Vergeten vrouwen

Monopoly William Warby

Waarom zijn er zo weinig vrouwelijke helden, genieën, uitblinkers en andere grootheden? Wie zich sterk maakt voor een gelijkwaardige positie van vrouwen ten opzichte van mannen, heeft deze vraag ongetwijfeld menigmaal gehoord. Het antwoord: ze waren er wel, maar ze zijn vergeten, over het hoofd gezien, bestolen of genegeerd. Meer munitie nodig voor de borrelpraat? Hier volgen enkele voorbeelden waarmee je je gesprekspartner om de oren kunt slaan.

Gestolen kunst
Recent raakte de kunstwereld in rep en roer. De beroemde sculptuur ‘Fountain’, beter bekend als het urinoir, bleek niet door Marcel Duchamp gemaakt, maar door een vrouw, de Duitse Dada-dichteres Elsa von Freytag-Loringhoven. Duchamp had zich de eer toegeëigend, nadat Von Freytag-Loringhoven was overleden. Dat is een eufemistische beschrijving van ordinair jatten. Even vaak werden onterecht kunstwerken toegeschreven aan mannen, zoals bij de schilderijen van Judith Leyster die op het conto van Frans Hals stonden. Ook wordt kunst door vrouwen niet altijd bewaard, of vermeld in kunsthistorische overzichten.

Mannelijk monopolie
Wie even struint op internet, vindt ook talloze voorbeelden van uitvindingen van vrouwen die zijn toegekend aan mannen. Neem bijvoorbeeld Monopoly. Dit beroemde bordspel werd in de jaren dertig van de vorige eeuw geïntroduceerd door Charles Darrow. Hij vergat erbij te vertellen dat het spel toen al drie decennia werd gespeeld en in 1903 ontworpen is door de feministe Lizzie Magie. Saillant detail: zij beoogde met dit spel een maatschappijkritisch doel, namelijk ‘to highlight the evils of capitalism’.

Zo kennen we er nog wel een paar. Astronome Vera Rubin (1928-2016) ontdekte het bestaan van donkere materie. Het was echter haar collega Kent Ford, die een prestigieuze prijs ontving voor deze vondst. De Franse kapper Marcel Grateau verwierf eeuwige roem door zijn uitvinding van de krul- en stijltang, maar het was Ada Harris die de stijltang ontwierp. Ook Nettie Stevens kreeg geen erkenning voor haar ontdekking van de geslachtschromosomen. Haar collega Edmund Wilson ontving er een medaille voor. Mary Anderson (1866-1953) bedacht begin twintigste eeuw ruitenwissers voor auto’s, maar niemand nam haar serieus. Pas een halve eeuw later kregen autofabrikanten interesse voor haar uitvinding, maar toen was haar patent verlopen en ging Robert Keans met haar idee aan de haal. En al is er tegenwoordig enig eerherstel voor grondlegger van de hedendaagse computer Ada Lovelace (1815-1852), lange tijd werd deze uitvinding toegedicht aan Charles Babbage.

Blinde vlek van de wetenschap
Nobelprijzen, ook zoiets. Van de grofweg 900 Nobelprijzen zijn er nog geen 50 toegekend aan een vrouw. Dat hadden er echter meer moeten zijn. Zo maakte de Britse chemica Rosalind Franklin (1920-1958) de eerste röntgenfoto’s van DNA en ontdekte ze de dubbele helix. James Watson en Francis Crick, die eerder de enkele helix ontdekten, vonden haar theorie maar onzin. Later ontvingen deze twee mannen een Nobelprijs voor – je raadt het al – de dubbele helix. De Oostenrijkse natuurkundige Lise Meitner (1878-1968) ontdekte het proces van kernfusie, waarvoor Otto Hahn in 1944 een Nobelprijs ontving.

Voorbeelden en duidingen te over. Er is geen vakgebied te bedenken waar vrouwen niet structureel worden ondergewaardeerd of clichématig worden weggewerkt. Zo krijgen vrouwelijke auteurs minder erkenning (en dus geld en prijzen) voor hun literaire werk en is de rol van vrouwen in het verzet gebagatelliseerd.

Uitgesloten of weggeschreven
Hoe is het mogelijk dat er in de geschiedenisboeken zo weinig melding wordt gemaakt van verdiensten van vrouwen? Deels is dat te verklaren door het gegeven dat vrouwen in de publieke sfeer een ondergeschikte rol speelden. Ergo: ze mochten niet meedoen aan literatuur, kunst of wetenschap. Laten we niet vergeten dat vrouwen pas de laatste honderd jaar toegelaten werden tot het hoger onderwijs en de politiek.

Vrouwen die desondanks belangrijke posities hebben bekleed in de vaderlandse geschiedenis, zijn domweg weggeschreven uit de annalen. Dat heeft grotendeels te maken met het feit dat de geschiedenis vaak beschreven wordt door mannen, die blijkbaar geneigd zijn om vertellingen van vrouwen onder te waarderen. De eenzijdige belichting van mannenthema’s heeft een rolbevestigende uitwerking: vrouwen lijken minder belangrijk.

Correctie van ons collectief geheugen
Het ontkennen van vrouwelijke prestaties is niet alleen iets van vroeger. Vrouwelijke Nobelprijswinnaars worden geroemd om hun chocoladetaarten en de media zijn vooral geïnteresseerd in de schoenen van vrouwelijke politici. En heeft een vrouw iets gepresteerd wat met geen mogelijkheid door een man geclaimd kan worden – bijvoorbeeld het winnen van een medaille op de Olympische Spelen – wordt ze gedefinieerd als ‘de vrouw van’. Lijkt het toch óók een beetje zijn verdienste, nietwaar? Zucht. Gelukkig zijn er initiatieven als F-site om hier verandering in te brengen. Door dit soort projecten wordt ons collectieve geheugen hopelijk in de toekomst een stuk accurater en inclusiever.