Onrecht op doktersrecept
Beeld door Anna Shvets op Pexels
‘Lees voor gebruik de bijsluiter’, is het bekende advies. Minder bekend is dat sommige medicijnen bijwerkingen hebben die de gebruikers hun lichamelijke autonomie kunnen afnemen. Bij bepaalde geneesmiddelen handelen artsen vanuit een systemisch wantrouwen, dat vooral gebaseerd lijkt te zijn op de anatomie van de gebruiker. Het systeem dwingt daarbij transgender-, biseksuele-, lesbische- en aseksuele patiënten in een cisheteronormatief kader.
Een voorbeeld van zo’n medicijn is isotretinoïne, een medicijn dat wordt voorgeschreven bij ernstige acne. Isotretinoïne kan acne genezen en voorkomen dat het terugkomt. Zo'n kuur duurt vier tot zes maanden en is over het algemeen eenmalig, hoewel in sommige gevallen langduriger gebruik of meerdere kuren nodig zijn. Op het eerste gezicht lijkt dit op elke andere medicijnkuur, dus waarom zou dit een feministisch probleem vormen?
Het punt is dit: isotretinoïne is een teratogeen middel, wat betekent dat er bij zwangerschap ernstige geboorteafwijkingen of zelfs een miskraam kunnen optreden. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) heeft daarom een zwangerschapspreventieprogramma opgesteld voor het gebruik van bepaalde teratogene middelen. Dit programma omvat voorlichting over de risico's van het medicijn tijdens de zwangerschap, het ondertekenen van een informed consent, en het direct informeren van de arts bij een zwangerschap, gevolgd door stopzetting van het gebruik.
Op het eerste gezicht lijkt dit redelijk; gebruikers willen immers op de hoogte zijn van de risico's van de medicijnen die ze innemen, en willen graag traumatische ervaringen voor zichzelf en hun eventueel toekomstige kinderen voorkomen. Echter, vanuit een feministisch perspectief is er bezwaar te maken tegen de methoden van zwangerschapspreventie die worden opgelegd aan de gebruiker, zonder rekening te houden met hun persoonlijke situatie of levensvisie.
Gebruikers worden verplicht om vanaf één maand voorafgaand aan de kuur tot een maand na afloop van de kuur minstens twee vormen van anticonceptie te gebruiken. Hiervan moet één een barrièremethode zijn (zoals een condoom) en de andere hormonaal (zoals de pil, spiraal, of anticonceptiestaafje). Daarnaast moet elke maand een negatieve zwangerschapstest worden voorgelegd, uitgevoerd door een laboratorium, met tussenpozen van maximaal 28 dagen.
Deze vereisten vormen een aanzienlijke inbreuk op de lichamelijke autonomie van de gebruiker. Het feit dat het informeren van de behandelend arts over een vertraagde of uitblijvende menstruatie als een verplichting wordt beschouwd, is ook problematisch. Veel mensen hebben een onregelmatige cyclus, en zelfs bij een regelmatige cyclus kunnen er incidentele afwijkingen optreden als gevolg van ziekte of stress. Het verplichten van het informeren van de arts bij elke onregelmatigheid lijkt dan minder vanzelfsprekend of nuttig. Bovendien wijst een onregelmatige cyclus niet per se op de zwangerschap die hier wordt geprobeerd te voorkomen.
Hoewel maandelijks een zwangerschapstest uitvoeren misschien niet als een groot probleem klinkt, moet de druk die dit legt op de gebruiker niet worden onderschat. Al deze vereisten getuigen van een systemisch wantrouwen tegenover gebruikers van teratogene middelen, louter gebaseerd op hun anatomie. Zorg zou moeten gaan om het helpen en genezen van de patiënt - in deze situatie moet de patiënt eerst bewijzen dat zij een geneesmiddel mogen gebruiken.
Het zorgsysteem scheert transgender-, biseksuele-, lesbische-, aseksuele- en cishetero-patiënten over één kam. Dit terwijl het voorschrijven van de pil aan transgender mannen hun genderdysforie kan verergeren. Lesbische en biseksuele patiënten in relaties met cisgender vrouwen, en aseksuele patiënten die geen seks hebben, weten bij voorbaat al zeker dat er geen sprake is van een zwangerschap. De redenering waarom het dan tóch allemaal moet, bestaat vaak uit ongefundeerde beschuldigingen van vreemdgaan, want hypothetisch bestaat de mogelijkheid dat je niet eerlijk bent over eventuele andere bedpartners.
Het streven naar het voorkomen van dodelijke geboorteafwijkingen en miskramen is lovenswaardig. Er is niets mis met het eerste deel van het programma: patiënten bewust maken van de risico's van isotretinoïne tijdens de zwangerschap en benadrukken dat het belangrijk is om niet zwanger te worden. Echter, de vraag rijst wanneer deze preventiemaatregelen te ver gaan. Is het correct om patiënten te behandelen met een zeker wantrouwen gebaseerd op hun anatomie? Gaat dit systeem echt om het beschermen van patiënten, of draait het eerder om het beschermen van een hypothetische foetus? Het laatste druist sterk in tegen onze verworven vrijheden op het gebied van lichamelijke autonomie.
Samenwerking
Dit artikel is een samenwerking tussen feministisch tijdschrift LOVER en Samen naar de Kliniek. Vind jij het belangrijk dat dit soort artikelen worden geschreven? Doneer dan aan dit werk!
Doneer aan Samen naar de Kliniek
Het abortusbuddyproject van Stichting Samen naar de Kliniek is actief in Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Zwolle, Groningen, Roermond, Amsterdam en Haarlem.
Meer LOVER? Volg ons op Twitter, Instagram, LinkedIn en Facebook.