulp en ondersteuning, mochten ze dit nodig hebben.
*In de wetenschappelijke literatuur omtrent ADHD dat voor dit artikel is geraadpleegd wordt niet echt een verschil tussen de concepten ‘sekse’ en ‘gender’ gemaakt. Dit is er natuurlijk wel. Het is dan ook heel belangrijk dat er onderzoek gedaan wordt naar hoe mensen die trans of non-binair zijn ADHD, en de diagnose hiervan, ervaren.
**Somatische klachten zijn lichamelijke klachten zonder lichamelijke grondslag. Iemand kan bijvoorbeeld last hebben van spier- en gewrichtspijn, vermoeidheid of buikklachten terwijl er niets mis is met het lichaam. De klachten komen dan voort uit psychische klachten.
Steun LOVER!
LOVER draait uitsluitend op vrijwilligers en donaties. Wil je dat Nederlands oudste feministische tijdschrift blijft bestaan? Help ons door een (eenmalige) donatie. Elke euro is welkom en wordt gewaardeerd. Meer informatie vind je hier.